Laipelí
Lēsoni 145: ʻEta 3


Lēsoni 145

ʻEta 3

Talateú

Ko e tali ki he fehuʻi ʻa e ʻEikí —“Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ke loto ke u fai ke mou maʻu ai ha maama ʻi homou ngaahi vaká?”— naʻe teuteuʻi ʻe he tokoua ʻo Sēletí ha ngaahi foʻi maka ʻe hongofulu mā ono pea kole ʻi he loto fakatōkilalo ki he ʻEikí ke ala ki ai “ke ulo atu ʻi he fakapoʻulí” (ʻEta 2:23; 3:4). Koeʻuhi ko e tui lahi ʻa e tokoua ʻo Sēletí, naʻá ne mamata ki he louhiʻi toʻukupu ʻo e Fakamoʻuí ʻi Heʻene ala ki he ngaahi foʻi maká. Naʻe hanga ʻe he ʻEikí ʻo fakahā ia ki he tokoua ʻo Sēletí pea toe fakahā mo e ngaahi meʻa kehe. Naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa e tokoua ʻo Sēletí ke hiki ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne mamata mo fanongo ki aí pea ke fakamaʻu ʻa e ngaahi tohí ni kae ʻoua kuo finangalo ʻa e ʻEikí ke foaki mai.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻEta 3:1–20

Naʻe ala ʻa e ʻEikí ki he ngaahi foʻi maká ke ulo ha maama ʻi he ngaahi vaka ʻo e kau Sēletí peá Ne fakahā Ia ki he tokoua ʻo Sēletí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hoko ko ha sikalaipe. ʻEke ange leva ki he kau akó ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení pea kole ki he sikalaipé ke lisi ʻa e ngaahi talí he palakipoé.

  • Ko e ha ha ngaahi meʻa ʻoku lotu fakamātoato ki ai ʻa e toʻu tupú?

Kole ki he kau akó ke fakakaukau ʻoku ʻi ai ha taha honau kaungāmeʻá ʻokú ne lotu ki he taha ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hiki he palakipoé. Ko e kaungāmeʻa ko ʻení ʻokú ne fie ʻilo pe ʻe fēfē hono fakaleleiʻi ʻene ngaahi lotú mo e ngaahi ngāué ke lava ai ʻo maʻu ʻa e tokoni mo e fakahinohino ʻa e ʻEikí. Fakalotolahiʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau fekauʻaki mo e kole ko ʻení ʻi he taimi ʻoku nau ako ai ki he sīpinga ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi he ʻEta 3, ʻo kumi ha ngaahi fakakaukau ke nau vahevahe mo honau kaungāmeʻá.

Fakamanatu ki he kau akó ko e lēsoni ki muʻá, ne nau talanoaʻi ʻa e fakamatala ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi heʻene fehuʻi ki he ʻEikí pe ʻe anga fēfē hano ʻomai ha maama ki he ngaahi vaka ʻo e kau Sēletí.

  • Ko e hā ʻa e meʻa ne fai ʻe he tokoua ʻo Sēletí ke tokoni ki hono ʻomai ha maama ki he ngaahi vaká? (Vakai, ʻEta 3:1.)

  • Ko e hā e meʻa ne kole ʻe he tokoua ʻo Sēletí ke fai ʻe he ʻEikí ke ʻi ai ha māmá? (Vakai, ʻEta 3:1–4.)

  • Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ke ofo ai fekauʻaki mo e feinga ʻa e tokoua ʻo Sēletí?

Fakatokangaʻi ange naʻe feinga lahi ʻaupito e tokoua ʻo Sēletí ke teuteuʻi ʻa e ngaahi foʻi maká. Fakaafeʻi leva e kau akó ke nau vakai pe naʻe mei ola lelei e ulo e ngaahi foʻi maká kapau naʻe ʻikai ke ala ʻa e ʻEikí ki ai. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa ʻEta 3:2–5 ʻo kumi ki he kupuʻi lea ʻokú ne fakahā mai ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokoua ʻo Sēletí ʻa ʻene fakafalala ki he ʻEikí.

