Lēsoni 2
Ko Hono Ako ʻo e Folofolá
Talateú
ʻE tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke fakaloloto e mahino ʻa e kau akó ki he taumuʻa ʻo e folofolá. ʻE tokoni foki ke nau ako e folofolá ʻi ha founga ʻoku mahuʻingamālie angé. ʻOku kau ai ha ngaahi ʻekitivitī ako fekauʻaki mo e mahino ʻo e puipuituʻa mo e feituʻu moe taimi naʻe hoko ai e ngaahi meʻa ʻi he folofolá, ʻo ʻiloʻi pea mahino ai e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, pea mo ʻetau moʻui ʻaki e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. ʻI he malava lelei ange ʻe he kau akó ke ako e folofolá, ʻe tupulaki ʻenau ʻofa ki he folofolá, pea pehē ki he mahino ʻoku nau maʻu fekauʻaki mo e ongoongoleleí. Fakakaukauʻi ha ngaahi founga ke vakaiʻi mo fakamanatu ai ʻa e lēsoni ko ʻení lolotonga e taʻú.
Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí
Ko e hā e founga ʻoku totonu ke tau kamata ʻaki hono ako ʻo e folofolá ʻi he seminelí?
Hiki he palakipoé ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tōmasi
“ʻOku ʻikai ko e taumuʻa ʻo hono ako ʻo e ongoongoleleí …ke ‘huaʻi atu ha fakamatala’ ki he ʻatamai ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí. … Ko e taumuʻá ke ueʻi ʻa e fakafoʻituituí ke fakakaukau, ongoʻi, pea fai leva ha meʻa fekauʻaki mo hono moʻui ʻaki ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí” (Palesiteni Tōmasi
Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e leá.
-
Makatuʻunga ʻi he lea ko ʻení, ko e hā ʻoku totonu ke hoko ko ʻeku taumuʻá ʻi heʻeku hoko ko hoʻomou faiako seminelí? Ko e hā ʻoku totonu ke hoko ko hoʻomou taumuʻá ʻi hoʻomou hoko ko e kau ako seminelí?
Talaange ki he kau akó te nau fakatotolo ʻi he lēsoni ko ʻení ki ha ngaahi founga ke nau “fakakaukau, ongoʻi, pea fai leva ha meʻa fekauʻaki mo hono moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí” ʻoku akonaki ʻaki ʻi he folofolá.
Ko e mahino ʻa e puipuituʻa mo e feituʻu naʻe hoko ai e ngaahi meʻa ʻi he folofolá
Fakamatalaʻi ange ko e meʻa ʻe taha ʻe lava ke fai ʻe he kau akó ke fakalakalaka ai ʻenau ako folofolá ko ʻenau ako ki he puipuituʻá, feituʻu mo e taimi ʻo e ngaahi fakamatala mo e ngaahi fakahā ʻi he folofolá. ʻOku faʻa ui e puipuituʻá, feituʻú mo e taimi ko e kakanó (context).
Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau e faleʻi ko ʻeni meia Palesiteni Tōmasi S. Monisoní:
“Feinga ke maheni mo e ngaahi lēsoni ʻoku akoʻi mai ʻe he folofolá. ʻIlo ki he puipuituʻa ne fai ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi talanoa fakatātaá pea mo e akonaki ʻa e kau palōfitá. Ako kinautolu ʻo hangē pē ʻoku nau lea fakahangatonu atu kiate koé, he ko hono moʻoní ia” (“Fai Ho Lelei Tahá,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 68).
Fakahā ange ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe hano maʻu ha mahino ki he puipuituʻá, feituʻú mo e taimí ke mahino e ngaahi akonaki ʻi he folofolá. ʻOkú ne ʻomi ʻa e fakamatala ʻokú ne fakamahinoʻi mo fakaloloto ʻa e mahino kau ki he ngaahi fakamatala, ngaahi tokāteline, pea mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he potufolofolá.
Hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé:
-
Ko hai ʻoku lea ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?
-
Ko ʻene leá kia hai?
-
Ko e hā ʻoku hoko ʻi he fakamatala ko ʻení?
Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi fehuʻi ko ʻení ke mahino ʻa e kakano ʻo ha akonaki pe fakamatala ʻi he folofolá.
Kole ki he kau akó ke vahevahe mai e meʻa kuo nau fai ke maʻu ha mahino lahi ange kau ki he puipuituʻá, feituʻú mo e taimi ʻi he ngaahi potufolofolá. Mahalo te ke fie hiki ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau ko ʻení he palakipoé.
ʻE ala tala mai ʻe he kau akó ha ngaahi ngāue hangē ko hano kumi e ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi lea faingataʻa pe ʻikai ke nau maheni mo iá, vakaiʻi e ngaahi potufolofola ʻoku fakaʻaongaʻí, lau e ngaahi fakamatala fakanounou ʻi he kamataʻanga ʻo e ngaahi vahé, pe fekumi ʻi he ngaahi futinoutí ke maʻu ha ngaahi fakamatala mo e ngaahi fakamoʻoni fakafekauʻakí. Fakapapauʻi ke ke talaange e ngaahi pōtoʻi ako ko ʻení kapau ʻoku ʻikai talaatu ʻe he kau akó.
