Laipelí
ʻEta


Talateu ki HE Tohi ‘a ‘Etá

Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ako ai ʻa e tohí ni?

ʻI hono ako ʻe he kau akó ‘a e tohi ‘a ‘Etá, ʻe lava ke nau ako ai ki he kau Sēletí —ko ha falukunga kakai naʻe fononga ki he Hemisifia Hihifó pea nau nofo ai ʻi ha laui senituli lahi kimuʻa pea toki aʻu atu ‘a e kakai ‘o Līhaí. ‘E ako ‘a e kau akó ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e lotú, maʻu fakahaá, pea mo e fekauʻaki ko ia ‘a e ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí pea mo hono maʻu ‘o e ‘ilo fakalaumālié. Te nau ako foki fekauʻaki mo e fatongia ‘o e kau palōfitá ‘i hono fakalotoʻi ‘a e kakaí ke nau fakatomalá pea mo e nunuʻa ‘oku hoko kiate kinautolu ‘oku ʻikai ke nau tali ‘a Sīsū Kalaisi mo ʻEne kau palōfitá.

Ko hai naʻá ne tohi e tohí ni?

Naʻe fakanounouʻi ‘e Molonai ‘a e tohí ni mei he ʻū lauʻipeleti koula ‘e 24 ne ui ko e ʻū lauʻipeleti ‘a ‘Etá. ‘Oku fakahingoa ‘a e tohí ni ki he palōfita ko ‘Etá, ko e palōfita fakamuimuitaha ia ‘o e kau Sēletí pea naʻá ne faʻu ha lekooti ʻo honau hisitōliá (vakai, ʻEta 15:33–34). ʻOku fakafuofua nai ki ha taʻu ‘e 500 kimuʻa pea toki fakanounouʻi ‘e Molonai ‘a e lekooti toputapu ní, naʻe ʻilo ai ʻe ha niʻihi ʻo e kakai ʻo Limihaí ʻa e ngaahi lauʻi peleti ʻa ʻEtá lolotonga ʻenau fekumi ki he fonua ko Seilahemalá (vakai, Mōsaia 8:7–11; ʻEta 1:2). Naʻe tukufakaholo ʻi he kau palōfita mo e kau tauhi lekooti ʻa e ʻū lauʻipeleti ʻa ʻEtá kae ʻoua kuo aʻu mai kia Molonai. Naʻe pehē ʻe Molonai ʻi heʻene fakanounoú naʻa mo ha “vahe teau ʻe taha” ʻo e lekōtí, naʻe ʻikai ke ne fakakau (ʻEta 15:33).

Ko hai naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa e tohí ni pea ko e hā hono ʻuhingá?

Koeʻuhí naʻe fakanounouʻi ʻe Molonai ʻa e ʻū lauʻipeleti ʻa ʻEtá ʻi he hili hono fakaʻauha ʻa e kau Sēletí mo hono kakaí , naʻá ne fakataumuʻa ʻa e tohí ni maʻá e kakai ʻi hotau kuongá. Naʻe naʻinaʻi ʻa Molonai ki he kau Senitaile ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ke nau fakatomala, tauhi ki he ʻOtuá, pea tuku ʻaupito ʻa e ngaahi kautaha fufuú (vakai, ʻEta 2:11–12; 8:23). Naʻá ne toe hiki foki ʻa e folofola ʻa Sīsū Kalaisí , ʻo fakaafeʻi, “ʻa e ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní” ke fakatomala, haʻu kiate Ia, papitaiso, pea maʻu ʻa e ʻilo kuo taʻofi mei he māmaní koeʻuhí ko e taʻetuí (vakai, ʻEta 4:13–18).

Ko e fē ʻa e taimi mo e feituʻu ne tohi aí?

Naʻe fakakakato ʻe ʻEta ʻa e lekooti ʻo hono kakaí he lolotonga mo e hili ʻo e tau lahi fakaʻosi naʻe mate ai ʻa e kakaí kotoa tuku kehe pē ha toko ua ʻo e kau Sēletí, ko ia pē mo Kolianitomuli. (vakai, ʻEta 13:13–14; 15:32–33). Naʻá ne fufuuʻi leva ʻene tohí “ʻi ha founga naʻe ʻilo ai ʻe he kakai ʻo Limihaí” (ʻEta 15:33; vakai foki, Mōsaia 8:7–9). Naʻe fakanounouʻi ʻe Molonai ʻa e lekooti ʻa ʻEtá ʻi he vahaʻataimi ʻo e T.S. 400 mo e T.S. 421 (vakai, Molomona 8:3–6; Molonai 10:1). Ne tohi ʻe Molonai ʻo fakamatala naʻe fakaʻauha ʻa e kau Sēletí ʻi he “fonua fakatokelau ko ʻení” (ʻEta 1:1), ʻoku ʻasi ai ʻoku ngali naʻe ʻi he fonua ʻa ia naʻe fakaʻauha ai kinautolú ʻi he taimi naʻá ne fakanounouʻi ai ʻenau lekōtí.