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke lau, vahevahe ke nau tautau toko ua. Kole ke nau lipooti ʻenau ʻiló. Fokotuʻu ange ke na vahevahe ʻa e meʻa ʻoku ongo makehe kiate kinaua ʻi he lotu ʻa e tokoua ʻo Sēletí.

ʻI he lau ʻe he kau akó ʻa ʻEta 3:2, te nau mei fakahoko ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi lea “ʻoku mau taʻe feʻunga ʻi ho ʻaó” pea “kuo kovi maʻu ai pē ʻa homau ngaahi ʻulungāngá.” Tokoniʻi ke nau ʻilo naʻe ngāueʻaki ʻe he tokoua ʻo Sēletí ʻa e ngaahi leá ni , naʻá ne ʻuhinga ki he tuʻunga kuo tau tukufakaholo mai ai “koeʻuhí ko e hingá.” Kuo tau mavahe fakatuʻasino mo fakalaumālie mei he ʻOtuá, pea ʻoku tau toe fakamavahe lahi ange kitautolu meiate Ia ʻi he taimi ʻoku tau faiangahala aí. ʻOku tau vaivai mo taʻefeʻunga ʻo fakatatau kiate Ia. Ka ʻikai ʻEne tokoní, he ʻikai lava ke tau toe foki ʻo nofo fakataha mo Ia ʻi Hono ʻaó.

Ke tokoni ke mahino ange ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi veesi ne nau laú, fai ange e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻiloʻi ʻetau fakafalala ki he ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau kolea ai ʻEne tokoní?

  • ʻI he ʻEta 3:1–5, ko e hā ha fakamoʻoni ʻokú ke ʻilo ai naʻe tui ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻe tokoniʻi ia ʻe he ʻEikí ke fakaleleiʻi ʻene palopalemá? (ʻO kapau ʻe fie maʻu, ʻai e kau akó ke kumi ha ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngāue ʻa e tokoua ʻo Sēletí mo e kupuʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi ʻene falala ki he ʻEikí.)

Ke fakamamafaʻi ʻa e mālohi e tui ʻa e tokoua ʻo Sēletí, kole ha tokotaha ako ke lau ʻa e lea naʻe fai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻa e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“Ko e moʻoni ne pau ne ongoʻi ʻe he ʻOtuá, pea pehē ki he tokotaha laukongá, ha meʻa makehe ʻi he taʻehalaia mo e mālohi ʻa e tui ʻa e tangatá ni. “Vakai, ʻE ʻEikí, ʻokú ke Faʻa Fai ʻení” Mahalo ʻoku ʻikai ha toe laine ʻokú ne fakahaaʻi e tuí ʻe toe mālohi ange kuo lea ʻaki ʻe ha tangata ʻi he folofolá….Ka neongo ʻene veiveiua ʻa e palōfitá fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ne malavá, ʻoku ʻikai toe veiveiua ia ki he mālohi ʻo e ʻOtuá.” (“Rending the Veil of Unbelief,” ʻi he Nurturing Faith through the Book of Mormon: The 24th Annual Sidney B. Spērry Symposium [1995], 12).

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā Ko e Mamata e Tokoua ʻo Sēletí ki he Toʻukupu ʻo e ʻEikí (62478 900; Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 85). Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e ʻEta 3:6. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi he meʻa ʻoku laú pea fakakaukau ki he ongo ne maʻu ʻe he tokoua ʻo Sēletí ʻi he aʻusia naʻe lekooti he veesí.

ʻĪmisi
Ko e Mamata e Tokoua ʻo Sēletí ki he Toʻukupu ʻo e ʻEikí
  • Ko e ha haʻo fakakaukau pe ongo kapau naʻá ke aʻusia e meʻa tatau mo e tokoua ʻo Sēletí?