Ke fakatātā ʻaki ha founga ʻe taha ke mahino ai ʻa e kakano ʻo e folofolá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e 3 Nīfai 17:1–10. Kole ki he kalasí ke nau muimui pē ki ai mo kumi e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ia kuó ke hiki he palakipoé. Mahalo te ke fie fakalotolahiʻi foki kinautolu ke nau sio ki he fakamatala fakanounou ʻo e vahé ke fai hano kiʻi vakaiʻi fakavave pē ʻo e vahé.
-
Ko hai ʻokú ne fai e fakamatala ko ʻeni ʻi he veesi 1, 5–6, mo e 9–10? (Ko Molomona.)
-
Ko hai ʻoku lea ʻi he fakamatalá? Ko hai ʻokú ne maʻu e pōpoakí?
-
Ko e hā e meʻa naʻe hoko kimuʻa ʻi he ngaahi meʻa he fakamatala ko ʻení? (Vakai ki he fakamatala fakanounou ʻo e vahé ki he 3 Nīfai 8–16.) ʻOku takiekina fēfē ʻe hoʻo ʻilo ki he puipuituʻa ko ʻení ʻa e mahino kiate koe hono ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he kakaí ke nofo ʻa e Fakamoʻuí ʻo kiʻi fuofuoloa ange mo kinautolú? (Vakai, 3 Nīfai 17:5–6.) Ko e hā e ngaahi mana ne hoko hili ʻEne folofola te Ne nofo mo kinautolú? (Vakai, 3 Nīfai 17:7–10.)
ʻIloʻi mo mahino ʻa e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní
Fakamamafaʻi ko ʻene mahino ko ia ki he kau akó ʻa e puipuituʻa, feituʻu mo e taimi ʻoku fakamatala ki ai e folofolá, ʻoku nau mateuteu lelei ange ai ke ʻiloʻi pea maʻu e mahino ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fakamatalaʻi aí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau hono fakamatalaʻi ko ʻeni ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ʻa ia naʻe vahevahe mai ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:
“Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoní ko ha ʻuuni moʻoni ia ʻoku ʻomi fakahangatonu ʻo fakataumuʻa ke fakaʻaongaʻi ki ha ngaahi tūkunga kehekehe lahi” (“Acquiring Spiritual Knowledge,” Ensign, Nov. 1993, 86).
Fakamatalaʻi ange ko e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ko ha ngaahi moʻoni taʻengata mo taʻeliliu ia ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku nau tataki ʻetau moʻuí. Ko e ngaahi lēsoni ia naʻe fakataumuʻa mai ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá ke tau ako mei he ngaahi meʻa naʻe hoko, ngaahi talanoa, mo e ngaahi malanga ne nau hiki ʻi he folofolá. Fakamahinoʻi ange naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ha niʻihi ne nau hiki e folofolá ha ngaahi kupuʻi lea hangē ko e “ko ia ʻoku tau vakai” (vakai, Hilamani 3:27–29) pe ngaahi foʻi lea hangē ko e ko ia (vakai, ʻAlamā 32:16) ke tuhu fakahangatonu ki he ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. Neongo ia, ʻoku ʻikai fakahā fakahangatonu mai ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi ia ʻi he folofolá. Ka ʻoku fakataipe pē ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení pea fakaʻaliʻali mai ia ʻo fakafou ʻi he moʻui ʻa kinautolu ʻi he folofolá.
Ke tokoniʻi e kau akó ke nau ako ke ʻiloʻi e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku ʻikai ke fakahā fakahangatonu maí, fokotuʻu ange ke nau fai pē kiate kinautolu e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení lolotonga ʻenau laukongá: Ko e hā nai e pōpoaki ʻo e talanoa ko ʻení? Ko e hā e meʻa naʻe fakataumuʻa mai e tokotaha naʻá ne hiki e talanoa ko ʻení ke tau ako mei aí? Ko e hā e ngaahi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he potufolofola ko ʻení? ʻE lava pē ke ke hiki e ngaahi fehuʻí ni he palakipoé kapau te ke fie maʻu.
Kole ki he kau akó ke nau toe foki ki he 3 Nīfai 17:1–10 ke tokoni ki heʻenau ako ke ʻiloʻi e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. Fehuʻi ange:
-
Mei he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he 3 Nīfai 17:2–3, ko e hā te tau lava ke ako fekauʻaki mo e maʻu ha mahino ki Heʻene folofolá?
-
Ko e hā e ngaahi moʻoni ʻe lava ke tau ako ʻo kau ki he Fakamoʻuí mei he 3 Nīfai 17:5–7?
