Laipelí
Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné


Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné

Ko e Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné ʻoku totonu ke fakaʻilongaʻi makehe ʻi he kalasi seminelí mo e inisitiutí. Ko e kau faiakó te nau tokoni ki he kau akó ke kumi ke ʻilo, mahino, tui, fakamatala, pea fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí. ʻI hono fai ení ʻe tokoniʻi ʻa e kau akó ke fakamalohia ʻenau ngaahi fakamoʻoní pea tupulaki ʻenau houngaʻia ʻi he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalisí kuo fakafoki maí. Ko e ako ʻo e ngaahi tokāteliné ʻe tokoni ki he kau akó ke lelei ange ʻenau teuteu ke akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻingá ki he niʻihi kehé.

Ko e ngaahi veesi fakataukei folofolá ʻe 100 naʻe filifiliʻi ʻe he Seminelí mo e Inisititiuti Fakalotú ke poupouʻi ʻa e mahino ʻa e kau akó ki he Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi folofola tokoni ʻoku hiki ʻi laló ʻoku tuhu ki he ngaahi veesi fakataukei folofola. ʻOku fakakau kinautolu ke fakahā ʻa e anga ʻenau felāveʻi mo e Ngaahi Tefitoʻi Tokāteliné.

1. Toluʻi ʻOtuá

ʻOku ʻi ai ʻa e toko tolu sino mavahevahe ʻi he Toluʻi ʻOtua: ʻOtua , ko e Tamai Taʻengata, Ko hono ʻAlo, Sīsū Kalaisi, pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní(vakai, Siosefa Sāmita: Hisitōlia 1:15–20). ʻOku maʻu ʻe he Tamaí mo e ʻAló ha sino ongoʻingofua ʻo e kakano mo e ngaahi hui, ka ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha taha ia ko e laumālie pē (vakai, T&F 130:22). ʻOku nau taha pē ʻi he taumuʻa mo e tokāteliné. ʻOku nau fāitaha ʻi he haohaoa ke fakahoko e palani fakalangi ʻa e Tamai Hēvaní ki he fakamoʻuí.

ʻOtua ko e Tamaí

Ko e ʻOtua ko e Tamaí ko e Pule Aoniu ia ʻo e ʻuniveesí. Ko e Tamai ia hotau ngaahi Laumālié (vakai Hepelū 12:9). ʻOkú Ne haohaoa, maʻu e mālohi kotoa pē, mo ʻafioʻi ʻa e meʻa kotoa pē. Ko e ʻOtua foki ia ʻo e ʻofa haohaoa , angaʻofa mo e manavaʻofa

Sīsū Kalaisi

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻUluaki Fānau ʻa e Tamaí ʻi he laumālié pea ko e ʻAlo pē ia ʻe Taha ʻo e Tamaí naʻe Fakatupu ʻi he kakanó. Ko Sihova Ia ʻo e Fuakava Motuʻá pea mo e Mīsaia ʻo e Fuakava Foʻoú.

Ko Sīsū Kalaisi naʻa ne moʻui ʻikai ha angahala pea fakahoko ha Fakalelei haohaoa maʻae ngaahi angahala ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá (vakai ʻAlamā 7:11–13). Ko ʻene moʻuí ko e sīpinga haohaoa ʻo e founga ʻoku tonu ke moʻui ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá (vakai, Sione 14:6; 3 Nīfai 12:48). Ko e tokotaha ia he mamaní ke ne fuofua toetuʻu (vakai, 1 Kolinitō 15:20–22). ʻE toe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he mālohi mo e nāunau ʻo pule ʻi māmani lolotonga e Nofotuʻí.

Ko e ngaahi lotu, ngaahi tāpuaki, mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku tonu ke fakahoko ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí (vakai 3 Nīfai 18:15, 20–21).

Ko e ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: Hilamani 5:12; T&F 19:23; T&F 76:22–24

Ko e Laumālie Māʻoniʻoní

Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko e memipa hono tolu ia ʻo e Toluʻi ʻOtuá. Ko e tokotaha ia ko e laumālie ʻoku ʻikai ke ʻi ai hano sino ʻo e kakano mo e ngaahi hui. ʻOku faʻa ui pē ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní [Holy Ghost], ko e Laumālié, ko e Laumālie Māʻoniʻoní [Holy Spirit], ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá, ko e Laumālie ʻo e ʻEikí, pē ko e Fakafiemālié.

ʻOku fakamoʻoni ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ki he Tamaí pea mo e ʻAló, fakahā ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē pea fakamāʻoniʻoniʻi ʻa kinautolu ʻoku fakatomala pea papitaisó (vakai, Molonai 10:4–5).

Ko e ngaahi potufolofola fakafekauʻakí: Kalētia 5:22–23; T&F 8:2–3

2. Palani ʻo e Fakamoʻuí

ʻI he maama fakalaumālié, na’e fakafe’iloaki ‘e he Tamai Hēvaní ha palani ke tau lava ai ʻo hangē pē ko IA pea maʻu ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata. (vakai Mōsese 1:39). ʻOku lau ʻa e folofola ko ʻení ki he palani hangē ko e palani ʻo e fakamoʻuí, ko e palani lahi ʻo e fiefiá, palani ʻo e huhuʻí, palani ʻo e ʻaloʻofá.

