Laipelí
Lēsoni 104: ʻAlamā 56–58


Lēsoni 104

ʻAlamā 56–58

Talateú

Naʻe tauʻi ʻe Hilamani mo e ʻEikitau ko Molonaí ʻa e kau Leimaná ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe ʻo e fonuá. Naʻe ʻave ʻe Hilamani ha tohi kia Molonai ʻo fakamatalaʻi ki ai ʻene ngaahi tau mo e kau Leimaná pea fakahaaʻi ai ʻene loto falala ʻi he tui ki he kau tau kei talavou ʻe toko 2,060 kuo nau kau ki heʻene kongakaú. Naʻe fakamatalaʻi foki ʻe Hilamani ʻa e meʻa naʻe fai ʻe heʻene kau taú ke ikunaʻi ʻa e ngaahi taú pea ke maʻu ʻa e ʻamanaki lelei mo e mālohi lolotonga ʻenau faingataʻaʻiá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 56

ʻOku ikuna kāfakafa ʻa e kau tau ʻa ʻAnitipesi mo Hilamaní ʻi he kau tau mālohi taha ʻa e kau Leimaná

Fehuʻi ange ki he kau akó pe kuo nau maʻu nai ha tohi pe pōpoaki naʻá ne fakamālohia kinautolu ke kātakiʻi ha faingataʻa pau. Fakamatalaʻi ange, ʻoku ʻi he ʻAlamā 56–58 ʻa e kakano ʻo ha pōpoaki, pe tohi, naʻe fai ʻe Hilamani ki he ʻEikitau ko Molonaí lolotonga ha vahaʻataimi faingataʻa ʻi he taú. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 59:1–2 ke ʻilo ʻa e founga naʻe tali ʻaki ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ʻa e tohí. Poupouʻi e kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e tohí ke feinga ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fiefia ai ʻa e ʻEikitau ko Molonaí neongo ʻa e ngaahi tūkunga faingataʻa naʻá ne ʻi aí.

Fakanounouʻi ʻa e ʻAlamā 56:2–17 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe fekau ʻe Hilamani ha kiʻi kongakau tokosiʻi ko e ngaahi foha ʻe toko 2,000 ʻo e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí, pe ko e kakai ʻo ʻĀmoní. ʻOku faʻa lau ʻa e kau tau ko ʻení ko e kau tau kei talavou ʻe toko 2,000. (Mahalo te ke fie maʻu ke fakamatalaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea kei talavoú ki he kei siʻi.) Naʻe fuakava ʻa e mātuʻa ʻa e kau tangata kei talavou ko ʻení he ʻikai ke nau toe toʻo mahafu tau. Naʻe loto lelei ʻa e kau talavou ko ʻení, he naʻe ʻikai ke nau haʻisia ki he fuakava tatau, ke nau maluʻi ʻenau mātuʻá mo e kau Nīfai kehé he taimi naʻe fakamanamanaʻi ai kinautolu ʻe he kau tau Leimaná.

Fakamatalaʻi ange naʻe taki ʻe Hilamani ʻa e kau tau kei talavou ʻe toko 2,000 ki he kolo ko Siuteá ke tokoni ki he kau tau Nīfai naʻe taki ʻe ʻAnitipesí. Kuo puke pōpula ʻe he kau Leimaná ha ngaahi kolo Nīfai lahi pea kuo fuʻu tokosiʻi ai e kau tau ʻa ʻAnitipesí. Naʻe fiefia ʻa ʻAnitipesi he taimi naʻe aʻu ange ai ʻa Hilamani mo ʻene kau taú ke tokoní.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 53:17–21, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e mālohinga fakalaumālie naʻe ʻomi ʻe he kau talavou ko ʻení ki he kongakaú. ʻI heʻenau laú, hiki ʻa e fakatātā ko ʻení he palakipoé. Fakaafeʻi ha kau ako tokolahi ke nau omi ki he palakipoé ʻo tohi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea kuo nau ʻiló, ʻi lalo he ʻuluʻi tohi ko e “Kimuʻa he taú.”

