Laipelí
ʻIuniti 11 Ako ʻi ʻApi


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Ngaahi Lea ʻa MolomonaMōsaia 6 (ʻIuniti 11)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako-ʻi-ʻApi Fakaʻahó

Ko e fakamatala nounou ko ʻeni ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Ngaahi Lea ʻa Molomoná–Mōsaia 6 (ʻiuniti 11) ʻoku ʻikai fakataumuʻa ia ke akoʻi ko ha konga hoʻomou lēsoní. ʻOku nofotaha pē e lēsoni ʻokú ke akoʻí ki ha ngaahi tokāteline mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni siʻi. Muimui ʻi he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakaukauʻi e ngaahi fie maʻu ʻa e kau akó.

ʻAho 1 (Ngaahi Lea ʻa MolomonaMōsaia 2)

ʻE ʻilo ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e meʻa ne aʻusia ʻe Molomona ʻi heʻene muimui ki he Laumālié ʻo fakakau ʻa e ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí ʻi heʻene lekōtí, ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kotoa pē. Naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní kapau naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kau Nīfaí ʻa e ngaahi folofolá, naʻa nau meimei fakaʻauʻau hifo ʻi he taʻe tui pea ʻoku tokoni ai ʻetau fakatotolo ʻi he folofolá ke tau ʻilo mo tauhi ʻa e ngaahi fekaú. Naʻá ne akoʻi ki hono kakaí ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga hangē ko ʻení: Ko e taimi ʻoku tau tokoni ai ki he kakai kehé, ʻoku tau tauhi ai pē ki he ʻOtuá. Ko e taimi ʻoku tau ongoʻi moʻua ai ki he ʻOtuá, ʻoku tau loto ke tokoniʻi ʻa e kakai kehé pea tupulaki mo ʻetau loto houngaʻiá. Kapau te tau tauhi ʻa e ngaahi fekaú, ʻe tāpuekina kitautolu fakatuʻasino mo fakalaumālie fakatouʻosi.

ʻAho 2 (Mōsaia 3)

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa e ngaahi lea ʻa ha ʻāngelo, naʻá ne ʻomi ʻa e “ongoongo fakafiefia ʻo e fiefia lahi” fekauʻaki mo e hāʻele mai ʻa e ʻEikí ʻi he tuʻunga matelié. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó ta naʻe ʻosi kikiteʻi ʻi he taʻu ʻe 100 tupu ki muʻá ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻa ia ʻe mamahi ʻa Sīsū Kalaisi kae lava ʻo fakamoʻui kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá. ʻE lava ʻo fakamoʻui kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá ka tau ka tui kia Sīsū Kalaisi mo fakatomala. Kapau te tau ongongofua ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, te tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e tangata fakakakanó tuʻunga he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻAho 3 (Mōsaia 4)

Naʻe fakafonu ʻe he pōpoaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní hono kakaí ʻaki e Laumālie ʻo e ʻEikí. Naʻe ako ʻe he kau akó ko e taimi ʻoku tau tui ai kia Sīsū Kalaisi mo fakatomala fakamātoató, ʻoku tau maʻu leva ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá. Naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní hono kakaí kapau te tau fakavaivaiʻi kitautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo feinga ke fakatupulaki e ngaahi anga faka-Kalaisí, te tau lava ʻo tauhi maʻu ai pē ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá.

ʻAho 4 (Mōsaia 5–6)

ʻE ʻilo ʻe he kau akó ʻi he taimi te nau lau ai fekauʻaki mo e liliu naʻe hoko ki he kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní, ko e taimi ʻoku tau tui ai kia Sīsū Kalaisi mo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, te tau lava leva ke aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻo e lotó. Naʻe fuakava ʻa e kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní ke fai e finangalo ʻo e ʻEikí mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú, ʻo fakahaaʻi ai ʻoku tau ʻai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he taimi ʻoku tau fakahoko ai mo tauhi ʻetau ngaahi fuakava toputapú.

Talateú

ʻE tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino ki he kau akó ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ki hono ngaahi fohá pea mo hono kakaí ʻi he toe ʻo e taʻu ʻe tolu pea pekiá. Naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní hono kakaí ki he founga ke maʻu mo tauhi maʻu ha fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá ʻaki haʻanau tui kia Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ngaahi Lea ʻa Molomoná

Ko hono fakamatalaʻi ʻe Nīfai mo Molomona ʻena falala ki he ʻOtuá

Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau ʻa e 1 Nīfai 9:2–3 ke fakamanatu ki he kau akó naʻe fekauʻi ʻa Nīfai ke ne ngaohi ha ongo lauʻi peletí ʻe ua. Tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ngaahi peleti ko ʻení” ʻi he fakamatalá ki he ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí, ʻa ia naʻe ʻi ai e lekooti ʻo e lahi e ngaahi meʻa toputapú. Kole ki ha taha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e 1 Nīfai 9:4. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e taumuʻa ʻo e ʻū lauʻi peleti lalahí (ko ha fakamatala ki he pule ʻa e ngaahi tuʻí mo e ngaahi tau ʻa e kakaí).