Ko e palani ʻo e fakamoʻuí ʻoku kau ai ʻa e Fakatupú, ko e Hingá, ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, mo e ngaahi fono kotoa pē, ngaahi ouau, ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí. Tauʻatāina ke filí —ko e faingamālie ke tau fili pea ngāue maʻatautolu — ʻoku mahuʻinga ʻi he palani ʻa e Tamai Hevaní (vakai 2 Nīfai 2:27). Koeʻuhí ko e palani ko ʻení, te tau lava pē ʻo haohaoa fou ʻi he Fakalelei, maʻu ʻa e fiefia kakato pea tau nofo ʻo taʻengata ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai 3 Nīfai 12:48). Ko hotau vā fakafāmilí ʻe tolonga ʻo taʻengata.

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: Sione 17:3; T&F 58:27

Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié

Kimuʻa pea fanauʻi kitautolu ki he māmaní, naʻa tau nofo ʻi he ʻao ʻo ʻetau Tamai Hēvaní ko ha taha ʻo ʻEne fānau fakalaumālié. ʻI he maama fakalaumālié naʻa tau kau ʻi he fealēleaʻaki mo e Tamai Hēvaní mo e ngaahi fānau fakalaumālie kehe. Lolotonga ʻa e alēlea ko iá naʻe fakahaaʻi ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne palaní pea mo Sīsū Kalaisi naʻá Ne fuakava ke hoko ko e Fakamoʻuí.

Naʻa tau fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāiná ke muimui he Tamai Hevaní mo ʻene palaní. Naʻa tau teuteu ke haʻu ki māmani, ʻa ia te tau lava ʻo hoko atu ai ʻa e fakalakalaká.

Naʻe fakangofua ʻa kinautolu naʻe muimui ʻi he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ke nau ō mai ki he māmaní, ʻo aʻusia ʻa e moʻui fakamatelié pea fakalakalaka ki he moʻui taʻengatá. Naʻe angatuʻu ʻa Lusifā, ko ha foha fakalaumālie ʻe taha ʻo e ʻOtuá, ki he palaní. Naʻá ne hoko ko Sētane, pea naʻe kapusi ia mo hono kau muimuí mei he langí pea naʻe ʻikai ʻoange kiate kinautolu ʻa e faingamālie ke maʻu ha sino fakamatelie pea aʻusia e ngaahi meʻa ʻo e moʻui fakamatelié.

Potu folofola fakafekauʻakí: Selemaia 1:4–5

Ko e Fakatupú

Naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e langí mo e mamaní ʻi he fakahinohino ʻa e Tamaí. Naʻe ʻikai fakatupu ʻa e māmaní mei he ʻataʻatāloá; naʻe fokotuʻutuʻu ia mei he ngaahi meʻa naʻe ʻosi ʻi ai. Ko Sīsū Kalaisi kuó Ne fakatupu ha ngaahi mamani taʻe faʻa laua. (vakai T&F 76:22–24).

Ko hono Fakatupu ʻo e māmaní naʻe mahuʻinga ki he palani ʻa e ʻOtuá. ʻOkú Ne ʻomi ha feituʻu ke tau maʻu ai ha sino, siviʻi pea ʻahiʻahiʻi, pea fakalakalaka ai hotau ʻulungaanga faka-ʻOtuá.

ʻOku fiemaʻu ke tau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi nāunau ʻo e māmaní ʻi he poto, fakaʻutoʻutalelei, mo e faʻa-fakafetaʻi (vakai T&F 78:19).

Ko ʻAtama ʻa e ʻuluaki tangata naʻe ngaohi ʻi he māmaní. Naʻe ngaohi ʻe he ʻOtua ʻa ʻAtama mo ʻIvi ʻi hono tataú. Ko e tangata kotoapē —tangata mo e fefine —ʻoku ngaohi ia ʻi he tatau ʻo e ʻOtua. (vakai, Senesi 1:26–27).

Ko e Hingá

Naʻe fekau ʻe he ʻOtuá ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he ngoue ko ʻĪtení ke ʻoua naʻá na kai ʻa e fua ʻo e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví; ko e nunuʻa ʻo hano fai ʻení ko e mate fakalaumālie mo fakatuʻasino. Ko e mate fakalaumālié ʻa e mavahe mei he ʻOtuá. Ko e mate fakatuʻasinó ʻa e mavahe ʻa e laumālié mei he sino fakamatelié. Koeʻuhi ko ʻAtama mo ʻIvi naʻá na talangataʻa ki he fekau ʻa e ʻOtuá, naʻe kapusi ai kinaua mei Hono ʻó ʻona hoko ʻo matelie. ʻOku ui ʻa e maumaufono ʻa ʻĀtama mo ʻIví pea mo e ngaahi liliu ne hoko tupu mei aí ʻo kau ai ʻa e mate fakalaumālie mo fakatuʻasinó, ko e Hingá.

Tupu mei he Hingá, naʻe lava ai ke maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi mo hona hakó ʻa e fiefiá mo e mamahí, ʻiloʻi ʻa e leleí mo e koví pea maʻu mo e fānau (vakai, 2 Nīfai 2:22–25). ʻI heʻetau hoko ko e hako ʻo ʻAtama mo ʻIví, ʻoku tukufakaholo ʻiate kitautolu ʻa e tuʻunga ʻo e hingá lolotonga ʻa e moʻui matelié. ʻOku tau mavahe mei he ʻao ʻo e ʻEiki pea pau ke tau mate fakaesino. ʻOku toe ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻa e filí. (Vakai, Mōsaia 3:9.)

Ko e Hingá ko ha konga mahuʻinga pē ia ʻo e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOku huʻu ia ki he feituʻu ʻe ua—ki lalo pea toe huʻu pē ki muʻa. Mavahe mei heʻene ʻomi ʻa e mate fakatuʻasino mo fakalaumālié, ʻokú ne ʻomi ʻa e faingamālie ke fāʻeleʻi mai ai kitautolu ki māmani pea ke tau ako ai mo fakalakalaka.