ʻĪmisi
fakatātā ʻo e tangata taú
  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻa Hilamaní ʻi heʻene fakamatalaʻi ʻa e kau tau kei talavou ʻe toko 2,000 ko e “ko e kau tangata ʻa kinautolu naʻe lea totonu mo anga fakapotopoto”? (Mahalo te ke fie maʻu ke fakamatalaʻi ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he foʻi lea ko e anga fakapotopotó ʻa e fakamātoato, angavaivai, mo e mapuleʻi kitá.)

  • ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi ʻulungaanga ʻi he palakipoé ke tau fehangahangai mo e ngaahi tau fakalaumālié mo e ngaahi faingataʻa kehé?

Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e kamataʻanga ʻo e ʻuluaki tau ʻa e kau tau kei talavoú ʻi he ʻAlamā 56:29–43. Naʻe ngāue ʻaki ʻe ʻAnitipesi ʻa Hilamani mo ʻene kau tau ʻe toko 2,000 ko ha tauhele ke tohoakiʻi mai ʻa e kau tau ʻa e kau Leimaná ke nau hū ki tuʻa mei he kolo ko ʻAnitipalá. Naʻe mavahe ʻa e tokolahi taha ʻo e kau tau Leimaná mei ʻAnitipala ke tulimui ki he kau tau ʻa Hilamaní, ʻo ʻoange ai ha faingamālie ki he kau tau ʻa ʻAnitipesí ke nau muimui mo ʻohofi kinautolu mei mui. ʻI he taimi naʻe maʻu atu ai ʻe he kau tau ʻa ʻAnitipesí ʻa e kau tau Leimaná, naʻa nau ʻohofi ʻo fakatatau ki heʻenau palaní. ʻI he taimi naʻe taʻofi ai ʻe he kau tau Leimaná ʻenau tulimui ki he kau tau ʻa Hilamani, naʻe ʻikai lava ʻe Hilamani ʻo tala pe naʻe feinga koā ʻa e kau tau Leimaná ke tauheleʻi ʻene kau taú pe kuo maʻutāmakia kinautolu ʻe he kau tau ʻa ʻAnitipesí mei mui. Naʻe pau ke fili ʻa Hilamani mo ʻene kau tau kei talavoú pe ʻe hoko atu ʻenau holá pe te nau ʻohofi ʻa e kau Leimaná.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 56:44–48. Kole ki he kau akó ke nau kumi e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahaaʻi ha fakamoʻoni ʻo e anga ʻo e ngāue ʻa e kau talavou ko ʻení ʻi he tuí. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau tohi ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló he palakipoé ʻi lalo he ʻuluʻi tohi ko e “Lolotonga e taú.”

  • Ko e hā ne ʻikai ke veiveiua ai e kau talavou ko ʻení? (He ʻe fakahaofi kinautolu ʻe he ʻOtuá.)

  • Ko e hā ne ʻikai ke nau veiveiua ai ʻe fakahaofi kinautolu ʻe he ʻOtuá?

  • Naʻe tokoniʻi fēfē kinautolu ʻe he ngaahi ʻulungaanga ne nau fakatupulaki kimuʻa he taú he lolotonga ʻo e taú?

Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení he palakipoé: ʻI he taimi ʻoku tau ngāue ai ʻi he tuí, ʻe lava ke tau maʻu ʻa e mālohi mei he ʻOtuá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi e fakamoʻoni ʻo e moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau akó ʻAlamā 56.

Fakanounouʻi ʻa e ʻAlamā 56:49–53 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe he kau tau ʻa Hilamaní ʻa e kau tau ʻa ʻAnitipesí kuo nau ʻi ha tuʻunga faingataʻa moʻoni. Naʻe mate ʻa ʻAnitipesi mo e kau taki kehe tokolahi ʻo e kau taú, pea naʻe ofi ʻaupito ke ʻulungia ʻa e kau Nīfai ongosia mo puputuʻú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 56:54–56. Kole ki he kau akó ke nau muimuiʻi lolotonga hono laú, ʻo kumi ʻa e founga ne faitāpuekina ai ʻe he ʻOtuá ʻa e kau tau ʻa Hilamaní koeʻuhí ko ʻenau tuí.

