Yelusaleme

Engumba ezwami kati na Yisalaele ya sika. Ezali engumba ya motuya koleka na mikolo ya Biblia. Boko bisika ya bule koleka mpo na Baklisto, Bayuda, mpe Bamizilimani ezali na engumba oyo mpe bitalelami mingi na bandimi mingi ya sembo. Etangami mbala mingi lokola engumba esantu.

Koyebanaka kala lokola Saleme (Gen. 14:18; Nze. 76:2), Yelusaleme ezalaki engumba ya Yebusi kino ekangamaki na Dawidi (Yos. 10:1; 15:8; 2 Sam. 5:6–7), oyo atiaki yango mboka mokonzi na ye. Kino na ntango wana batiaki yango lokola ngomba ebatelami makasi, penepene na metele 800 likolo ya ndelo ya mbu. Ezingamaki na mabwaku ya mozindo bipayi na bipayi longola se na nordi.

Na ntango ya boyangeli ya Mokonzi Dawidi na Yelusaleme, azalaki kofanda na ndako ya mabaya. Nzokande, na ntango ya boyangeli ya Solomo, bato bazalaki na makambo mingi mpo na kokomisa engumba kitoko, tanga na kati botongi ya ndako ya mokonzi mpe botongi ya tempelo.

Nsima ya kokabwana ya bokonzi ebele ya Yisalaele mpe ya Yuda, Yelusaleme etikalaki se mboka mokonzi ya Yuda. Ebundisamaki mbala na mbala na mampinga mpo na kokamata mboka (1 Mik. 14:25; 2 Mik. 14:13; 16:5; 18–19; 24:10; 25). Na nse ya Hizikiya, Yelusaleme ekomaki engumba ya kati ya bokumbameli ya biyamba kasi ebebisamaki ndambo na mobu 320 Liboso na mbotama ya Klisto, na mobu 168 Liboso na mbotama ya Klisto, mpe na mobu 65 Liboso na mbotama ya Klisto. Elode azongaki kotonga bifelo mpe tempelo, kasi na mobu 70 ya Mobu ya Nkolo Baloma babebisaki yango mobimba.