Fakanounouʻi e ʻEta 3:6–8 ʻi hono fakamatalaʻi ko e taimi naʻe mamata ai e tokoua ʻo Sēletí ki he louhiʻi toʻukupu ʻo e ʻEikí, naʻá ne “fakatōmapēʻe fakatōmapeʻe hifo ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí” (ʻEta 3:6).Naʻá ne ʻohovale ke sio tā ko e louhiʻi toʻukupu ʻo e ʻEikí “naʻe hangē ia ko e louhiʻi nima ʻo ha tangata, ʻo hangē ko e kakano mo e toto” (ʻEta 3:6). (Naʻe toki ʻilo kimui ʻe he tokoua ʻo Sēletí kuó ne mamata ki he ha konga ʻo e sino fakalaumālie ʻo e ʻEikí [vakai, ʻEta 3:16].)

Fakaafeʻi ‘a e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e ʻEta 3:9 ʻo kumi ki he ‘uhinga ne lava ai ‘a e tokoua ‘o Sēletí ʻo mamata ki he louhiʻi toʻukupu ʻo e ʻEikí.

Hili e tali ʻa e kau akó, hiki ʻa e ngaahi fakamatala ‘oku ʻikai kakato ko ʻení he palakipoé:

ʻI heʻetau ui ʻi he loto-fakatōkilalo ki he ʻEikí, te Ne tāpuakiʻi kitautolu ʻo fakatatau mo ʻetau … mo Hono finangaló.

Kole ki he kau akó ke nau fokotuʻu ha ngahi foʻi lea ʻe lava ʻo fakaʻaongaʻi ke fakakakato ʻa e fakamatala ko ʻení. ʻOku totonu ke fokotuʻu atu ʻe he kau akó ʻa e foʻi lea ko e tui ke ne fakakakato ʻa e sētesí. Te nau lava foki ʻo fokotuʻu atu ʻa e ngaahi foʻi lea hangē ko e ngāue, loto-fakatōkilalo, ngaahi fie maʻú, mo e fakavaivaiʻi moʻoni. Tokoni ke nau ʻilo ko e ngaahi foʻi lea kotoa ko ʻení ʻokú ne fakafofongaʻi e anga ʻetau fakahaaʻi ʻetau tuí. Fakakakato ʻa e sētesi he palakipoé: ʻI heʻetau ui ʻi he loto fakatōkilalo ki he ʻEikí, te Ne tāpuakiʻi kitautolu ʻo fakatatau mo ʻetau tuí pea mo Hono finangaló.

Toe vakai ki he lisi ʻi he palakipoé mei he kamata ʻa e lēsoní. Fili ha meʻa ʻe taha pe ua mei he lisí. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi he meʻa ʻe lava ai ʻe ha taha ʻo fakahā ʻa e tui ki he ʻEikí ʻi ha ngaahi faʻahinga tuʻunga pehē. Hili ʻa e vahevahe ʻa e kau akó, vakai ki he tefitoʻi moʻoni kuó ke toki hiki ki he palakipoé.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia kuó ne tokoniʻi koe ke ke ʻilo ʻoku moʻoni ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Ke tokoni ki he kau akó ke moʻui ʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi ke nau fakakaukau fekauʻaki mo ha meʻa ʻa ia ʻoku nau fie maʻu ʻai ai e tokoni ʻa e ʻEikí. ʻOange ha taimi ke nau tohi ʻi heʻenau ngaahi pepá pe tohinoa ki he ako folofolá fekauʻaki mo ha founga ʻe taha te nau lava ʻo ngāueʻi ai ha tui ʻoku lahi ʻi heʻenau loto-fakatōkilalo ʻo kumi ʻa e tokoni ʻa e ʻEikí. Fakalotolahiʻi ʻa e kau akó ke nau muimui pau ki he meʻa ne nau tohí. Te ke lava ke vahevahe ha aʻusia naʻe hoko ʻi he taimi naʻá ke maʻu ai ha ngaahi tāpuaki koeʻuhí ko hoʻo ngāueʻi hoʻo tui ki he ʻEikí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e ngaahi lea ko ʻení, ʻa ia naʻe fakamatala ai ʻe ʻEletā Sefilī R. Holani ʻe fakamālohia ʻe heʻetau ngaahi aʻusia he kuo hilí ʻa ʻetau tuí.