Ko e hā ha ngaahi fōtunga makehe ʻo e tohí ni?

ʻOku ʻikai fakamatala ʻa e tohi ʻa ʻEtá ki he hisitōlia ʻo e hako ʻo Līhaí ʻo hangē ko e ngaahi tohi kehe ʻi he Tohi ʻa Molomoná. ʻOku fakamatala ʻa e tohí ki he anga ʻo e haʻu ʻa e kau Sēletí mei he Taua ʻo Pēpelí ʻo fononga ki he fonua ʻo e talaʻofá, ʻa ia naʻe iku ʻo fakaʻauha ai kinautolú. Ko e tohi ʻa ʻEtá ko e fakamoʻoni hono ua ia ki he lekooti ʻo e kau Nīfaí ʻoku fakamahino ai “ʻilonga ha puleʻanga ʻe maʻu (fonua ʻo e talaʻofá) kuo pau ke nau tauhi ʻa e ʻOtuá, pe ʻe tafiʻi atu kinautolu…ʻo ka kakato ʻenau angahalá” ʻEta 2:9).

Ko e hā ko ia ʻa e sino fakalaumālie ʻo Sīsū Kalaisí ki he tokoua ʻo Sēletí “ʻoku hoko ia ko e taha ʻo e ngaahi momeniti māʻongoʻonga taha ʻi he hisitōlia kuo hikí.” Ko e meʻa ko ʻení “ naʻá ne fokotuʻu ai ʻa e tokoua ʻo Sēletí ke kau ʻi he kau tuʻukimuʻa taha ʻo e kau palōfita ʻa e ʻOtuá ʻo taʻengata” (Jeffrey R. Holland, Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 17). ʻOku ʻomai ʻe he fakamatala ʻa Molonai fekauʻaki mo e visioné ha fakamoʻoni mālohi kia Sīsū Kalaisi pea ʻomai mo ha ngaahi akonaki mahino fekauʻaki mo e natula ʻo e ngaahi sino fakalaumālié (vakai, ʻEta 3:4–17).

Fokotuʻutuʻú

ʻEta 1–3 ʻOku fakatolonga ʻe he ʻEikí ʻa e lea ʻa kau Sēletí ʻi he Taua ʻo Pēpelí mo palōmesi ke tataki kinautolu ki he matātahí ʻo fekau ke nau foʻu ha ngaahi vaka lafalafa ke nau kolosi ai he tahí. ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí Ia “mo e ngaahi meʻa kotoa pē” (ʻEta 3:26) ki he tokoua ʻo Sēletí.

ʻEta 4–5 ʻOku fakamaʻu ʻe Molonai ʻa e ngaahi tohi ʻa e tokoua ʻo Sēletí. ʻOkú ne lekooti ʻa e fakamatala ʻa Sīsū Kalaisi ʻe toki fakahā ia kiate kinautolu ʻoku tui kiate Iá. ʻOku akoʻi ʻe Molonai ʻe kau atu ʻa e kau fakamoʻoni ʻe toko tolu mei he ngaahi ʻaho kimui ní fakataha mo e Tamaí, ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hono fakamoʻoniʻi ʻa e Tohi ʻa Molomoná.

ʻEta 6–11 ʻOku folau ʻa e kau Sēletí ki he fonua ʻo e talaʻofá. ʻOku tupu tokolahi ʻa e kakaí pea kamata ke nau mafola atu he funga ʻo e fonuá. ʻOku puleʻi hokohoko kinautolu ʻe ha ngaahi tuʻi anga māʻoniʻoni mo ha ngaahi tuʻi faiangahala ʻi ha ngaahi toʻutangata lahi. ʻOku meimei fakaʻauha ʻa e kau Sēletí koeʻuhí ko e ngaahi kautaha fufuú. ʻOku fakatokanga ha kau palōfita tokolahi ki he kakaí ke nau fakatomala, ka ʻoku fakasītuʻaʻi kinautolu ʻe he kakaí.

ʻEta 12 ʻOku akoʻi ʻe Molonai ʻoku fie maʻu ʻa e tuí kae toki lava ha taha ʻo maʻu ha fakamoʻoni fakalaumālie. ʻOkú ne fakakahā ki he ʻEikí ʻa ʻene hohaʻa naʻa manukiʻi ʻe he kau Senitailé ʻi he kahaʻú ʻa hono vaivai ʻi hono tohi ʻo e lekooti toputapú, peá ne hiki ai ʻa e tali ʻa e ʻEikí kiate iá. ʻOku naʻinaʻi ʻa Molonai ki he niʻihi te nau lau e tohí he ngaahi ʻaho kimui ní ke nau kumi kia Sīsū Kalaisi.

ʻEta 13–15 ‘Oku fakamatalaʻi ‘e Molonai ‘a e kikite ʻa ʻEta ʻo kau ki he Selusalema Foʻoú. Hili hono fakasītuʻaʻi ʻa ʻEta ʻe he kau Sēletí, ʻokú ne siotonu mo lekooti hono fakaʻauha fakaʻaufuli kinautolú.

Paaki