Laipelí
Lēsoni 58: Mōsaia 11–12:17


Lēsoni 58

Mōsaia 11—12:17

Talateú

Koeʻuhí ko hono taki ʻe he moʻui hīkisiá mo e fītaʻa ʻa e Tuʻi ko Noá ha tokolahi ʻo hono kakaí ki he faiangahalá, ne fekauʻi mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e palōfita ko ʻApinetaí ke fakatokanga kia Noa mo hono kakaí. Naʻe fakatokanga ange ʻa ʻApinetai kiate kinautolu ʻe tuku pōpula kinautolu kapau he ʻikai ke nau fakatomala. Naʻe fili ʻa e kakaí ke ʻoua te nau talangofua ki he ngaahi fakatokangá, pea tuʻutuʻuni ai ʻe he Tuʻi ko Noá ke lī ʻa ʻApinetai ki he fale fakapōpulá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 11:1–19

Ko hono taki ʻe he Tuʻi ko Noá hono kakaí ki he angahalá

Hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé kimuʻa pea toki fai e kalasí:

Ko e hā haʻo meʻa ʻe fai kapau ʻe fokotuʻu atu ʻe hoʻo ongomātuʻá ʻoku kaunga kovi kiate koe ha niʻihi ʻo ho ngaahi kaungāmeʻá?

Ko e hā haʻo meʻa ʻe fai kapau ʻe talaatu ʻe ha taki ʻo e Siasí ʻoku fakafeʻātungiaʻi hoʻo tupulaki fakalaumālié ʻe ha taha ʻo e ngaahi ʻekitivitī ʻokú ke manako taha aí?

Ko e hā haʻo meʻa ʻe fai kapau ne lea ʻa e palōfitá ki ha kovi ʻo ha faʻahinga fakafiefia ʻokú ke saiʻia ai?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukauʻi fakalongolongo ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Peá ke toki fehuʻi ange:

  • Ko e hā ʻoku faiangataʻa ai ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke ke muimui ai ʻi he faleʻi hoʻo ongomātuʻá pe kau takí ʻi he ngaahi tūkunga hangē ko ʻení?

  • Ko e hā ʻoku loto fiemālie ai ʻa e kakai angatonú ke muimui ki he faleʻí neongo kapau ʻoku fie maʻu ke fai ai ha liliu faingataʻa ʻi heʻenau moʻuí?

Fakamatalaʻi ange, ʻe ako ʻa e kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení ki ha falukunga kakai naʻe ʻikai ke nau fie muimui ki ha faleʻi mei ha palōfita.

Fakamanatu ange ki he kau akó naʻe taki ʻe Sēnifi ha falukunga kakai ki he fonua ko Nīfaí, ʻa ia ne tukupōpula ai kinautolu ʻe he kau Leimaná, ke nau maʻu ha puipuituʻa ki he lēsoní. Neongo naʻe hanga ʻe he fakaʻamu lahi ʻa Sēnifí ʻo ʻoatu ia pea fakaiku kākaaʻi ai ʻe he kau Leimaná, ka ko ha tangata lelei ia, pea naʻá ne akoʻi hono kakaí ke nau falala ki he ʻEikí. Naʻe foaki ʻe Sēnifi e puleʻangá ki hono foha ko Noá, ki muʻa pea toki pekiá. (Vakai, Mōsaia 9–10.)

Fakamatalaʻi ange ko Noá ko ha taha faiangahala. Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe ua, ke fakahaaʻi e founga hono uesia ʻe heʻene faiangahalá hono kakaí. Kole ki he kulupu ʻuluakí ke nau lau ʻa e Mōsaia 11:1–2, 5–7, pea kole ki he kulupu hono uá ke nau lau ʻa e Mōsaia 11:14–19. Fakaafeʻi e ongo kulupú fakatouʻosi ke na kumi e ngaahi fakamatala fakaikiki ʻo e founga naʻe hanga ai ʻe he faiangahala ʻa e Tuʻi ko Noá ʻo takiekina e kakaí. Tokoni ke ʻanalaiso ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ʻaki haʻo fai ange ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení:

  • ʻOku mou pehē ko e hā naʻe loto fiemālie ai ʻa e kakaí ke poupouʻi ʻa Noa ʻi heʻene ngaahi faiangahalá?

  • Ko e hā ʻoku lava ai ʻa e “ngaahi lea taʻeʻaonga mo fakahekeheké” ʻo taki ke kākaaʻi e kakaí? (Ko e taimi ʻe aleaʻi ai ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, mahalo te ke fie fakamahino ange ko e fakahekeheké ko e fakahīkihikiʻi loi, ʻoku meimei ke faʻa fai ke puleʻi ʻaki e taha ʻoku fakahīkihikiʻí.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ʻeni ki he kakai ʻo Noá, fekauʻaki mo e founga ke tali ʻaki e ngaahi lea taʻeʻaonga mo fakahekeheké? (Ko e taimi ʻoku tau tui ai ki he ngaahi lea taʻeʻaonga mo fakahekeheke ʻa e kakai kehé, ʻoku tau fakaʻatā ai kitautolu ke takihalaʻi.)