  • ʻOkú ke pehē naʻe tokoni fēfē ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakalaumālie ʻoku hiki he palakipoé ki he ngaahi meʻa ne hoko ʻa ia ʻoku hiki ʻi he ʻAlamā 56:56?

  • Ko e fē ha taimi ne ke ngāue ai ʻi he tuí pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, pea maʻu ʻa e mālohi mei he ʻOtuá ʻi ha tuʻunga faingataʻa?

ʻAlamā 57

Naʻe toe maʻu ʻe Hilamani mo ʻene kau tau kei talavoú ʻa e kolo ko Kumenaí pea ʻoku nau maluʻi ia ʻi he taú

Fakamatalaʻi ange ko e ʻAlamā 57 ko ha hoko atu ia ʻo e tohi ʻa Hilamani ki he ʻEikitau ko Molonaí. ʻOku kamata ʻaki ia ha fakamatala ʻo hono toe fakafoki ʻe he kau Nīfaí ha kolo ʻe ua mei he kau Leimaná. Lolotonga e taimi ko ʻení, naʻe maʻu ʻe Hilamani ha kau tangata ʻe toko 6,000 ke poupouʻi ʻene kongakaú, fakataha mo ha toe ngaahi foha ʻe toko 60 ʻo e kakai ʻo ʻĀmoní. Naʻe maʻu foki ʻe he kau Leimaná ha ngaahi tokoni pea hokohoko atu hono ngaohi ke mālohi ange ʻa e ngaahi kolo kuo nau puke fakapōpulá.

Fakamahinoʻi ange naʻe mei mālohi ʻa e kau Leimaná ʻi he kau Nīfaí ʻi he tau ʻe taha (vakai, ʻAlamā 57:18). Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 57:19–22, ʻo kumi ʻa e ʻuhinga naʻe lava ai ke ikuna ʻa e kau Nīfaí.

  • Ko e hā ne lava ai e kau Nīfaí ʻo ikunaʻi ʻa e kau Leimaná?

  • Naʻe pehē ʻe Hilamani ko ʻene kau taú “naʻa nau talangofua mo tokanga ke fai pau matematē ki he fekau kotoa pē” (ʻAlamā 57:21). ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e lea ko ʻení? ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he talangofua ko ʻení ʻenau tuí?

Ke fakalahi atu ki he ngaahi tali ʻa e kau akó ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni

“Te[ ke] fetaulaki mo ha kakai ʻoku nau filifili pē ʻa e fekau ke nau tauhí pea nau liʻaki leva e toenga ʻoku nau fili ke maumauʻí. ʻOku ou ui ʻeni ko e talangofua filifilí. He ʻikai ola lelei ʻa e faʻahinga filifili ia ko ʻení. ʻE iku ia ki he mamahi. ʻOku tau tauhi e ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá heʻetau teuteu atu ke feʻiloaki mo Iá. ʻOku fie maʻu e tuí ka te talangofua ki ai, pea ʻe fakamālohia e tui ko iá ʻi hono tauhi ʻa ʻEne ngaahi fekaú” (“Fehangahangai mo e Kahaʻú ʻi he Tui,” Ensign pe Liahona, May 2011, 34).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 57:23–27. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e founga naʻe maluʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kau tau kei talavou ʻa Hilamaní mo e ʻuhinga naʻá Ne maluʻi ai kinautolú. Ke tokoniʻi kinautolu ke nau aleaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú, fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi muimuiʻi ko ʻení ke muimuiʻi [ʻa e ʻilo ʻoku nau maʻú]:

  • Naʻe lea ʻa Hilamani fekauʻaki mo ʻene kau taú, “ʻOku ʻikai feliliuaki ʻenau fakakaukaú.” ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e lea ko ʻení? Ko e hā e ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ke ʻoua ʻe feliliuaki ʻetau fakakaukaú ʻi heʻetau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá?

