Laipelí
Ako ʻi ʻApí ʻIuniti 3


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

1 Nīfai 7–14 (ʻIuniti 3)

Nāunau Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako-ʻi-ʻApi Fakaʻahó

Ko e fakanounou ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e 1 Nīfai 7–14 (ʻIuniti 3) ʻoku ʻikai fakataumuʻa ia ke akoʻi ko e konga ʻo hoʻo lēsoní. ʻOku fakatefito ʻa e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi he niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó.

ʻAho 1 (1 Nīfai 7)

ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e founga ne toe foki ai ʻa e ngaahi foha ʻo Līhaí ki Selusalema ke nau ʻomi e fāmili ʻo ʻIsimelí ki he fonua ʻo e talaʻofá, naʻa nau ʻilo ai ʻoku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau mali pea fakatupu hake ha fānau kiate Ia pea ʻoku tali ʻe he ʻOtuá ʻetau ngaahi lotú ʻo fakatatau ki heʻetau tuí.

ʻAho 2 (1 Nīfai 8)

Naʻe ako ʻe he kau akó ʻa e mata-meʻa-hā-mai ʻa Līhai ki he ʻakau ʻo e moʻuí. Naʻa nau ʻilo ʻoku maʻu ʻa e fiefiá mo e nēkeneká ʻi he haʻu kia Sīsū Kalaisi pea maʻu ʻa ʻEne Fakaleleí. ʻI heʻenau lau kau ki he ngaahi kulupu kehekehe ʻo e kakai ʻi he meʻa-hā-maí mo ʻenau ngaahi lavameʻá mo e tō ʻi he ʻalu ki he ʻakau ʻo e moʻuí mo kai ʻi he fuá, naʻa nau ʻilo ai foki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Loto-hīkisiá, anga fakamāmaní, mo e moʻulaloa ki he ngaahi ʻahiʻahí te nau lava ʻo taʻofi kitautolu mei hono maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí. Kapau te tau piki maʻu ki he folofola ʻa e ʻOtuá, ʻe tokoni ia kiate kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahí mo e ngaahi ivi tākiekina fakamāmaní. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau piki maʻu ki he folofola ʻa e ʻOtuá ke tau ofi ange ai ki he ʻEikí mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí.

ʻAho 3 (1 Nīfai 10–11)

Naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne hoko he taimi naʻe fekumi ai ʻa Nīfai ke “mamata, mo fanongo, mo ʻilo” (1 Nīfai 10:17) ʻiate ia pē ʻa e ngaahi meʻa kuo mamata ki ai ʻene tamaí. Makatuʻunga ʻi he sīpinga ʻa Nīfaí, naʻa nau mamata ʻoku fakahā ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻoní kiate kinautolu ʻoku fekumi faivelenga kiate Iá. Naʻe maʻu ʻe Nīfai ha meʻa-hā-mai naʻá ne akoʻi mai ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú, ʻa ia ne fakahaaʻi ʻi he meʻaʻofa ʻaki Hono ʻAló. Naʻe maʻu ʻe he kau akó ha faingamālie ke tohi ai ʻa e mahuʻinga ʻo e meʻá ni kiate kinautolú.

ʻAho 4 (1 Nīfai 12–14)

ʻI he toenga ʻe mata-meʻa-hā-mai ʻa Nīfaí, naʻá ne mamata ki he anga hono teuteuʻi ʻe he ʻEikí ʻa e founga ki hono Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí. Naʻá ne ʻilo ai ʻe toʻo mei he Tohi Tapú ʻa e ngaahi moʻoni mahinongofua mo mahuʻingá ka ʻe toe fakafoki mai ʻa e ngaahi moʻoni mahinongofua mo mahuʻinga ko iá ʻi he Tohi ʻa Molomoná ke tokoniʻi kitautolu ke tau ʻilo ko Sīsū Kalaisí ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá mo tokoniʻi kitautolu ke tau haʻu kiate Ia. Naʻe toe mamata foki ʻa Nīfai ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Naʻe fakalaulauloto ʻa e kau akó ki he tefitoʻi moʻoni ko ia ko e taimi ʻoku tau moʻui angatonu ai mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he mālohi ʻo e ʻOtuá ke tau ikunaʻi ʻa e koví.