  • Ko e hā ha meʻa te tau lava ʻo fai ʻi he taimi ʻoku anga taʻemāʻoniʻoni ai ʻa e kakai ʻoku tau feohí?

Mōsaia 11:20–12:17

ʻOku fakatokanga ʻa ʻApinetai ki he kakaí ʻe tukupōpula kinautolu kapau he ʻikai ke nau fakatomalá

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 11:20

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi e kakai ʻo Noá? (Naʻá Ne fekau mai ha palōfita ke ui kinautolu ke nau fakatomala.)

Hiki ʻa e foʻi fakakaukau ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku fekau mai ʻe he ʻOtuá ha kau palōfita ke tokoniʻi kitautolu ke tau fakatomala pea hao mei he mamahí. Fakamatalaʻi ange naʻe fekau tuʻo ua mai ʻe he ʻEikí ʻa ʻApinetai ke fakatokanga ki he kakaí.

Hiki e saati ko ʻení he palakipoé. Tuku ha feituʻu feʻunga ke hiki ai ha fakamatala nounou ʻi lalo he ngaahi potufolofolá takitaha.

Pōpoaki ʻa ʻApinetaí

Meʻa ne Fai ʻe he Kakaí

ʻUluaki Fakatokangá

Mōsaia 11:20–25

Mōsaia 11:26–29

Fakatokanga Hono Uá

Mōsaia 12:1–8

Mōsaia 12:9–17

Ke mahino ki he kau akó e pōpoaki ʻa ʻApinetaí, kole hanau vaheua ʻe taha ke nau lau ʻa e Mōsaia 11:20–25, ʻa ia ʻoku talamai ai ʻa e ʻuluaki fakatokanga ʻa ʻApinetaí, pea kole ki he vaheua ʻe taha ʻoku toé ke nau lau ʻa e Mōsaia 12:1–8, ʻa ia ʻoku fakamatala fekauʻaki mo ʻene fakatokanga hono uá. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakamatalaʻi nounou ʻi heʻenau takitaha kulupu ʻa e pōpoaki ʻa ʻApinetaí kae hiki ʻe ha taha ako ʻenau ngaahi fakamatala nounoú ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he ngaahi potufolofola totonú takitaha.

  • Ko e hā ha ngaahi faikehekehe ʻoku mou fakatokangaʻi ʻi he ongo fakatokanga ʻa ʻApinetaí?

Ke tokoni ke fakatokangaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi faikehekehe ko ʻení, fakakaukau ke tohoakiʻi ʻenau tokangá ki he Mōsaia 11:20–25 pea mo e ongo kupuʻi lea ʻoku toutou fakaʻaongaʻi ko e “kapau he ʻikai ke nau fakatomala” mo e “kapau he ʻikai fakatomala ʻa e kakaí ni.” Mahalo te ke fie poupouʻi kinautolu ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ongo kupuʻi lea ko ʻení. Hili ia peá ke poupouʻi kinautolu ke nau kumi ʻa e faikehekehe ʻo e fakalea ʻi he ongo kupuʻi leá ni ʻi he Mōsaia 12:1–8. Te ke lava ʻo fokotuʻu ange ke tokanga makehe ʻa e kau akó ki he ongo foʻi lea ko e te u mo e ʻe hoko ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. (Tokoni ke fakatokangaʻi ʻe he kau akó naʻe mei lava ʻa e kakaí ʻo hao mei he ngaahi nunuʻa ko ʻení kapau ne nau fakatomala ʻi he ʻosi ʻo e ʻuluaki fakatokangá. Ka koeʻuhí naʻe ʻikai fie fakatomala ʻa e kakaí, naʻe tukupau leva ʻa e ngaahi nunuʻá pea mo toe fakamamahi ange ʻi he fakatokanga hono ua ʻa ʻApinetaí.)

  • Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi faikehekehe ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e ʻikai ke talangofua ki he fakatokanga ʻa ha palōfita?

  • Ko e hā e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e vilitaki atu ʻi heʻetau ngaahi angahalá mo ʻikai fakatomalá?