“Ko e tui ‘oku mateuteú ‘oku fakatupu ‘e he ngaahi aʻusia ‘o e kuo hilí – ʻe kinautolu ʻoku ʻilo iá, ‘a ia ‘okú ne ʻomai ʻa e tuʻunga ki he tuí” (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 18).

  • Kamata mei he Taua ʻo Pēpelí, ko e hā ha ngaahi meʻa ne aʻusia ʻe he tokoua ʻo Sēletí naʻá ne fakamālohia ʻa ʻene tui ki he ʻEikí? ʻOkú ke pehē ne teuteuʻi fēfē ia ʻe he ngaahi aʻusiá ni ke ngāue ʻi ha fuʻu tui lahi pehē ʻi heʻene ʻave ʻa e ngaahi foʻi maká ki he ʻEikí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau tautau toko ua pea aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ne fakamālohia hoʻo tui ki he ʻEikí? ʻOku teuteuʻi fēfē koe ʻe he ngaahi aʻusia ko iá ke ngāue ʻaki ha tui lahi ange ʻi hoʻo moʻuí?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi hono lau leʻolahi e  ʻEta 3:9–12. Kole ki he kalasí ke nau muimui ai. Pea fai ange e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻI he taimi ne fehuʻi ʻai ʻe he ʻEikí “ʻOkú ke tui ki he ngaahi lea ʻa ia te u lea ʻakí?” naʻe pehē ʻe he tokoua ʻo Sēletí, “ʻIo ʻEiki” (ʻEta 3:11–12). ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tukupā ʻa e tokoua ʻo Sēletí ke tui ki he folofola ʻa e ʻEikí ki muʻa pea fanongo ki aí?

Fakamatalaʻi ne hili e akoʻi ʻe ʻEletā Hōlani ʻo kau ki he tui ʻoku makatuʻunga ʻi he ngaahi aʻusia ʻo e kuohilí, naʻá ne ako fekauʻaki mo ha tui ʻoku kakato ʻa ia ʻoku fie maʻu ke tau fakatupulaki. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Holaní:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“Ko e tui fakamoʻuí ʻoku ngāueʻi maʻu pē ia ʻo taumuʻa ki ha aʻusia ʻi he kahaʻú — ʻa e taʻeʻiloá, ʻa ia ʻokú ne ʻomai ʻa e faingamālie ki ha ngaahi meʻa taʻeʻamanekina. Tui mālohi, tui hiki-moʻunga, tui hange ko e tokoua ʻo Sēletí, ʻoku muʻomuʻa ʻi he mana mo e ʻiló. … Ko e tuí ko e tali kakato — ki muʻa — ʻi ha faʻahinga tūkunga pē ʻe finangalo ki ai ʻa e ʻOtuá ʻi he kahaʻu vave maí pe teo mamaʻo atú.

“Naʻe tui kakato e tokoua ʻo Sēletí.” (Christ and the New Covenant 18–19).

Fakalotolahiʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau pe ʻoku feʻunga ʻenau tui ki he ʻEikí ke tukupā ke tui pea muimui ki he meʻa te Ne fakahā kiate kinautolú ki muʻa peá Ne fakahā e meʻa ko iá.

Fakafeʻi ʻa e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e ʻEta 3:13–20 kumi e ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ʻe he tokoua ʻo Sēletí koeʻuhí ko ʻene tuí. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke ʻoange ha taimi ke nau tohi ʻa e ngaahi moʻoni naʻa nau akó pea mo e aʻusia naʻá ne maʻú.ʻI hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke tohí, fakakaukau ke kole ki ha niʻihi ʻo kinautolu ke vahevahe e meʻa ne nau tohí.

ʻI he kamataʻanga ʻo e lēsoní ni, ʻi he taimi naʻe lau ai ʻa e kau akó fekauʻaki mo e tokoua ʻo Sēletí mo ʻene mamata ki he toʻukupu ʻo e ʻEikí, naʻá ke fehuʻi pe ko e hā te nau ongoʻi kapau naʻa nau aʻusia ha meʻa tatau. ʻI he taimí ni hili ʻenau lau ʻo lahi ange fekauʻaki mo e aʻusia ʻa e tokoua ʻo Sēletí, mahalo te ke fakakaukau ke toe fai ange e fehuʻi ko iá.