Fakamanatu ki he kau akó ko e taimi naʻe fakanounou ai ʻe Molomona ʻa e ʻū lauʻi peleti lalahi ʻa Nīfaí, naʻá ne maʻu ʻa e ʻū lauʻi peleti īkí ʻi he ngaahi lekōtí. Naʻe ueʻi ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke ne fakakau e meʻa naʻá ne maʻu ʻi he ʻū lauʻi peleti īkí fakataha mo ʻene fakanounoú, neongo naʻe ʻikai ke ne ʻilo hono ʻuhingá (vakai, Ngaahi Lea ʻa Molomona 1:7).

Fakaafeʻi ha vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau fakatotolo ʻi he 1 Nīfai 9:5–6 ki he ʻuhinga naʻe fekauʻi ai ʻa Nīfai ke ne ngaohi ʻa e ʻū lauʻi peleti īkí. ʻAi ʻa e vaheua ʻe taha ko ʻeé ke nau fakatotolo ʻi he Ngaahi Lea ʻa Molomona 1:6–7 ki he ʻuhinga naʻe fakakaukau ai ʻa Molomona ke fakakau ʻa e ʻū lauʻi peleti īkí fakataha mo ʻene fakanounoú. Hili e lipooti ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí, ʻeke ange pe ko e hā naʻe akoʻi ange ʻe he ngaahi fakamatala ko ʻeni mei a Nīfai mo Molomoná fekauʻaki mo e ʻEikí. (ʻE lava fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehe, ka ke fakapapauʻi ʻoku nau fakahaaʻi ʻoku mahino kiate kinautolu ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kotoa pē.)

  • Ko e hā ʻa e “taumuʻa fakapotopoto” he kahaʻú naʻe fakatou ʻuhinga ki ai ʻa Nīfai mo Molomoná? (Naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻe fetongi ʻe he ʻū lauʻi peleti īkí ʻi he 1828 ʻa e peesi ʻe 116 naʻe mole mei he tatau ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Vakai, ʻiuniti 6, ʻaho 1 ʻi he tohi fakahinohino ʻa e taha akó.)

  • ʻE ʻoatu fēfē ʻe hoʻo ʻilo ʻoku tokaimaʻananga ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he kahaʻú ha tui ke ke talangofua ki he ngaahi ueʻi ʻokú ke maʻú?

Kapau te ke ongoʻi ha fie maʻu ke tuku ha taimi lahi ange ki he konga ko ʻeni ʻo e lēsoní, ʻeke ki he kau akó pe te nau fie vahevahe ha ngaahi meʻa ne nau aʻusia ʻi haʻanau ongoʻi e ueʻi ʻa e Laumālié ke fai ha faʻahinga meʻa pea naʻa nau toki ʻilo e ngaahi taumuʻa ʻo e ueʻí kimui ange.

Mōsaia–1

Ko hono ui ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa e kakaí ke nau fakatahatahá

Fakamatalaʻi ange ʻoku kātoi ʻi he ʻū lauʻi peleti iiki ʻa Nīfaí ʻa e hisitōlia ʻo e kau Nīfaí ʻo kamata mei he ngāue ʻa Līhaí ʻo aʻu ki he taimi naʻe fakatahaʻi ai ʻe he Tuʻi ko Mōsaiá ʻa e kakai ʻo Nīfai mo Seilahemalá pea mo e taimi naʻe pule ai ʻa e foha ʻo Penisimani ko Mōsaiá ki he puleʻangá ʻi he māʻoniʻoni. Naʻe tuku ki he Tuʻi ko Penisimaní ke ne tokangaʻi ʻa e ngaahi lekooti toputapú. (Vakai, ʻAmenai 1:23, 25.)

ʻI he ofi ki he ngataʻanga ʻo e moʻui ʻa e Tuʻi ko Penisimaní, naʻá ne kole leva ki hono foha ko Mōsaiá ke fakatahaʻi kotoa mai ʻa e kakaí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau ʻa e Mōsaia 1:10–11 mo kumi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ke lea ki he kakaí. (Naʻá ne loto ke fanongonongo ʻe hoko ʻa Mōsaia ko e tuʻi hono hokó pea mo ʻoange ki he kakaí ha hingoa.)

Mōsaia 2–6

Ko hono akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní hono kakaí fekauʻaki mo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí

Fakaʻaliʻali ki he kau akó ʻa e fakatātā ʻo e Lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ki Hono Kakaí (62298; Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 74). Lau ki he kalasí ʻa e Mōsaia 2:12–19. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke hiki honau nimá he taimi te nau ʻilo ai ha kupuʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi e ʻulungaanga ʻo e Tuʻi ko Penisimaní. ʻI he hiki ʻe he kau akó honau nimá, taʻofi hoʻo laú kae kole ange ke nau fakamatalaʻi atu ʻa e meʻa ne nau ʻiló pea mo e anga ʻo ʻene fakahaaʻi e ʻulungaanga ʻo e Tuʻi ko Penisimaní.