Moʻui Fakamatelié

Ko e moʻui fakamatelié ko ha taimi ako ʻa ia te tau teuteu ai ki he moʻui taʻengatá pea fakamoʻoniʻi te tau fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāiná ke fakahoko ʻa ia kotoapē ʻoku finangalo ki ai ʻa e ʻEikí. Lolotonga ʻa e moʻui fakamatelié, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻofa pea tauhi ki he niʻihi kehé (vakai, Mōsaia 2:17; Molonai 7:45, 47–48).

ʻI he moʻui matelié, ko hotau ngaahi laumālié ʻoku fakataha ia mo hotau ngaahi sinó, ʻo tau maʻu ai ʻa e ngaahi faingamālie ke tau tupu pea fakalakalaka ʻi he ngaahi founga naʻe ʻikai lava kapau naʻa tau ʻi he maama fakalaumālié. Ko hotau sinó ko e konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí pea ʻoku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ia ko ha meʻaʻofa mei he ʻetau Tamai Hēvaní (vakai, 1 Kolinitō 6:19–20).

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: Sosiua 24:15; Matiu 22:36–39; 2 Nīfai 28:7–9; ʻAlamā 41:10; T&F 58:27

Moʻui hili ʻa e Maté

ʻI he taimi ʻoku tau mate aí, ʻe hū hotau ngaahi laumālié ki he maama ʻo e ngaahi laumālié ʻo tatali ai ki he toetuʻú. Ko e ngaahi laumālie ʻo e kau māʻoniʻoní ʻoku ʻalu ia ki he tuʻunga ʻo e fiefia, ʻa ia ʻoku ui ko palataisi. Ko e tokolahi ʻo e kau faivelengá te nau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí kiate kinautolu ʻi he falefakapōpula ʻo e ngaahi laumālié.

Ko e fale fakapōpula ʻo e ngaahi laumālié ko ha feituʻu fakataimi ia he hili ʻa e moʻui matelié maʻanautolu naʻe mate ʻoku teʻeki ke nau ʻilo ki he moʻoní pē ko kinautolu ia naʻe talangataʻa he moʻui fakamatelié. ʻOku akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki he ngaahi laumālie ʻi aí pea maʻu mo e faingamālie ke fakatomala pea tali ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí ʻoku fakahoko maʻanautolu he ngaahi temipalé. (vakai 1 Pita 4:6). Ko kinautolu ʻoku nau tali ʻa e ongoongoleleí te nau nofo ʻi palataisi kaeʻoua kuo hoko ʻa e Toetuʻú.

Ko e Toetuʻú ko e fakataha ia ʻa e ngaahi sino fakalaumālié mo hotau ngaahi sino haohaoa ko e kakano mo e hui (vakai, Luke 24:36–39). Hili ʻa e toetuʻú, ko e laumālié mo e sinó ʻe ʻikai toe fakamavahevaheʻi pea te tau moʻui taʻe-faʻa-mate. Ko e tokotaha kotoa pē kuo fāʻeleʻi ki māmani ʻe toetuʻu koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi naʻá ne ikunaʻi ʻa e maté (vakai, 1 Kolinito 15:20–22). ʻE ʻuluaki toetuʻu e kau māʻoniʻoní pea nau haʻu ʻi he ʻUluaki Toetuʻú pea toki toetuʻu e kau faiangahalá.

Ko e Fakamaau Fakaʻosí ʻe hoko hili ʻa e Toetuʻú. Ko Sīsū Kalaisi te ne fakamāuʻi ʻa e tokotaha kotoa pē ke vakaiʻi ʻa e nāunau taʻengata ʻe maʻu ʻe he tokotaha ko iá. Ko e akamāú ʻe makatuʻunga ia ʻi he talangofua ʻa e tokotaha kotoapē ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá (vakai, Fakahā 20:12; Mōsaia 4:30).

ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi nāunau ʻe tolu mo honau ngaahi puleʻanga. (vakai 1 Kolinitō 15:40–42). Ko e māʻolunga tahá ko e puleʻanga fakasilesitialé. Ko kinautolu ʻoku nau lototoʻa ʻi he fakamoʻoniʻi ʻo Sīsū pea talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí te nau nofo ʻi he puleʻanga fakasilesitialé ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua ko e Tamaí pea mo hono ʻAló , ko Sīsū Kalaisi (vakai, T&F 131:1–4).

Ko hono ua ʻo e ngaahi puleʻanga ʻe tolú mo hono nāunaú ko e puleʻanga fakatelesitiale. Ko kinautolu ʻoku nau nofo ʻi he puleʻanga ko ʻení ko kinautolu ʻa e kau tangata mo e fefine anga fakaʻeiʻeiki ʻo e māmaní ʻa ia naʻe ʻikai ke nau lototoʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsū.

Ko e puleʻanga fakatilesitiale ko e siʻisiʻi taha ia ʻi he ngaahi puleʻangá ʻe tolu mo honau nāunaú. Ko kinautolu te nau maʻu ʻa e puleʻangá ni ko kinautolu ia naʻá nau fili ʻa e faiangahalá kae ʻikai ko e māʻoniʻoní lolotonga ʻenau ʻi he moʻui matelié. Ko kinautolu ʻeni te nau maʻu honau nāunaú hili hono huhuʻi kinautolu mei he fale fakapōpula ʻo e ngaahi laumālié.

