Laipelí
ʻIuniti 17 Ako-ʻi-ʻApí


Lēsoni Ako-ʻi-ʻApi

Alamā 17–24 (ʻIuniti 17)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako-ʻi-ʻApi Fakaʻahó

ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe ʻilo ʻe he fānaú ʻi heʻenau ako ʻa e ʻAlamā 17–24 (ʻiuniti 17) ke akoʻi ko e konga hoʻo lēsoní. ʻOku fakatefito e lēsoni ʻokú ke akoʻí ʻi ha niʻihi pē ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui ʻi he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi e ngaahi fie maʻu ʻa e kau akó.

ʻAho 1 (ʻAlamā 17–18)

Naʻe ʻilo ʻe he kau akó mei he sīpinga hono akoʻi ʻe ʻĀmoni mo hono kāingá ʻa e kau Leimaná, ʻoku lava ke tau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo akoʻi e niʻihi kehé ʻaki e mālohí, ʻi heʻetau fakatotolo ʻi he folofolá, lotú, mo e ʻaukaí. Naʻe akoʻi foki ʻe he ngāue ʻa ʻĀmoni ki he Tuʻi ko Lamōnaí ha konga mahuʻinga ʻo e ngāue fakafaifekaú— ko e taimi ʻoku tau tā ai ha ngaahi sīpinga leleí, ʻoku lava ʻe he ʻEikí ʻo ʻai ke tau hoko ko e ngaahi meʻangāue ʻi Hono toʻukupú. Naʻe lava e kau akó ʻo ʻilo naʻe teuteuʻi ʻe he ngāue ʻa ʻĀmoni kia Lamōnaí, ʻa e pule ʻo e kau Leimaná mo e niʻihi kehé ke nau tali ʻa e ongoongoleleí. ʻOku akoʻi mai ʻe he ului ʻa e Tuʻi ko Lamōnaí, te tau fie maʻu ke fakatomala ʻi he taimi ʻoku mahino ai kiate kitautolu ʻetau fie maʻu ʻa e Fakamoʻuí.

ʻAho 2 (ʻAlamā 19–20)

Naʻe ʻilo ʻe he kau akó naʻe tokoniʻi ʻe he fakamoʻoni mo e sīpinga anga māʻoniʻoni ʻa ʻĀmoní, ke fakatafoki ʻa e tamai ʻa Lamōnaí ki he ʻEikí. Naʻa nau ʻilo foki ʻoku lava ke takiakiʻi e niʻihi kehé ʻe heʻetau ngaahi ngāue ʻofá ke fakamolū honau lotó mo fekumi ke ʻilo ʻa e moʻoní.

ʻAho 3 (ʻAlamā 21–22)

Naʻe tokoniʻi e kau akó ʻe he fakamatala ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa ʻĒloné ke nau ʻilo, kapau ʻoku tau matuʻuaki faivelenga hotau ngaahi faingataʻá, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke fai ʻEne ngāué. Naʻe tokoniʻi ʻe ʻĒlone ʻa e tamai ʻa e Tuʻi ko Lamōnaí ke mahino kiate ia te ne toki lava pē ʻo maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻi hono fakafou ʻi he ngaahi ngāue lelei ʻa Sīsū Kalaisí. Kuo pau ke tau loto fiemālie ke liʻaki kotoa ʻetau ngaahi angahalá koeʻuhí ke tau liliu fakalaumālie mo fanauʻi ʻi he ʻOtuá.

ʻAho 4 (ʻAlamā 23–24)

Naʻe fakahaaʻi ʻe he kau Leimana ʻe toko lauiafe naʻa nau tali ʻa e ongoongoleleí, ko e uluí ko ha liliu fakalaumālie ia— ko e hoko ko ha tokotaha foʻou ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻi he sīpinga ʻa e kau Leimana naʻa nau hoko ko e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí, kapau ʻoku tau fai kotoa ʻa ia ʻoku tau lavá ke fakatomala, ʻe toʻo atu ʻe he ʻOtuá ʻetau ongoʻi halaiá pea tokoniʻi kitautolu ke tau moʻui maʻa. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ului ʻa e kau Leimaná te tau lava ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau ului ʻi he taimi ʻoku tau faivelenga aí.