Fakamoʻoni ko e taimi te tau fakaʻaongaʻi ai ʻa e tuí ʻo hangē ko e tokoua ʻo Sēletí, te tau toe ofi ange ai ki he ʻEikí.

ʻEta 3:21–28

ʻOku fekau ʻe he ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí ke tohi ʻa e ngaahi meʻa kuó ne mamata ki aí pea fakamaʻu ʻene lekōtí

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e ʻEta 3:25–26, pea kolei ki he kalasí ke kumi ke ʻilo pe ko e hā e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí ʻi he misí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke lipooti ʻa e meʻa naʻa nau ʻiló.

Fakamatala fakanounouʻi ʻa e ʻEta 3:21–24, 27–28 ʻaki haʻo fakamatalaʻi naʻe fekau ʻe he ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí ke tohi ʻa e ngaahi meʻa kuo mamata mo fanongo ki aí pea fakamaʻu ia. Naʻe toe fakamatala foki ʻe he ʻEikí te Ne teuteu ha founga ke liliu ai e tohi e tokoua ʻa Sēletí ʻi he kahaʻú —fakafou ʻi ha ongo maka. Ko e ongo maká ni ko ha konga ia e meʻa ʻoku ui ko e ʻUlimi mo e Tūmemi (vakai, T&F 17:1; vakai foki, Ko e Fakahinohino Ki he Ngaahi Folofola, “ʻUlimi mo e Tūmemi”).

Fakaʻosi ʻaki hono fakalotolahiʻi ʻa e kau akó ke fakahoko ʻa e meʻa kuo nau ako ʻi he ʻaho ní —ke kumi ha ngaahi founga ʻe fakahā ai ʻenau tui mo e falala ki he ʻEikí. Vahevahe hoʻo fakapapau ko e taimi ʻoku tau tui ai kia Sīsū Kalaisí, ʻe tāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻo hangē ko ʻEne tāpuakiʻi e tokoua ʻo Sēletí.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

ʻEta 3:7, 9. ‘Oku ʻeke ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fehuʻi ki he tokoua ʻo Sēletí

Naʻe fehuʻi ʻe he ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí: “Tuʻu hake, ko e hā kuó ke tō hifo aí?” ( ʻEta 3:7). “Naʻá ke mamata koā ki ha toe meʻa kehe?” ( ʻEta 3:9). ʻOku ʻi he folofolá ha ngaahi fakatātā ʻo hono fakahoko ʻe he ʻEikí ha ngaahi fehuʻi neongo ʻokú Ne ʻosi ʻafioʻi ʻa e ngaahi talí. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Holani Hōlaniʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ʻuhinga ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fehuʻi peheé:

“Ko ha tefitoʻi fakakaukau ia ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ko e ʻOtuá ʻokú Ne ʻʻafioʻi e meʻa kotoa pē, pea ʻoku ʻikai ha meʻa ʻoku ʻikai te ne taʻe-ʻafioʻi.’ [2 Nīfai 9:20.] ʻOku fonu ʻa e folofolá, fakakuongamuʻa mo fakaonopōní, ʻi he lea ki he tokaimaʻananga ko ʻení. Ka neongo ia, kuo toutou fai ʻe he ʻOtuá ha ngaahi fehuʻi ki he kakai fakamatelié, ʻo angamaheni ʻi ha founga ke siviʻi ai ʻenau tuí, fakafuofuaʻi ʻenau angatonú, pe fakatupulaki ʻenau ʻiló” (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 19–20).