Talateú

ʻOku tukutaha ʻa e tokanga ʻo e lēsoni ʻo e uike ní ʻi he mata-meʻa-hā-mai ʻa Līhaí ʻi he 1 Nīfai 8. ʻI hoʻo akoʻi e lēsoni ko ʻení, fakamamafaʻi ʻa e fiefia ko ia ʻoku ʻomi ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ki heʻetau moʻuí mo e founga ʻoku tau lava ʻo aʻusia ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí ʻi hono moʻui ʻaki e folofola ʻa e ʻOtuá. ʻE fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ʻenau folofolá, ngaahi tohi fakahinohino ako ʻa e tokotaha akó, mo e ngaahi tohinoa ako folofolá ʻi he kotoa ʻo e lēsoni ko ʻení.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

1 Nīfai 7

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi foha ʻo Līhaí ke nau toe foki ki Selusalema kia ʻIsimeli mo hono fāmilí

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha ongomeʻa mali mo ʻena fānaú—mahalo ko ha fakatātā ho fāmili ʻoʻoú pe ʻo ha tokotaha ako ne ke ʻosi fakaafeʻi ke ne ʻomi ha fakatātā.

Fehuʻi ki he kau akó: Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e fāmilí ki he palani ʻa e ʻOtuá ki hotau fakamoʻuí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke toe vakaiʻi mo fakanounouʻi ʻa e 1 Nīfai 7:1–5. Fehuʻi ange pe ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau ʻilo mei he ngaahi veesi ko ʻení. (ʻE ala vahevahe ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe. Ko e tefitoʻi moʻoni naʻe fakamamafaʻi ʻi he tohi lēsoni ʻa e takotaha akó, ʻoku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau mali mo fakatupu hake ha fānau kiate Ia.)

ʻI he lēsoni ʻa e kau akó ki he ʻaho 1, naʻe vahe ange ke nau kole ha mātuʻa, taki ʻo e Siasí, pe faiako ke fokotuʻu ange ʻa e ngaahi founga ʻe tolu ʻoku lava ʻe he kakai kei talavou ʻo e ʻaho ní ʻo teuteu ai ki he malí mo fakatupu hake ha fānau “ki he ʻEikí.” Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa ne nau akó.

1 Nīfai 8

Naʻe mata-meʻa-hā-mai ʻa Līhai ki he ʻakau ʻo e moʻuí

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe misi ʻa Līhai hili hono ʻomi ʻe Nīfai mo hono ngaahi tokouá ʻa ʻIsimeli mo hono fāmilí ki he feituʻu maomaonganoá. ʻI hono lau leʻo lahi ʻe ha tokotaha ako ʻa e 1 Nīfai 8:10–13, ʻai ha tokotaha ako ʻe taha ke ne tā ʻi he palakipoé pe ʻi ha laʻipepa ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi vēsí. ʻE ala fie maʻu ke ke fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ʻo e Misi ʻa Līhaí (62620; Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 69) kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku feʻunga ange ia ki hoʻo kalasí, pea ʻai ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fakatātā kehekehe ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi vēsí.

Fehuʻi ki he kau akó: Fēfē hono ʻai ʻe he fakamatala ʻa Nīfaí ke tohoakiʻi atu koe ʻe he fua ʻo e fuʻu ʻakaú?

Fakamanatu ange kiate kinautolu ʻoku fakataipe ʻe he fua ʻo e fuʻu ʻakaú “ko e mahuʻinga taha ia ʻi he ngaahi meʻafoaki kotoa pē ʻa e ʻOtuá” (1 Nīfai 15:36)—ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Kapau naʻe tā ʻe ha tokotaha ako ʻa e fakatātaá, ʻe ala fie maʻu ke ke fakahingoa ʻa e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he fuá ʻi he fakatātaá.