Potu folofola fekauʻaki: Sione 17:3

4. Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

Ke fakalelei ko e mamahiʻia he tautea ʻo e angahalá,ʻo toʻo ai ʻa e ngāue ʻa e angahalá mei he kau fakatomalá pea fakaʻatā ia ke fakalelei mo e ʻOtuá. Ko Sīsū Kalaisi ko e toko taha pē ia naʻe malava ke ne fakahoko ha fakalelei haohaoa maʻae faʻahinga ʻo e tangatá. Ko ʻene Fakaleleí naʻe kau ai ʻEne mamahiʻia ko e ngaahi angahala ʻa e tangatá ʻi he Ngoue ʻi Ketisemaní, ko e lilingi hono taʻataʻa. Ko ʻene mamahiʻia mo ʻene pekia ʻi he kolosí, mo ʻene Toetuʻu mei he faʻitoká. (vakai Luke 24:36–39; T&C 19:16–19). Naʻe lava ʻe he Fakamoʻuí ʻo fakahoko ʻa e Fakaleleí koeʻuhí he naʻe ʻataʻatā mei he angahá pea maʻu ʻa e malohi ke ikunaʻi ʻa e maté. Naʻá Ne maʻu mei Heʻene faʻeé ʻa e mālohi ke Ne pekiá. Naʻá Ne maʻu mei Heʻene Tamaí taʻe-faʻa maté, ʻa e mālohi ke toe moʻuí.

Kae tuʻunga ʻi he ʻaloʻofa ne fou mei he feilalau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, ʻe toetuʻu ai ʻa e kakai kotoa pē ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻe faʻa maté. Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻokú ne faka-faingamālieʻi kitautolu ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá (vakai, Molonai 7:41). Ke maʻu ʻa e meʻaʻofa ko ʻení, kuo pau ke tau moʻui ʻaki ʻa e ongoognolelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e maʻu ʻa e tui kiate IA, fakatomala mei he `etau ngaahi angahalá, papitaiso, maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea kātaki faivelenga ki he ngataʻangá (vakai, Sione 3:5).

Ko e konga ʻo ʻEne Huhuʻí, ko Sīsū Kalaisí naʻe ʻikai ngata pē ʻi he ʻene mamahiʻia ko ʻetau ngaahi angahalá ka naʻá ne toʻo kiate ia ʻa e ngaahi mamahí, mahakiʻiá, mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻa e kakai kotoa pē. (vakai ʻAlamā 7:11–13). ʻOku mahino ki Ai ʻetau faingataʻaʻiá koeʻuhi he naʻá Ne foua. Ko ʻEne ʻaloʻofá, pē ivi mālohi, ʻokú ne fakamālohia kitautolu ke fua `etau ngaahi kavengá pea lavaʻi ʻa e ngaahi ngāue naʻe ʻikai lava ʻe kitautolu ʻo fakahoko (vakai, Mātiu 11:28–30; Filipai 4:13; ʻEta 12:27).

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki; Sione 3:5; Ngāue 3:19–21

Tui kia Sīsū Kalaisi

Ko e Tuí “koe ngaahi meʻa ia ʻoku ʻamanaki ki ai ka ʻoku ʻikai mamata ki ai, ka ʻoku moʻoni.” (ʻAlamā 32:21; vakai foki ʻEta 12:6). Ko e meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá.

Ko e tuí kuo pau ke fakatefito ia ʻia Sīsū Kalaisi kae lava ke tākiekina ha taha ki he fakamoʻuí. Ko e maʻu ʻa e tui ʻia Sīsū Kalaisí ʻoku ʻuhinga ia ko e falala kakato kiate Ia pea falala ki he taʻe-fakangatangata ʻEne Huhuʻí, mālohí, mo e ʻofá. ʻOku kau ai ʻa e tui ki he ʻEne ngaahi akonakí pea tui neongo ʻoku ʻikai ke mahino ʻa e meʻa kotoa pē kiate kitautolu, ka ʻokú Ne ʻafioʻi. (vakai Lea Fakatātā 3:5–6; T&F 6:36).

ʻOku fakahā ʻa e tuí ʻi heʻetau founga moʻuí, ʻo lahi ange ia ʻi he tui ʻataʻatā pēé. Semisi 2:17 Ko e tuí ʻe lava ʻo tupulaki ʻi he `etau lotú, ako ʻa e folofolá, pea talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

Ko e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku nau maʻu foki ʻa e tui ki he ʻOtua ko e Tamaí, Laumālie Māʻoniʻoní, mo e mālohi ongoongoleleí kuo fakafoki maí. Ko e tuí ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu ʻa e faitoʻo fakalaumālie mo e fakatuʻasino pea mo e mālohi ke vivili atu ki muʻa, fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá, pea ikunaʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahí (vakai, 2 Nīfai 31:19–20). Ko e ʻEikí tene fakahoko ʻa e ngaahi mana lahi ʻi he ʻetau moʻuí ʻo fakatatau ki heʻetau tuí.