Koeʻuhí ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e meʻa ne fai ʻe he kakaí ki he pōpoaki ʻa ʻApinetaí, kole ki ha vaheua ʻe taha ʻo e kau akó ke nau lau ʻa e Mōsaia 11:26–29, mo fakatokangaʻi e meʻa ne fai ʻe he kakaí pea mo honau tuʻí ki he ʻuluaki pōpoaki ʻa ʻApinetaí. Kole ki he vaheua ʻe taha ʻoku toé ke nau lau ʻa e Mōsaia 12:9–17, mo fakatokangaʻi e meʻa ne nau fai ki he pōpoaki hono ua ʻa ʻApinetaí. Kole ki ha kau ako ʻi he ongo kulupú takitaha ke nau fakamatalaʻi nounou ʻa e ngaahi meʻa ne fai ʻe he kakaí kae hiki ʻe ha taha ako ʻa e ngaahi fakamatala nounoú ʻi he sātí.

  • ʻOku mou pehē ko e hā naʻe ʻita ai e kakaí kia ʻApinetai, ka ko ʻene feinga pē ke tokoni kiate kinautolu? ʻOku mou pehē ko e hā naʻa nau taukapoʻi ai e Tuʻi ko Noá, ʻa ē ʻokú ne taki kinautolu ki he mamahí?

  • ʻI he Mōsaia 11:29, ʻoku tau lau ai “kuo fakakuihi ʻa e mata ʻo e kakaí.” Naʻe anga fēfē e kui ʻa e kakaí ni mei he moʻoní?

Lolotonga hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení, tokoni ke nau fakatokangaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻE lava ʻo fakakuihi kitautolu ʻe he faiangahalá mei hono fakatokangaʻi e moʻoni ʻo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá. Fakamatalaʻi ange, koeʻuhí ko ʻenau kuí, naʻe fakakaukau ai ʻa e kakaí ia ko Noá ko honau kaungāmeʻa pea ko ʻApinetai honau filí, ka ko hono moʻoní naʻe tuʻu fehangahangai ʻeni. Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto fakalongolongo ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Kuó ke ʻita nai pe feinga ke fakatonuhiaʻi hoʻo ngaahi fehālākí ʻi ha taimi ne fakatonutonu ai koe ʻe ha taha, neongo naʻá ke ʻilo naʻa nau moʻoni?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tali ai e faleʻi mei he kau mēmipa ʻo e fāmilí, kau taki fakafeituʻu ʻo e Siasí, pea mo e kau palōfitá ʻi he taimi ʻoku nau faleʻi ai koe he founga ke muimui he folofola ʻa e ʻOtuá?

Fakamahino ange ʻoku tokolahi ha kakai ʻoku nau poupouʻi kitautolu ke tau moʻui fakatatau mo e folofola ʻa e ʻOtuá. Koeʻuhí ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau toe fakakaukau lahi ange ki he meʻa totonu ke fai ʻi hono faleʻi kitautolu ke tau liliu pe fakatomalá, mou toe foki ki he ngaahi fehuʻi ʻe tolu ne mou hiki ʻi he palakipoé kimuʻa pea toki fai ʻa e kalasí. Kole ki he kau akó ke nau tali ha taha ʻo e ngaahi fehuʻí ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá pe pepa akó. Ka hili haʻanau maʻu ha taimi feʻunga ke tohi ai, fakaafeʻi hanau niʻihi ke nau fakamatala ki ha taimi ne tāpuekina ai kinautolu koeʻuhí ko haʻanau muimui he faleʻi mei heʻenau mātuʻá pe kau takí. Poupouʻi kinautolu ke nau kumi tokoni mo muimui ki he faleʻi ʻa e mātuʻá, kau taki fakafeituʻu ʻo e Siasí, pea mo e kau palōfitá.

Toe Fakamanatu e Fakataukei Folofolá

ʻE tupulaki e mahino ʻa e kau akó ki he ngaahi potufolofola ʻi he taimi te nau fokotuʻu ai haʻanau ngaahi fehuʻi pē ʻanautolu fekauʻaki mo e ngaahi fakamatalá. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau ngāue fakataha, fakakalasi pe fakakulupu iiki, ke hiki ha fanga kiʻi tokoni ʻoku tuhu ki ha fakamatala fakataukei folofola pau. (Mahalo te ke fie fili ha ngaahi potufolofola te ke fie maʻu hoʻo kau akó ke nau lau pe toe fakamanatu.) Pea tuku leva ke nau lau mai ʻenau ngaahi tokoní kiate koe. Te ke maʻu ha ngaahi poini kapau te ke lava ʻo mateʻi ʻo tonu ha potufolofola fakataukei folofola. ʻE foaki ha poini ki he kalasí kapau he ʻikai ke ke lava ʻo mateʻi tonu.

Fakatokangaʻi ange: Kapau ʻoku ʻikai ke ke maʻu ha taimi ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ko ha konga ʻo e lēsoni ko ʻení, te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ia ʻi ha ʻaho kehe. Vakai ki he fakamatala fakalahi ʻi he ngataʻanga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení, ki ha ngaahi toe fakamanatu kehe.

Paaki