Talateú

Naʻe fili e ngaahi foha ʻo e Tuʻi ko Mōsaiá ke liʻaki e ngaahi faingamālie mo e tuʻumālie ʻi ʻapí koeʻuhí kae lava ke nau malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakamatala ʻo e kau faifekau ko ʻeni ʻe toko faá ʻa e founga ʻe lava ʻo teuteu ai ʻa e kau akó ke nau akoʻi ke ola lelei ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki he niʻihi kehé.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 17–22

ʻOku akoʻi ʻe ʻĀmoni mo hono kāingá ʻa e ongo tuʻi Leimana

Kimuʻa ke kamata e kalasí, hiki ʻa e sētesi taʻe kakato ko ʻení ʻi he palakipoé pe ʻi ha laʻipepa: “Ko e meʻa mahuʻinga taha ʻe lava ke mou fai ko e teuteu ki hano uiuiʻi kimoutolu ke mou ngāue [fakafaifekaú] ko …”

Fakaafeʻi e kau akó ke nau talanoa pe naʻe anga fēfē ʻenau sio ki ha mēmipa ʻo e fāmilí pe ha kaungāmeʻa ʻoku foki mai mei heʻene ngāue fakafaifekau taimi kakato ʻi he faivelengá. Pea fehuʻi ange ki he kau akó: Naʻe kehe fēfē ʻa e tokotahá hili ʻene ngāue fakafaifekaú? ʻOkú ke pehē ko e hā e meʻa naʻá ne fakatupu e liliú?

Fehuʻi ki he kau akó pe ʻe anga fēfē haʻanau fakakakato ʻa e sētesi he palakipoé. Hili e tali ʻa e kau akó, vahevahe mo kinautolu ʻa e founga hono fakakakato ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e sētesí: “Ko e meʻa mahuʻinga taha ʻe lava ke mou fai ko e teuteu ki hano uiuiʻi kimoutolu ke mou ngāue [fakafaifekaú] ko haʻomou hoko ko ha faifekau kimuʻa pea mou toki ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau” (“Ko e Hoko Ko ha Faifekaú,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2005, 45).

Fehuʻi ange: Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai e kau talavoú mo e kau finemuí ʻo muimui ʻi he akonaki ʻa ʻEletā Petinaá pea hoko ko ha kau faifekau kimuʻa pea nau toki ngāue fakafaifekau taimi kakató?

Vahevahe ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní:

“. Ko e ngāue fakafaifekaú ko e fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—ko ha fatongia ʻoku ʻamanaki mai e ʻEikí ʻe fakahoko ʻe kinautolu kuó Ne foaki lahi ki aí. “Kau talavou, ʻoku ou naʻinaʻi atu ke mou teuteu ke ngāue fakafaifekau. Tauhi koe ke ke maʻa mo haohaoa pea mo taau ke fakafofongaʻi e ʻEikí. Tauhi koe ke ke moʻui lelei mo mālohi. Ako e folofolá. Kau ki he Seminelí pe ʻInisititiutí ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku malava aí. ʻAi ke ke maheni mo e tohi tuʻutuʻuni ʻa e kau faifekaú, ʻa e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí.

“Kiate kimoutolu kau finemui: neongo ʻoku ʻikai ke mou maʻu ʻa e fatongia lakanga fakataulaʻeiki tatau mo e kau talavoú ke ngāue fakafaifekau taimi kakato, ka ʻoku mou fakahoko foki ha tokoni mahuʻinga ʻi hoʻomou hoko ko e kau faifekaú, pea ʻoku mau tali lelei hoʻomou tokoní” (“ʻI Heʻetau Toe Fakataha Maí ,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2010, 6).