ʻEta 3:15. “Kuo Teʻeki Ai Te u Fakahā Au ki ha Tangata”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Holani Hōlani ʻo e ʻa e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fakamatala ki he lea ʻa Sīsū ʻo pehē naʻe teʻeki ke ne fakahā ia ki he tangatā tangatá kimuʻa pēá Ne fakahā ia ki he tokoua ʻo Sēletí:

“Naʻe folofola ʻa Sīsū ki he tokoua ʻo Sēletí, ‘Kuo teʻeki ai ke u te u fakahā au ki ha tangata ʻi he foungá ni, ʻo ʻikai ke u loto ki ai, ka ʻoku fakahoko pē ia ʻi he tui ʻa e tokotaha ko iá.’ Ko e angamahení, ʻoku fakaafeʻi ʻa e kau palōfitá ki he ʻao ʻo e ʻEikí, peá Ne fakaʻatā ke nau hū ki hono ʻaó pea ʻi Heʻene fakangofuá. Ka ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ne hangē ne hū hū fakamālohia tu ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi he veulí, ʻo ʻikai ko ha taha ne ʻikai talitali lelei kae mahalo ne hangē ha taha ne ʻikai fakaafeʻí. … ʻOku mahino ne hanga ʻe he ʻEikí tonu ʻo fakafehokotaki e tui taʻe hano tataú mo e vīsoné. Kapau naʻe ʻikai ke makehe ʻa e visoné, tā ko e tui pea mo e founga naʻe maʻu ai ʻa e visoné naʻe ʻikai fakatataua. Ko e founga pē naʻe lava ke makehe ai ʻa e tuí ko ʻene malava ko ē ke ʻave ʻa e palōfitá taʻe fakaafeʻí, ki he feituʻu ne toki hū pē ki ai e niʻihi kimuʻá ʻi hono fakangofua ʻe he ʻOtuá” (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 23).

ʻEta 3:16. “Ko e sinó ni … ko e sino ia ʻa hoku laumālié”

Naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻEletā Sēsili O. Samuelasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau Fitungofulú ʻoku tau ʻilo ʻi he fakamatala ʻa e tokoua ʻo Sēletí, ʻo kau ki he sino ʻo e Fakamoʻuí ʻi he maama fakalaumālié pea mo e tuʻunga faka-ʻOtuá:

“ʻOku ʻikai ha fakamatala ʻe toe mahino ange ʻi he folofolá ki he natula ʻo e sino fakalaumālie ʻo e ʻEikí ko Sīsū Kalaisí, pea ko e moʻoni, ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻa hotau laumālié. Naʻe ʻikai ngata ʻi he mamata ʻa e tokoua ʻo Sēletí ki he louhiʻi toʻukupu ʻo e sino fakalaumālie faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí ka ki Hono sino fakalaumālié kotoa (vakai, ʻEta 3:6, 13). Ko ha tāpuaki mo ha faingamālie ke maʻu ha mahino ki he tuʻunga faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí fakataha mo e ʻilo pe ko hai kitautolu kimuʻa pea fāʻeleʻi kitautolu ʻi he kakanó. Ko e ngaahi ʻilo ko ʻení ʻoku fakalaka atu ʻi he ngaahi fakangatangata angamahení, ko e ola fakahangatonu ʻeni tui taʻefakangatangata ʻa e tokoua ʻo Sēletí” (“The Brother of Jared,” ʻi he Heroes from the Book of Mormon [1995], 185).

ʻEta 3:23–24. “Ko e ongo maká ni.”

Ko e ongo maka naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he tokoua ʻo Sēletí ko e konga ia ʻo e meʻa ʻoku ui ko e ʻUlimí mo e Tūmemí. ʻOku fakamatala ʻa e folofolá ki ha ngaahi ʻUlimi mo e Tūmemi lahi ka ʻoku fakahā mai kiate kitautolu naʻe ʻia Siosefa Sāmita e ʻUlimi mo e Tūmemi ne ngāue ʻaki ʻe he tokoua ʻo Sēletí (vakai, ʻEta 3:22–28; T&F 10:1; 17:1). ʻI he Siosefa Sāmita —Hisitōlia 1:35, ʻoku tuku mai ai he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakamatala fakakonga ʻo e ʻUlimi mo e Tūmemi ko ʻení. Naʻá ne fakaʻaongaʻi ia ki hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná pea mo hono maʻu ʻo e ngaahi fakahā kehé.

Paaki