Mahalo te ke fie ʻeke ki he kau akó ʻa e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo e ngāue tokoní ʻi he Mōsaia 2:17. (ʻOku totonu ke fakafōtunga mai ʻe he tali ʻa e kau akó ʻa ʻenau mahino ko e taimi ʻoku tau tokoni ai ki he niʻihi kehé, ʻoku tau tokoni ai pē ki he ʻOtuá.) Mahalo te ke toe fie maʻu ke nau lau maʻu loto atu ʻa e Mōsaia 2:17, he ko ha fakamatala fakataukei folofola ia. Fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakamatalaʻi ha founga ne nau tauhi ai ki muí ni ki he ʻOtuá ʻi haʻanau tokoniʻi ha niʻihi kehe.

Hiki ʻa e ngaahi fakamatala folofola ko ʻení ʻi he palakipoé pe ʻi ha laʻi pepa. ʻOua naʻá ke fakakau ai e tali ʻoku haʻí. Vahe ki he kau akó takitaha ke nau toe vakaiʻi ʻa e ngaahi potufolofolá takitaha. Fakamanatu ange ʻoku nofotaha e malanga ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ʻi he taumuʻa ko ʻení: “ʻE [toki lava pē ke] hoko ai ʻa e fakamoʻuí ki he fānau ʻa e tangatá, [ʻo] fou pea ngata pē ʻi he huafa ʻo Kalaisí, ko e ʻEiki Māfimafí” (Mōsaia 3:17). ʻOku akoʻi ʻe he ngaahi potufolofolá takitaha ha faʻahinga meʻa fekauʻaki mo e kaveinga ko ʻení.

  1. Mōsaia 2:20–25, 34. (Ko e taimi ʻoku tau fakatokangaʻi ai ʻetau moʻua ki he ʻOtuá, ʻoku tupulaki leva ʻetau houngaʻiá.)

  2. Mōsaia 3:7–11, 17–18. (Naʻe mamahi ʻa Sīsū Kalaisí kae lava ke fakamoʻui kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá. Kapau te tau tui kia Sīsū Kalaisi ʻo fakatomala, ʻe lava ʻo fakamoʻui kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá.)

  3. Mōsaia 3:12–16, 19–21. (Kapau te tau talangofua ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, te tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e tangata fakakakanó pea hoko ko ha tangata māʻoniʻoni tuʻunga he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.)

  4. Mōsaia 4:5–8, 19–21, 26. (Kapau te tau loto fakatōkilalo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo feinga ke fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí, te tau lava ʻo tauhi maʻu ai pē ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá.)

Hili hano tukuange ha taimi feʻunga ki he kau akó, tuku ange ke nau lipooti ʻa e meʻa ne nau ʻiló ki he kalasí pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki. Hili ia pea kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke nau fili ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní pea fakamatalaʻi ha founga te nau fakaʻaongaʻi ai ia ʻi heʻenau moʻuí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 4:1–3 Kole ki he kalasí ke nau muimui pē, mo kumi e founga ne tali ʻaki ʻe he kakaí ki he ngaahi lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní. Hili ia pea fakaafeʻi ha taha ako kehe ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 5:1–2, 5–8. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e founga ʻoku tau ʻa ai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo e ʻEikí. Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tau ʻai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he taimi ʻoku tau fakahoko mo tauhi ʻetau ngaahi fuakava toputapú. Mahalo te ke fie fakamanatu ki he kau akó ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fakatahatahaʻi ai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa e kakaí, ke akoʻi kinautolu fekauʻaki mo e fakahoko ʻo e ngaahi fuakavá. Naʻá ne toe fakatapui foki hono foha ko Mōsaiá ke tuʻi ki he kakaí (vakai, Mōsaia 6:3).

Ke fakaʻosí, ʻeke ki he kau akó pe ʻoku ʻi ai ha taha te ne fie vahevahe ʻa e anga ʻo ʻenau ongo fekauʻaki mo hono ʻai ko ia kiate kinautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he papitaisó. Kole ange ke nau fakalaulauloto ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Te ke lava fēfē ke fakaʻaongaʻi fakatāutaha ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní?

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e pehē ke ʻai kiate koe ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí?

Mahalo te ke fie fakamoʻoniʻi ʻa e fiefia ʻoku maʻu tuʻunga ʻi he tui kia Sīsū Kalaisi mo fakafalala ki Heʻene Fakaleleí.

ʻIuniti Hokó (Mōsaia 7–17)

ʻEke ki he kau akó: Te ke fie taukaveʻi ʻa Sīsū Kalaisi neongo kapau ʻe tāmateʻi ai koe? Fakahoko ki he kau akó te nau ako ʻi he uike kahaʻú e ngaahi akonaki ʻa e palōfita ko ʻApinetaí. Poupouʻi kinautolu ke nau kumi e pōpoaki naʻe loto ʻa ʻApinetai ke ʻoatu ki he kau Nīfaí, neongo naʻá ne ʻosi ʻilo ʻe tāmateʻi ai ia.

Paaki