-
Koeʻuhí ko e fuʻu tui lahi ʻa e kakaí, naʻe loto ʻa e Fakamoʻuí ke Ne fakamoʻui kinautolu. ʻI he 3 Nīfai 17:8–9, ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku mou mamata ki ai fekauʻaki mo e fekumi ki ha ngaahi tāpuaki mei he ʻEikí? (Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻe ala ʻiloʻi ʻe he kau akó ko e tali ko ia ʻa e ʻEikí ki heʻetau holi fakamātoato ke ʻunuʻunu ke ofi ange kiate Iá.)
Kapau ʻe ʻi ai ha taimi feʻunga ke lahi ange ai e ako ʻa e kau akó ke ʻiloʻi e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, hanga ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi hake e ngaahi talanoa he folofolá ʻoku nau saiʻia taha aí. Kole ange ke nau kumi ke ʻiloʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau ako mei he ngaahi talanoá ni. Fakaafeʻi leva kinautolu ke vahevahe mai ʻenau ngaahi talanoá mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau akó.
Ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní
Naʻe pehē ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:
“ʻI he taimi ʻoku mahino ai ʻa e tokāteline moʻoní, ʻokú ne liliu ʻe ia ʻa e tōʻonga moʻuí mo e ʻulungāngá. ʻE vave ange hano liliu ʻo e ʻulungāngá ʻe he ako ki he ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí, ʻi hano fai ʻo ha ako pē ki he ʻulungāngá. … Ko hono ʻuhinga ia ʻoku mau fuʻu fakamamafaʻi ai ʻa hono ako ʻo e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí” (“Little Children,” Ensign, Nov. 1986, 17).
Fakamatalaʻi ange ko ʻene mahino ko ia ha tokāteline pe tefitoʻi moʻoni kiate kitautolú, ʻoku lahi ange ʻetau ʻiló ʻi hano fakaʻuhingaʻi pē ʻo e ngaahi foʻi leá. ʻOku tau ʻiloʻi ʻa hono mahuʻinga ʻo e tokāteliné pe tefitoʻi moʻoní ʻi heʻetau moʻuí. ʻI heʻetau ʻiloʻi ha tokāteline pe tefitoʻi moʻoni pea mahino kiate kitautolú, te tau lava ke fakaʻaongaʻi ia ʻi heʻetau moʻuí. Fakamatalaʻi ange ko hono fakaʻaongaʻí ʻoku fakahoko ia ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha faʻahinga meʻa fekauʻaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo tau akó. ʻE maʻu ʻe he kau ako ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau akó ha faingamālie lahi ange ke ongoʻi hono fakapapauʻi ange ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa hono moʻoni ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá (vakai, 2 Nīfai 32:5; Molonai 10:5). Ko hono mahuʻinga moʻoni ʻeni ʻo e ʻilo ʻoku maʻu mei hono ako ʻo e folofolá. Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu ko e fē pē ha taimi ʻoku nau ako ai e folofolá—pe ʻoku nau ʻi ʻapi, ʻi he lotú, ʻi he seminelí, ngāue ki he Fakalakalaka Fakatāutahá pe Fatongia ki he ʻOtuá, pe ha toe feituʻu pē—ʻoku totonu ke hoko ʻa e fakalakala ʻenau feinga ko ia ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí mo ʻunuʻunu ke ofi ange ki he ʻOtuá ko e taha ʻo ʻenau ngaahi tefitoʻi taumuʻá.
Fakalotolahiʻi e kau akó ke nau lotua ke tokoni mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻenau ako fakatāutahá ke tokoni ke mahino kiate kinautolu mo nau moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau ʻilo ʻi he folofolá. Fakalotolahiʻi foki kinautolu ke fai e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ʻi hono fakahoko ʻenau akó: Ko e hā nai e meʻa ʻoku finangalo e ʻEikí ke u fai ʻaki e ʻiló ni? Ko e hā ha lelei te ne fakahoko ʻi heʻeku moʻuí? Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke u kamata pe taʻofi hono faí he taimí ni ke toe lelei ange ai ʻeku moʻuí? ʻE toe lelei ange fēfē nai ʻeku moʻuí kapau te u fai ʻeni? (ʻE lava ke ke hiki ha niʻihi pe ko hono kotoa ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé kapau te ke fie maʻu. ʻE lava foki ke ke fokotuʻu ange ki he kau akó ke hiki e ngaahi fehuʻí ni ʻi heʻenau ngaahi tohinoa ki he ako folofolá ke nau toutou vakai ki ai.)
Fakaʻosi ʻaki hano vahevahe tautau toko ua e kau akó. Kole ange ke nau fevahevaheʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau ako he ʻahó ni mei he 3 Nīfai 17:1–10. Fakalotolahiʻi ke nau talanoa ki he meʻa kuo nau fakahoko ke fakatupulaki ai e mahino ʻoku nau maʻu ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo ia te nau fakahoko ke fakaʻaongaʻi e meʻa kuo nau ako mo ongoʻí. Kole ange ke nau talanoa ki ha founga ʻe hoko ai ha meʻa makehe ʻi heʻenau moʻuí mei hono fakahoko ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.