Tuʻunga ʻi he tui ki Sīsū Kalaisi, ʻe lava ʻe ha taha pē ʻo maʻu ʻa e fakamolemole ʻo ʻene ngaahi angahalá pea hoko atu ke nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

Potu folofola fekauʻaki: Mātiu 11:28–30

Fakatomalá

Ko e fakatomalá ko ha liliu ia ʻo e ʻatamaí mo e lotó ʻo tau maʻu ai ha fakakaukau foʻou fekauʻaki mo e ʻOtuá, mo kitautolu pē pea mo māmani. ʻOku kau ai ʻa e tafoki mei he faiangahalá ki he ʻOtuá ke maʻu ha fakamolemole. ʻOku fakatupu ia ʻe he ʻofa ki he ʻOtuá mo e holi moʻoni ʻo e lotó ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

Ko ʻetau ngaahi angahalá ʻokú ne ngaohi kitautolu ke tau ʻuli — ta`etaau ke foki ʻo nofo ʻi he ʻao ʻo ʻetau Tamai Hēvaní. Ka ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, kuo hanga ʻe he ʻetau Tamai ʻi Hēvaní ʻo ʻomai ʻa e hala pē ʻe taha kiate kitautolu ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá. (vakai Īsaia 1:18).

ʻOku kau ʻi he fakatomalá ʻa e ongoʻi loto-mamahi ʻi he faiangahalá, vete ki he Tamai Hēvaní pea ki ha niʻihi kehe kapau ʻoku fie maʻu, siʻaki ʻa e angahalá, feinga ke fakaleleiʻi kotoa ʻa e ngaahi maumau naʻe fakatupu ʻe he faiangahalá kapau ʻe lava pea moʻui talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá (vakai, T&F 58:42–43).

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: Īsaia 53:3–5; Sione 14:6; 2 Nīfai 25:23, 26; T&F 18:10–11; T&F 19:23; T&F 76:40–41

5. Kuonga Fakakosipelí, Hē mei he Moʻoní mo hono Toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Kuonga Fakakosipelí

Ko e kuonga fakakosipelí ko ha vahaʻataimi naʻe hanga ai ʻe he ʻEiki ʻo fakahā ʻEne ngaahi tokāteliné, ouaú, mo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko ha taimi ia naʻe hanga ai ʻe he ʻEikí ʻo fakamafaiʻi ʻa ʻEne sevāniti ʻe taha he māmaní ʻokú ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní pea ʻoku ʻi ai ʻene fekau fakaʻotua ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí pea fakahoko ʻa e ngaahi ouau ko iá. Ko e ʻahó ni ʻoku tau moʻui ʻi he kuonga fakakosipeli fakaʻosí ko e kuonga ʻa hono kakato ʻo e ngaahi taimí, ʻa ia naʻe kamata ʻaki ʻa hono fakahā ʻa e ongoongolelei kia Siosefa Sāmitá.

Ko e ngaahi kuonga fakakosipeli ki muʻá ʻoku fakaʻilongaʻi ʻaki ia ʻa Ātama, Īnoke, Noa, Ēpalahame, Mōsese, pea mo Sīsū Kalaisi. Tanaki atu ki ai , oku ʻi ai mo e ngaahi kuonga kehe, kau ai ʻa e kau Nīfaí mo e kau Sēletí. Kuo fakahā mai pea akoʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí mo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he kuonga fakakosipeli kotoa pē.

Hē mei he Moʻoní

ʻI he taimi ʻoku tafoki ai ʻa e kakaí mei he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea ʻikai ke nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku nau ʻi ha tuʻunga ʻo e hē mei he moʻoní.

Ko e ngaahi taimi ‘o e hē mei he moʻoni naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo e hisitōlia ʻo māmaní. Ko e sīpinga ʻe taha ʻo e Hē Lahi mei he Moʻoní, naʻe hoko hili hono fokotuʻu ʻe he Fakamoʻuí hono Siasí (vakai, 2 Tesalonika 2:1–3). Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí naʻe fakaʻuliʻi, pea liliu ʻo ʻikai fakamafaiʻi ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi Siasí mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻi he hili ʻa e pekia ʻa e kau ʻAposetolo ʻa e Fakamoʻuí. Koeʻuhí ko e mafola ʻa e faiangahalá, naʻe ʻave ʻe he ʻʻEikíʻa e mafaí mo e ngaahi ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mei he māmaní.

Naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kakaí ha fakahinohino fakalangi mei he kau palōfita moʻuí, lolotonga e Hē Lahi Mei he Moʻoní. Naʻe lahi e ngaahi siasi ne fokotuʻú, ka naʻe ʻikai ke nau maʻu e mafai ke foaki atu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní pē fakahoko e ngaahi ouau kehe ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e ngaahi konga ʻo e folofola māʻoniʻoní naʻe fakaʻuliʻi pē mole, pea ko e kakaí naʻe ʻikai ke toe tonu ʻenau mahino fekauʻaki mo e ʻOtuá.

Ne hokohoko atu pē ʻa e hē ko ʻení mei he moʻoní ʻo aʻu ki he taimi naʻe hā ai ʻa e Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá kia Siosefa Sāmita ʻo kamata hono toe Fakafoki mai e kakato ʻo e ongoongoleleí.

Toe fakafoki maí

Ko e toe fakafoki maí ko e toe fokotuʻu ia ʻe he ʻOtua ʻa e ngaahi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo ʻEne ongoongoleleí ʻi he ʻEne fānaú ʻi he māmaní (vakai, Ngāue 3:19–21).

ʻI he teuteu ki hono Toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí, naʻe ʻohake ʻe he ʻEikí ha kau tangata fakaʻeiʻeiki lolotonga ʻa e taimi naʻe ui ko e Fakaleleí. Naʻá nau feinga ke fakafoki ʻa e ngaahi tokāteliné, ngaahi fakaangaanga mo e fokotuʻutuʻu fakalotú, ki he founga naʻe fokotuʻu ʻe he Fakamoʻuí. Ka neongo ia naʻe ʻikai ke nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pē ko e kakato ʻo e ongoongoleleí.