Hiki ʻeni ʻi he palakipoé: ʻE tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki e Laumālie Māʻoniʻoní mo e mālohi ke akoʻi ʻEne folofolá ʻi heʻetau …

Vahevahe ʻa e kalasí ki he kulupu ʻe fā. Vahe ki he kulupu takitaha ʻa e taha ʻo e ngaahi potufolofola ko ʻení: ʻAlamā 17:1–4; ʻAlamā 17:9–13; ʻAlamā 17:19–25; 18:1–9; ʻAlamā 17:26–30. Liliu e ʻekitivitī ko ʻení kapau ʻoku tokosiʻi hoʻo kalasí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻenau ngaahi potufolofola kuo vahe angé ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he ngaahi foha ʻo Mōsaiá naʻe tāpuekina ai kinautolu ʻaki ʻa e Laumālié mo e mālohí ʻi heʻenau akoʻi ʻa e folofolá. Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi ʻe ʻosi ai e ngāue ʻa e kau akó, te ke kole ange ke nau vahevahe ʻa e meʻa ne nau ʻiló mo e founga te nau lava ʻo fakakakato ʻaki e sētesi he palakipoé.

Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha tokotaha mei he kulupu takitaha ke ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he ngaahi foha ʻo Mōsaiá mo e founga naʻe fakakakato ʻaki ʻe he kau mēmipa ʻo e kulupú ʻa e tefitoʻi moʻoni he palakipoé. Mahalo ʻe kau ʻeni he tali ʻa e kau akó: fakatotolo ʻi he folofolá, ʻaukai mo e lotu, faʻa kātaki, tā ha sīpinga lelei, falala ki he ʻEikí, ngāue fakamātoato ki he niʻihi kehé, pea ʻofa ki he niʻihi kehé ʻo hangē pē ko hao ngaahi tuongaʻane mo e tuofāfiné. Hiki ʻi he palakipoé ʻa e tali ʻa e kau akó. Kole kiate kinautolu ke nau fakamatalaʻi ʻa e founga ʻoku nau pehē ʻe lava ʻe he ngāue mo e ʻulungaanga takitaha ʻo tokoniʻi e fakafoʻituituí ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí ke ola lelei ange.

Kapau naʻe ʻi ai ha kau ako naʻe ului ki he ongoongoleleí hili hano akoʻi kinautolu ʻe he kau faifekau taimi kakató, ʻe lava ke ke kole ange ke nau vahevahe ʻa e ongo naʻa nau maʻu lolotonga ʻenau ako ʻa e ongoongoleleí.

Fakamanatu ki he kau akó, hili hono maluʻi ʻe ʻĀmoni e tākanga monumanu ʻa e Tuʻi ko Lamōnaí, naʻe ofo ʻa e tuʻí ʻi he mālohi ʻo ʻĀmoní pea mo ʻene talangofua mo e faivelenga ʻi hono fakakakato ʻa e ngaahi fekau ʻa e tuʻí (vakai, ʻAlamā 18:8–10). Naʻe mateuteu ʻa Lamōnai ke fanongo ki he pōpoaki kuo haʻu mo ʻĀmoni ke vahevahe kiate iá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 18:24–29. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e founga naʻe hoko atu ai ʻe ʻĀmoni ʻi he mahino naʻe maʻu ʻe Lamōnai kau ki he ʻOtuá koeʻuhí ke ne teuteuʻi ai ʻa Lamōnai ke mahino kiate ia ʻa e tokāteline moʻoní.

ʻEke ange ki he kau akó ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Kapau ʻokú ke talanoa mo hao kaungāmeʻa ʻo ha tui fakalotu kehe kau ki he ʻOtuá, te ke lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e tui ʻokú mo fakatou maʻú, hangē ko e meʻa ne fai ʻe ʻĀmoní? ʻE tokoniʻi fēfē ʻe he meʻá ni ho kaungāmeʻá?