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he kau tau ʻa Hilamaní “ʻoku tuku ʻenau falalá ki he ʻOtuá maʻu ai pē”?

Mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange, ʻi he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe faingataʻaʻia pe mate e kau māʻoniʻoní, ʻo hangē ko e faingataʻaʻia ʻa e kau tau kei talavoú pea hangē ko e tamateʻi ʻo e kau tau Nīfaí. Neongo ia, ʻe fakalāngilangiʻi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku nau fakalāngilangiʻi Iá, pea ʻe faitāpuekina ʻa e kau māʻoniʻoni ʻoku maté.

  • Ko e hā ha ngaahi faitatau ʻokú ke mamata ki ai ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi tau ʻa e kau tau kei talavoú mo honau ngaahi filí pea mo ʻetau ngaahi tau mo hotau filí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ʻOku tau kau he ʻahó ni ki ha tau, ʻoku fakatuʻutāmaki ange ia ʻi ha ngaahi founga lahi … ʻi he tau ko ia naʻe fai ʻi he kau Nīfaí mo e kau Leimaná. ʻOku olopoto mo mohu founga hotau filí. ʻOku tau fetauʻaki mo Lusifā, ko e tamai ʻa e ngaahi loi kotoa pē, ko e fili ia ʻo e meʻa kotoa pē ʻoku lelei mo totonu mo māʻoniʻoní. …

“… Ko ʻetau tau ʻeni maʻá e laumālie ʻo e tangatá. ʻOku ʻikai ke toe fakamolemole pea ʻikai toe fakavaivai ʻa e filí. ʻOku fuʻu vave ʻaupito ʻene puke ha kau pōpula taʻengatá. Pea ʻoku ʻikai toe hā mai haʻane holomui.

“Neongo ʻoku tau fakafetaʻi moʻoni koeʻuhí ko e kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ʻa ia ʻoku nau fai ha ngaahi meʻa lahi ʻi he tau maʻá e moʻoní mo e totonú, ka te u talaatu moʻoni pē kiate kimoutolu, ʻoku ʻikai pē feʻunga ia. ʻOku tau fie maʻu ha tokoni lahi ange. … ʻOku mau fie maʻu koe. Hangē ko e kau tau kei talavou ʻe toko 2,000 ʻa Hilamaní, … pea ʻe lava ʻo fakakoloaʻi ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e mālohi ke mou langa hake mo maluʻi Hono puleʻangá. ʻOku mau fie maʻu ke mou fai ha ngaahi fuakava toputapu, ʻo hangē ko kinautolú. ʻOku mau fie maʻu ke mou talangofua mo faivelenga kakato, ʻo hangē ko kinautolú” (“Ko e Toʻu Tangata ʻo e Kau Faifekau Maʻongoʻonga Tahá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2002, 46–47).

Hiki ʻeni ʻi he palakipoé: Kapau ʻoku tau falala ki he ʻEikí mo talangofua matematē kiate Ia, …

  • Makatuʻunga ʻi he meʻa kuó ke lau kau ki he kau tau ʻa Hilamaní, ʻe anga fēfē haʻo fakakakato e sētesí ni? (Fakakakato ʻa e sētesi he palakipoé ʻo fakatatau ki he ngaahi fokotuʻu ʻa e kau akó. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo hiki ʻa e moʻoni ko ʻení: Kapau ʻoku tau falala ki he ʻEikí pea talangofua matematē kiate Ia, te Ne tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau ngaahi taú.)