Naʻe kamata ʻa hono toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he 1820, ʻi he hā ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí kia Siosefa Sāmita ko e tali ki heʻene lotú (vakai, Siosefa Sāmita— Hisitōlia 1:15–20). Ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga naʻe hoko ʻi hono toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ko hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná, toe fakafoki mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Faka-Melekisētekí, pea mo hono fokotuʻu ʻo e Siasí ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻEpēleli, 1830.

Ko e lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻEloné naʻe fakafoki ia kia Siosefa Sāmita mo ʻOliva Kautele ʻe Sione Papitaiso ʻi he ʻaho 5 ʻo Mē, 1829. Ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e ngaahi kī ʻo e puleʻangá naʻe fakafoki mai ʻi he 1829, ʻi he taimi naʻe hanga ai ʻe he Kau ʻAposetolo ko Pita, Sēmisi mo Sioné ʻo foaki ia kia Siosefa Sāmita mo ʻOliva Kautele.

Kuo toe fakafoki mai ʻa e ongoongoleleí ʻi hono kakató, pea ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e “siasi moʻoni mo moʻui pē taha ʻi he funga ʻo e māmaní kotoa” (T&F 1:30). ʻE iku pē ʻo fakafonu ʻe he Siasí ʻa māmani kotoa pea ʻe tuʻu ʻo aʻu ki he taʻengatá.

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: ʻIsaia 29:13–14; ʻIsikeli 37:15–17; ʻEfesō 4:11–14; Sēmisi 1:5–6

5. Kau Palōfitá mo e Fakahaá

Ko e palōfitá ko ha tokotaha kuo uiuiʻi ʻe he ʻOtuá ke lea Maʻana (vakai, ʻĀmosi 3:7). ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he kau palōfitá ʻa Sīsū Kalaisi pea akoʻi ʻEne ongoongoleleí. ʻOku nau fakahā ke ʻiloʻi ʻa e finangalo pea mo e ʻulungaanga totonu ʻo e ʻOtuá. ʻOku nau malangaʻi hono kovi ʻo e faiangahalá mo fakatokanga ki hono ngaahi nunuʻá. ʻOku nau kikiteʻi he taimi ʻe niʻihi ha ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú (vakai, T&F 1:37–38). Ko e ngaahi akonaki lahi ʻa e kau palōfitá ʻoku hā ʻi he ngaahi folofolá. ʻI he ʻetau ako ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá, ʻe lava ke tau ako ʻa e moʻoní pea maʻu mo ʻene fakahinohinó. (vakai, 2 Nīfai 32:3).

ʻOku tau poupouʻi ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí ko e palōfita, tangata kikite, tangata maʻu fakahā pea ko e tokotaha pē ia he māmaní ʻokú ne maʻu ʻa e fakahā ke tataki ʻa e Siasí kātoa. ʻOku tau toe poupouʻi ʻa e ongo tokoni ʻi he kau Palesitení ʻUluakí mo e kau memipa ʻo e Kolomu ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā.

Ko e fakahaá ko e fetuʻutaki ia mei he ʻOtuá ki he ʻene fānaú. ʻI he taimi ʻoku fakahā ai ʻe he ʻEiki Hono fingangaló ki he Siasí, ʻokú ne folofola ʻo fou ʻi he ʻEne palōfitá. Ko e ngaahi folofolá—Ko e Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, mo e Mataʻitofe Mahuʻingá — ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakahā mei he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá mo e ngaahi ʻaho ki mui ní. Ko e Palesiteni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e palōfita ia ʻa e ʻOtua ʻi he māmaní he ʻahó ni.

Ko e tokotaha fakafoʻituituí ʻe lava ʻo maʻu ʻa e fakahā ke tokoni kiate kinautolu mo ʻenau ngahi fiemaʻú, ngaahi fatongiá,mo e ngaahi fehuʻí pea ke tokoni ke fakamālohia ʻenau ngaahi fakamoʻoní. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakahā ki he kau takí mo e kaingalotu ʻo e Siasí ʻoku maʻu he ngaahi ongo mo e ngaahi fakakaukau mei he Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku lea ki hotau ngaahi ʻatamaí mo e ngaahi lotó ʻi ha kiʻi leʻo, siʻisiʻi (vakai T&F 8:2–3). ʻE toe lava foki ʻa e fakahaá ʻo hoko he ngaahi visioné, misi, pē ko e ʻaʻahi mai ʻa e kau ʻangeló.

Ngaahi potufolofola fekauʻaki: Saame 119:105; ʻEfesō 4:11–14; 2 Tīmote 3:15–17; Sēmisi 1:5–6; Molonai 10:4–5

Lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi kī ‘o e lakanga fakataulaʻeikí

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mālohi mo e mafai taʻengata ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakatupu mo puleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi langí mo māmani ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. ʻOkú Ne huhuʻi mo hakeakiʻi ʻEne fānaú, ʻo fakahoko “ ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

ʻOku foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangata moʻui taau kotoa pē ʻo e Siasí koeʻuhí ke nau lava ʻo ngāue ʻi Hono huafá ki hono fakamoʻui ʻEne fānaú. Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e ngaahi totonu ʻo e kau palesitenisií, pē ko e mālohi ʻoku foaki ki he tangatá ʻe he ʻOtuá ke puleʻi pea tataki ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní (vakai, Mātiu 16:15–19). ʻI he ngaahi kī ko ʻení, ʻe lava ke fakamafaiʻi e tokotaha ʻokú ne maʻu iá ʻe lava ke fakamafaiʻi ke malangaʻaki ʻa e ongoongoleleí pea fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí. Ko kinautolu kotoa pē ʻoku ngāue ʻi he Siasí kuo uiuiʻi ʻi he fakahinohino ʻa ia ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko ia, ʻoku nau maʻu ʻa e totonu ki he mālohi ʻoku fiemaʻu ke nau ngāue ai pea fakahoko ʻa e ngaahi fatongia ʻo honau ngaahi uiuiʻí.