  • Ko e hā ha ngaahi kaveinga kehe ʻo e ongoongoleleí te ke lava ʻo talanoa kau ki ai mo ho ngaahi kaungāmeʻá ke fakaava ai ha ngaahi faingamālie ke vahevahe e ongoongoleleí mo kinautolu?

Fakamanatu ki he kau akó naʻe tali lelei ʻe he Tuʻi ko Lamōnaí ke fanongo ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻo hangē ko ʻene tamaí. Kole ki ha taha ʻo e kau akó ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 18:39–41—ki he tali ʻe Lamōnai ke ʻilo kau kia Sīsū Kalaisí. Kole ki ha tokotaha ako ʻe taha ke ne lau ʻa e ʻAlamā 22:14–18—ki he tali ʻa e tamai ʻa Lamōnaí. Fakaafeʻi e kalasí ke nau muimuiʻi lolotonga hono lau ʻenau folofolá pea kumi ki he meʻa naʻe tatau ai e tali ʻa e ongo tangatá ni.

Fehuʻi ange: Ko e hā e meʻa naʻe loto e ongo tangatá ke na fai he taimi naʻá na ʻilo ai kau kia Sīsū Kalaisí?

Fakamatalaʻi ange naʻe ueʻi ʻe he Laumālié ʻa Lamōnai mo ʻene tamaí ʻo fou he ngaahi akonaki ʻa e kau faifekaú. Ko hono olá, naʻá na fie maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí peá na loto fiemālie ke liʻaki ʻena ngaahi angahalá mo fakatomala. Fakamanatu ki he kau akó ʻa e moʻoni naʻa nau ako he uike ní: Kuo pau ke tau loto fiemālie ke liʻaki ʻetau ngaahi angahalá koeʻuhí ke tau liliu fakalaumālie mo fanauʻi ʻi he ʻOtuá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ʻa ʻEletā Tālini H. ʻOakesi ʻoku ʻi heʻenau tohi fakahinohinó: “ʻOku fakatukupaaʻi kitautolu ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke tau liliu. Ko e ʻfakatomalá’ ko e pōpoaki ia ʻoku tā tuʻo lahi taha hono lea ʻakí, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e fakatomalá ke tukuange kotoa ʻa ʻetau ngaahi angafaí— fakafoʻituitui, fakafāmili, fakamatakali mo fakafonua—ʻa ē ʻoku fepaki mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ko e taumuʻa ʻo e ongoongoleleí ke liliu ʻa e kakai hangē ko kitauá, ke nau hoko ko ha kakai fakalangi, pea ʻe fie maʻu ki ai ha liliu ia.” (“Fakatomalá mo e Liliú,” Ensign pe Liahona, Nov. 2003, 37).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki heʻenau moʻuí mo fakakaukau pe te nau fie maʻu ke liʻaki ha faʻahinga angahala koeʻuhí ke nau liliu fakalaumālie, hangē ko Lamōnai mo ʻene tamaí. Fakaʻosi ʻaki haʻo fakalotolahi mo fakamoʻoni ko e taimi ʻoku tau loto fiemālie ai ke liʻaki ʻetau ngaahi angahalá, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau liliu mo tupulaki.

ʻIuniti Hokó (ʻAlamā 25–32)

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení: Ko e hā haʻo lea ʻe fai ki ha taha ʻokú ne fakafepaki kia Kalaisi? ʻI he ʻiuniti hokó, ʻe ako ai e kau akó ki he founga naʻe tali ʻaki ʻe ʻAlamā ʻa e ngaahi fehuʻi mo e manuki ʻa Koliholá, ʻa ia naʻá ne fakafepaki ki he ʻOtuá. ʻIkai ngata aí, ka te nau ako lahi ange ki he tuí ʻi heʻenau lau kau ki he founga naʻe ngāue ai ʻa ʻAlamā mo ha niʻihi kehe ke akoʻi ʻa e kau Sōlami ne hē mei he moʻoní, ʻa ē ne nau talakeheʻi ʻa e ngaahi founga ʻo e ʻEikí.

Paaki