Fehuʻi ki he kau akó: Ko e hā e meʻa ʻoku tau ako mei he 1 Nīfai 8:10–13 ʻo kau ki hono maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí? (Neongo ʻe fakalea kehe ia ʻe he kau akó, fakapapauʻi ʻoku mahino ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻomi ʻe he haʻu kia Sīsū Kalaisi mo maʻu ʻEne Fakaleleí ʻa e fiefiá mo e nēkeneká. Mahalo te ke fie maʻu ke hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

ʻI he lēsoni ʻa e kau akó ki he ʻaho 2, naʻe kole ange ke nau tali ʻa e fehuʻi ko ʻení “Ko e fē ha taimi kuo ʻomi ai ʻe he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ha fiefia mo ha nēkeneka ki hoʻo moʻuí?” Fakaafeʻi e kau akó ke nau sio ki heʻenau tohinoa ako folofolá pea lau fakalongolongo ʻenau ngaahi talí.

Ke tokoniʻi e kau akó ke nau fevahevaheʻaki ha ngaahi moʻoni mo e ngaahi fakamoʻoni ʻoku mahuʻingamālié, fakaʻaiʻai ha niʻihi ʻo kinautolu ke nau lau pe talanoa ki he meʻa ne nau tohí. ʻE ala fie maʻu foki ke ke talanoa ki ha taimi ne ʻomi ai ʻe he Fakaleleí ha fiefia mo ha nēkeneka ki hoʻo moʻuí.

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono akoʻi mai ʻe he mata-mea-hā-mai ʻa Līhaí ʻoku ʻomi ʻe he Fakaleleí ʻa e fiefiá mo e nēkeneká; ka ʻokú ne fakahā mai foki ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau toe vakaiʻi ʻa e 1 Nīfai 8:19–26 pea tā ʻa e ngaahi fakataipe kehe mei he mata-meʻa-hā-mai ʻa Līhaí, pe ʻai ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakataipe kehe ʻi he fakatātā ʻo e Misi ʻa Līhaí. ʻI heʻenau tā pe ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakataipé, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi fakataipe kehekehé. (Kapau ʻoku nau fie maʻu tokoni, poupouʻi kinautolu ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e saati naʻa nau fakakakato ʻi he tohi fakahinohino ako ʻa e tokotaha akó.)

ʻAi ke lau leʻo lahi ʻe ha tokotaha ako ʻa e 1 Nīfai 8:30. Hili ia pea fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e fatongia ʻo e vaʻa ukameá—ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá—ʻi he mata-meʻa-hā-mai ʻa Līhaí?

  • ʻI hoʻo ako ʻa e 1 Nīfai 8, ko e hā ne ke ʻilo kau ki he mahuʻinga ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá?

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea ʻi he 1 Nīfai 8:30 ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí?

  • ʻOkú ke fakakaukau ko e hā e ʻuhinga ʻo e “vivili atu ʻi [ho] halá, ʻo piki maʻu maʻu ai pē ki he vaʻa ukameá”?

Tohi ʻi he palakipoé ʻa e tefitoʻi moʻoni kehe ʻe ua ʻo e ongoongoleleí naʻa nau ako ʻi he tohi fakahinohino ako ʻa e tokotaha akó: Kapau te tau piki maʻu ki he folofola ʻa e ʻOtuá, te ne tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahí mo e ngaahi ivi tākiekina fakamāmaní. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he piki maʻu ki he folofola ʻa e ʻOtuá ke tau ofi ange ai ki he ʻEikí mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí.

Kole ange ki he kau akó ke nau fakakaukauloto ko e kau faifekau kinautolu pea ʻoku nau maʻu ʻa e faingamālie ke fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo hono ako e folofola ʻa e ʻOtuá mo moʻui ʻo fakatatau ki hono ngaahi tefitoʻi moʻoní. ʻAi ke nau vahevahe ʻa e meʻa te nau lea ʻakí, ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi meʻa ne nau aʻusia tonú. Fakakaukau ki hono vahevahe hoʻo ngaahi ongo kau ki he mālohi ʻo e folofolá mo e lea ʻa e kau palōfitá ʻi hono tokoniʻi koe ke ke ofi ange ki he Fakamoʻuí.