Potufolofola fekauʻaki: T&F 121:36, 41–42

Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné

ʻOku faʻa ui ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ko e lakanga fakataulaʻeiki teuteuʻiʻangá. Ko e ngaahi lakanga ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ko e tīkoni, akonaki, taulaʻeiki mo e pīsopé. ʻI he Siasí he ʻahó ni, ʻe lava ke maʻu ʻe he kakai tangata moʻui tāú ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻo kamata pē ʻi honau taʻu 12.

ʻOku maʻu ʻe he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné “ʻa e ngaahi kī ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, pea mo e ongoongolelei ʻo e fakatomalá, pea mo e papitaisó” (T&F 13:1).

Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí

Ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ko e lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé, pē lahi ange, pea ʻoku nau ngāue ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié (vakai, T&F 107:8). Ko e lakanga fakataulaʻeiki lahi angé naʻe ʻoange ia kia ʻAtama pea kuo ʻi he māmaní ʻi he taimi kotoa kuo fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻEne ongoongoleleí.

Naʻe fuofua ui ia “ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Toputapu ʻi he Lakanga ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (T&F 107:3). Naʻe ʻiloa ia ki mui ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ko e fakatauhingoa ki ha taulaʻeiki lahi maʻongoʻonga naʻe moʻui lolotonga e kuonga ʻo e palōfita ko ʻĒpalahamé.

ʻOku ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻa e ngaahi lakanga ko e kaumātuʻa, taulaʻeiki lahi, pēteliake, Fitungofulu mo e ʻAposetolo. Ko e Palesiteni ʻo e Siasí ʻa e Palesiteni ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí.

Potufolofola fekauʻaki: ʻEfesō 4:11–14

7. Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Fuakavá

Ngaahi Ouaú

ʻI he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku toputapu ha ouau, ko ha ngāue ʻoku ʻi ai hono ʻuhinga fakalaumālie. Ko e ouau kotoa pē naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he ʻOtuá ke akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni fakalaumālié. Ko e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí ʻoku fakahoko ia ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa kinautolu ʻoku maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ʻi ai ha ngaahi ouau ʻe niʻihi ʻoku mahuʻinga ki he hākeakiʻí pea ʻoku ui ko e ngaahi ouau fakamoʻuí.

Ko e ʻuluaki ouau fakamoʻui ʻo e ongoongoleleí ko e papitaiso ʻi he fakauku ʻi he vai ʻe ha tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e mafaí. ʻOku fie maʻu e papitaisó ke hoko ha niʻihi fakafoʻituitui ko e mēmipa ʻo e Siasí pea ke hū ki he puleʻanga fakasilesitialé (vakai, Sione 3:5).

Ko e foʻi lea papitaiso ʻoku haʻu mei he foʻi lea faka-Kalisi ʻoku ʻuhinga ke fakangoto pē fakauku. ʻOku fakataipe ʻe he fakaukú ʻa e pekia ha moʻui angahala ʻa ha taha pea toe fanauʻi foʻou ki ha moʻui fakalaumālie, ʻo fakatapui ki he ngāue ʻa e ʻOtuá mo ʻEne fānaú. ʻOkú Ne toe fakataipe ʻa e pēkiá mo e toetuʻú.

Hili hono papitaiso ha taha, ʻoku hilifakinima ʻe ha toko taha maʻu Lakanga Fakataulaʻeiki pe toko lahi ange ki he ʻulu ʻo e tokotahá pea fakamaʻu ia ko ha mēmipa ʻo e Siasí. Ko e konga ʻo e ouau ko ʻení, ʻa ia ʻoku ui ko e hilifakinimá, ʻa hono foaki kiate ia ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e meʻafoaki ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku kehe ia mei he takiekina ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Kimuʻa he papitaisó, ʻe lava ke ongoʻi ʻe ha taha ʻa e ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mei he taimi ki he taimi pea ʻi he ueʻi ko iá ʻe lava ʻo maʻu ha fakamoʻoniʻi ʻo e moʻoní (vakai, Molonai 10:4–5). Hili hono maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku maʻu leva ʻe ha taha ʻa e totonu ki he ʻEne tākauá ʻo kapau te ne tauhi e ngaahi fekaú.

ʻOku kau ʻi he ngaahi ouau fakamoʻui kehé ʻa e fakanofo ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí (maʻá e kakai tangata) maʻu ʻenitaumeni he temipalé, mo e sila ʻo e malí (vakai, T&F 131:1–4). ʻOku ʻalu fakataha e ngaahi ouau fakamoʻui ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi fuakava. ʻE lava foki ke fakahoko fakafofonga ʻi he temipalé ʻa e ngaahi ouau fakamoʻui ko ʻení maʻá e kau pēkiá. ʻOku toki ʻaonga pē ʻa e ngaahi ouau fakafofongá ʻi hono tali ʻe he kau pēkiá ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié pea fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi fuakava felāveʻi mo iá.

Ko e ngaahi ouau kehé, hangē koe fai-ngāue ki he mahakí mo hono fakahingoa mo tāpuakiʻi ʻa e fānaú, ʻoku mahuʻinga foki ia ki heʻetau fakalakalaka fakalaumālié.