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukauloto ki ha taimi naʻa nau talangofua matematē pe ko ha taha ʻoku nau ʻilo, ʻi ha tuʻunga faingataʻa ʻi he ʻapiakó, ʻi ʻapi, pe ʻi ha feituʻu fakasosiale. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau vahevahe e ngaahi meʻa ne nau aʻusiá. ʻEke ange pe naʻe tokoniʻi fēfē kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi he tuʻunga ko iá.

ʻOange ha taimi ki he kau akó ke nau hiki ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ako folofolá kau ki he meʻa te nau fai ke talangofua “matematē” ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá (ʻAlamā 57:21) pea “ʻoku tuku ʻenau falalá ki he ʻOtuá maʻu ai pē” (ʻAlamā 57:27).

ʻAlamā 58

ʻOku falala ʻa e kau tau Nīfaí ʻe maluʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻi honau faingataʻaʻiá

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi he ʻAlamā 58 ʻa e fakaʻosi ʻo e tohi ʻa Hilamani kia Molonaí. Naʻe fakafekauʻaki ʻe Hilamani ʻa e anga e fetaulaki ʻa e kau tau Nīfaí mo e ngaahi tūkunga faingataʻa naʻá ne fakapuputuʻuʻi ʻa e ngaahi tuʻunga fakafepaki kuo nau ʻosi fehangahangai mo iá. Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 58:2, 6–9, pea kole ki he kalasí ke nau feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tūkunga faingataʻa ko iá (siʻisiʻi e meʻakaí, siʻisiʻi e tokoní, manavahē naʻa fakaʻauha kinautolu ʻe honau ngaahi filí).

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 58:10–12, ʻo kumi e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. (Hiki e ngaahi fehuʻí he palakipoé teʻeki ke kamata e kalasí. Lau e ngaahi fehuʻí ki he kalasí kimuʻa teʻeki ke nau lau ʻa e potufolofolá, pea toe vakaiʻi hili hono laú. ʻE tokoni ʻeni ki he kau akó ke nau tokanga taha ki he founga naʻe tali ʻaki ʻe he kau tau ʻa Hilamaní ʻa e tuʻunga faingataʻa ko ʻení.)

Ko e hā naʻe fai ʻe he kau Nīfaí ʻi he taimi naʻa nau fehangahangai ai mo e tuʻunga faingataʻa ko ʻení?

Naʻe anga fēfē e tali ʻa e ʻEikí ki heʻenau ngaahi tautapa mo e lotu fakamātoato ko ʻení?

Naʻe tokoniʻi fēfē ʻa Hilamani mo ʻene kau taú ʻe he ngaahi fakapapau ʻa e ʻEikí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatalaʻi fakanounou ha moʻoni kuo nau ako mei he ʻAlamā 58:10–12. (Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi lea kehe, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻilo ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tafoki ki he ʻOtuá ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá, te tau lava ʻo maʻu ha fakapapau fakalangi ʻokú ne lava ʻo fakamālohia ʻetau tuí mo ʻomi ha ʻamanaki lelei kiate kitautolu.)

  • Ko e fē e taimi kuo tāpuakiʻi ai koe ʻe he ʻEikí ʻaki e melinó mo e fakapapaú lolotonga ha meʻa faingataʻa ne ke aʻusia?

Fakamatalaʻi ange, ʻoku fakahā ʻe he toenga ʻo e ʻAlamā 58 ʻa e ngaahi ngāue ola lelei ʻa e kau tau Nīfaí ke toe fakafoki mai ʻa e ngaahi kolo naʻe kapa ʻe he kau Leimaná (vakai, ʻAlamā 58:31). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 58:39–40.

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he kau tau kei talavou ʻa Hilamaní ʻenau tui ki he ʻOtuá, neongo ʻa e “ngaahi kafo lahi” naʻa nau maʻú?

  • ʻI hoʻo fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻi he moʻuí, ʻe ʻaonga fēfē kiate koe hoʻo muimui ki he sīpinga ʻo e ngaahi foha ʻo Hilamaní?

Fakaʻosi ʻaki haʻo vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he lēsoni ko ʻení.

Paaki