1 Nīfai 10–14

ʻOku maʻu ʻe Nīfai ha fakahā fakatāutaha kau ki he ngaahi meʻa naʻe akoʻi ange ʻe heʻene tamaí mo e ngaahi meʻa kehe pē koeʻuhí ko ʻene tuí mo ʻene faivelengá

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e 1 Nīfai 10:17, 19. ʻAi ke ʻiloʻi ʻe he kalasí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu he taimi ʻoku tau fekumi faivelenga ai ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí. ʻAi ha toko taha pe toko ua ʻi he kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau fakakaukau ko e ʻuhinga ia ʻo e “fekumi faivelengá.” (Naʻe kole kiate kinautolu ke nau tohi ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻá ni ʻi heʻenau tohi fakahinohino ako ʻa e tokotaha akó lolotonga ʻenau lēsoni ʻo e ʻaho 3.)

Fakanounouʻi ʻa e 1 Nīfai 11–14 ʻaki hono fakamatalaʻi naʻe maʻu fakahā fakatāutaha ʻa Nīfai koeʻuhí he naʻá ne fekumi faivelenga ki he ʻEikí. Naʻá ne mamata ki he ngāue fakafaifekau mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí (1 Nīfai 11), mo e fakaʻauha hono kakaí he kahaʻú koeʻuhí ko ʻenau loto-hīkisiá mo e faiangahalá (1 Nīfai 12), ʻa e kau senitaile ne fuofua hikifonua mai ki he fonua ʻo e talaʻofá pea mo hono toe fakafoki mai ʻo e ngaahi moʻoni mahinongofua mo mahuʻingá (1 Nīfai 13), pea mo e tau ʻa e kakai māʻoniʻoní mo e ngaahi ngāue ʻa e fuʻu siasi lahi mo fakalieliá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí (1 Nīfai 14).

Fakatokangaʻi ange: Ke teuteu ʻa e ʻekitivitī ko ʻení, te ke ala fie maʻu ke toe vakaiʻi ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku nau fekauʻakí ʻi he tohi lēsoni ko ʻení mo e ngaahi nāunau ʻi he tohi fakahinohino ako maʻá e tokotaha akó ki he ʻaho 4 ʻo e ʻiuniti ko ʻení.

Kole ange ki he kau akó ke nau fili ha taha ʻo e ngaahi vahe ʻi he 1 Nīfai 11–14 pea fai ʻeni. (Te ke ala fie maʻu ke nau fai ʻeni ʻi he palakipoé pe ʻi ha laʻipepa.)

  • Hiki ha fakamatala fakanounou ʻo e vahe ne filí.

  • Hiki ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí naʻe akoʻi ʻi he vahe ko iá. (Te nau ala fakaʻaongaʻi ha tefitoʻi moʻoni naʻe fakaʻilongaʻi mataʻāʻā ʻi heʻenau tohi fakahinohino akó pe kumi pē ʻe kinautolu ha tefitoʻi moʻoni.)

  • Hiki ʻa e founga ʻoku ʻaonga ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá kiate kitautolu he ʻaho ní.

Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga ke teuteu ai e kau akó, fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe ʻa e meʻa kuo nau hikí. Fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau fakamoʻoní ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻa nau ʻilo ʻi heʻenau ako ʻa e 1 Nīfai 7–14 ʻi he uike ní.

Kimuʻa ke tukuange hoʻo kalasí, manatuʻi ke tānaki ʻenau ngaahi tohinoa ako folofolá pea ke vakaiʻi ʻenau ngaahi ngāue kuo vahe angé.

ʻIuniti Hokó (1 Nīfai 15–19)

ʻI he ʻiuniti hokó, ʻe ako lahi ange e kau akó kau ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻo Līhai mo hono kakaí ʻi he hokohoko atu ʻenau fononga ʻi he feituʻu maomaonganoá mo e folau ki he fonua ʻo e talaʻofá. Fakakaukauloto ki heʻenau ʻohovale heʻenau ʻā hake he pongipongi ʻe taha ʻo ʻilo ha “meʻa fuopotopoto naʻe ngaohi fakaʻofoʻofa”—ko e Liahoná. Naʻe anga fēfē e ngāue ʻa e Liahoná, pea naʻe anga fēfē ʻene tataki kinautolú? Ko e hā naʻe valokiʻi ai ʻe Nīfai hono ongo taʻoketé ʻi he vaká? Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe Nīfai ʻa e fonua ʻo e talaʻofá?

Paaki