Potufolofola fakafekauʻaki: Ngaue 2:36–38

Ngaahi Fuakavá

Ko e fuakavá ko ha aleapau toputapu ia ʻi he vahaʻa ʻo e ʻOtuá mo e tangatá. ʻOku tuku mai ʻe he ʻOtuá ha ngaahi tuʻunga ki he fuakavá, pea ʻoku tau loto lelei ke fai ʻa ia ʻokú Ne kole mai ke tau faí; ʻoku talaʻofa mai leva ʻe he ʻOtuá ha ngaahi tāpuaki pau ʻi he ʻetau talangofuá (vakai, T&F 82:10; 84:33–39).

ʻOku ō fakataha e ngaahi ouau fakamoʻui kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo ha ngaahi fuakava. ʻOku tau fuakava mo e ʻEikí ʻi he ʻetau papitaisó pea fakafoʻou e ngaahi fuakava ko iá ʻaki ʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití. ʻOku kau ʻa e houʻeiki tangata ʻoku nau maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ki he fuakava mo e fakapapau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tau fai mo ha toe ngaahi fuakava ʻi he temipalé.

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: ʻEkesōtosi 19:5–6; Saame 24:3–4; 2 Nīfai 31:19–20; T&F 25:13

8. Nofomalí mo e Fāmilí

Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá pea ko e fāmilí ko e uho ia ʻo ʻEne palani ʻo e fakamoʻuí mo ʻetau fiefiá. Ko e fiefia ko ia ʻi he moʻui fakafāmilí ʻoku meimei ke toki aʻusia pē ia ʻi he taimi kuo langa ai ʻa e fāmilí ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Kuo ʻosi tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ke toki ngāue ʻaki pē ʻa e ngaahi mālohi toputapu ʻo e fakatupú ʻe ha tangata mo ha fefine, kuó na ʻosi mali fakalao ko ha husepāniti mo ha uaifi. Ko e mātuʻá ke nau fanafanau pea fakatokolahi ʻa e māmaní, ʻohake ʻenau fānau ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni, pea tokonaki maʻa ʻenau ngaahi fie maʻu fakatuʻasino mo e fakalaumālie ʻenau fānaú.

ʻOku maʻu ʻe he husepānití mo e uaifí ha fatongia molumalu ke fetauhiʻaki. Ko e ngaahi tamaí ke tokangaʻi ʻa e fāmilí ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni pea tauhi ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e fāmilí. Ko e ngaahi faʻē ʻoku nau ʻuluaki fatongiaʻaki ke tokangaʻi ʻenau fānaú. ʻI he ngaahi fatongia toputapu ko ʻení, ʻoku fatongia ʻaki ʻe he tamaí mo e faʻeé ke na fetokoniʻaki ko e hoa tuʻunga tatau.

Ko e palani fakalangi ʻo e fiefiá ʻoku malava ai e fāmilí ke hoko atu hili ʻa e faʻitoká. Naʻe fakatupu ʻa e māmaní pea fakahā ʻa e ongoongolelei koeʻuhi kae faʻu ʻa e ngaahi fāmilí, silaʻi, pea hakeakiʻi ki he taʻengatá. (Toʻo mei he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki he Māmaní,” Liahona, Nōvema 2010, 129.)

Ngaahi potufolofola fakafekauʻakí: Sēnesi 2:24; Saame 127:3; Malakai 4:5–6; T&F 131:1–4

9. Ngaahi Fekaú

Ko e ngaahi fekaú ko e ngaahi lao mo e ngaahi fie maʻu ʻa e ʻOtuá mei he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa kiate Iá ʻaki hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú (vakai, Sione 14:15). ʻE ʻomi ʻe hono tauhi e ngaahi fekaú ʻa e ngaahi tāpuaki mei he ʻEikí (vakai, T&F 82:10).

Ko e ongo tefitoʻi fekau mahuʻinga tahá ko e “ʻofa [ki he ʻEiki] ko ho ʻOtua ʻaki ho laumālie kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa, …. Pea …ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé.” (Mātiu 22:36–39).

ʻOku hoko e Fekau ʻe Hongofulú ko e konga mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí pea ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni taʻengata ʻoku fie maʻu ki hotau hakeakiʻí (vakai, ʻEkesōtosi 20:3–17). Naʻe fakahā kinautolu ʻe he ʻEikí kia Mōsese ʻi he kuonga muʻá, peá Ne toe ʻomi kinautolu ʻi he fakahā ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní.

ʻOku kau ʻi he ngaahi fekau kehé ʻa e lotu fakaʻahó (vakai, 2 Nīfai 32:8–9), akoʻi ʻa e ongoongolelei ki he niʻihi kehé (vakai, Mātiu 28:19–20), tauhi e fono ʻo e angamaʻá (vakai, T&F 46:33), totongi ʻa e vahe hongofulu kakato (vakai, Malakai 3:8–10), ʻaukai (vakai, ʻĪsaia 58:6–7), fakamolemoleʻi ʻa e kakai kotoa pē (vakai, T&F 64:9–11), loto houngaʻia (vakai, T&F 78:19), pea tauhi ʻa e Lea ʻo e Potó (vakai, T&F 89:18–21).

Ngaahi potufolofola fakafekauʻaki: Sēnesi 39:9; ʻĪsaia 58:13–14; 1 Nīfai 3:7; Mōsaia 4:30; ʻAlamā 37:35; ʻAlamā 39:9; T&F 18:15–16; T&F 88:124

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi tefitó ni, hū ki he LDS.org, Teachings, Gospēl Topics; pē vakai ki he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí (2004).

Paaki