Laipelí
Mōsaia


Talateu ki HE Tohi ʻa Mōsaiá

Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ako ai e tohí ni?

ʻE lau ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e tohi ʻa Mōsaiá ha ngaahi fakamoʻoni mālohi ki he misiona ʻo Sīsū Kalaisí. Te nau toe ako foki ai fekauʻaki mo e kakai naʻe fakatauʻatāinaʻi ʻe he ʻEikí mei he pōpula ʻo e angahalá pe mei he fakamoʻulaloaʻi fakaesinó. ʻIkai ko ia pē, ʻe ako foki ai ʻa e kau akó ki he founga ʻo hono ʻomi ʻe he ngaahi angafai māʻoniʻoni ʻa ha niʻihi fakafoʻituitui hangē ko e Tuʻi ko Penisimaní, ʻApinetai, pea mo ʻAlamā ha ngaahi tāpuaki lahi fau ki ha niʻihi kehe. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻe fakatokangaʻi ai ʻe he kau akó ʻa e founga hono ʻomi ʻe he ngaahi fili kovi ʻa ha niʻihi fakafoʻituitui hangē ko Sēnifi mo hono foha ko e Tuʻi ko Noá ha ngaahi nunuʻa kovi kiate kinautolu pea mo honau kakaí.

Ko hai naʻá ne tohi ʻa e tohí ni?

Naʻe fakatahatahaʻi mo fakanounouʻi ʻe Molomona e ngaahi lekooti ʻa ha kau tauhi lekooti kehe ke maʻu ai e tohi ʻa Mōsaiá. ʻOku fakatauhingoa ʻa e tohí kia Mōsaia, ʻa ia ko e foha ʻo e Tuʻi ko Penisimaní. Ko Mōsaiá ko ha palōfita, tangata kikite, tangata maʻu fakahā, pea mo e tuʻi naʻe pule ʻi Seilahemala mei he taʻu 124 K.M. ki he 91 K.M.nai. Naʻe fakatauhingoa ia ki heʻene kui ko Mōsaiá, ʻa ia naʻe hoko mo ia ko e tuʻi ʻi Seilahemala (vakai, ʻAmenai 1:12–13, 19).

Naʻe toʻo ʻe Molomona mei ha ngaahi lekooti kehekehe ke fakatahatahaʻi ʻa e tohi ʻa Mōsaiá. Naʻá ne fakanounou pea mo toʻo hangatonu mei he lekooti naʻe tauhi ʻe Mōsaia ʻi he ʻū lauʻi peleti lalahi ʻa Nīfaí, ʻa ia ʻokú ne fakaʻāuliliki ʻa e hisitōlia ʻo e kau Nīfaí ʻi he fonua ko Seilahemalá (vakai, Mōsaia 1–7; 25–29). Naʻá ne toe toʻo foki mei he lekooti ʻa Sēnifí, ʻa ē ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e hisitōlia ʻo e kakai ʻo Sēnifí mei he taimi ne nau mavahe ai mei Seilahemalá ʻo aʻu ki heʻenau toe fokí (vakai, Mōsaia 7–22). ʻIkai ngata ai, naʻe toʻo fakahangatonu ʻe Molomona mo ne fakanounouʻi ha ngaahi konga ʻo e ngaahi tohi ʻa ʻAlamaá, ʻa ia naʻá ne fakatolonga mai e ngaahi lea ʻa ʻApinetaí mo tauhi ha lekooti ʻo hono kakai ʻoʻoná (vakai, Mōsaia 17:4; 18; 23–24).

Naʻe hiki ʻa e tohí ni maʻa hai pea ko e hā hono ʻuhingá?

Naʻe ʻikai fakataumuʻa ʻe Molomona ʻa e tohi ʻa Mōsaiá ki ha faʻahinga pau pe fakahā ʻa e ʻuhinga naʻá ne hiki ai ʻa e tohí. Neongo ia, ʻoku tokoni lahi fau e tohi ʻa Mōsaiá ki he ngaahi taumuʻa fakalūkufua ʻo e Tohi ʻa Molomoná—ke fakamoʻoniʻi ko Sīsū ʻa e Kalaisí pea mo fakaʻilo atu ʻa e ngaahi fuakava ʻa e ʻEikí (vakai, peesi talamuʻaki ʻo e Tohi ʻa Molomoná). ʻOku kau ʻi he tohi ʻa Mōsaiá ha ongo fakamatala kāfakafa ʻe ua ki he misiona ʻo Sīsū Kalaisí: ngaahi lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ʻi he Mōsaia 2–5 pea mo e ngaahi lea ʻa ʻApinetaí ʻi he Mōsaia 12–16. ʻIkai ko ia pē, ʻoku toutou fakahaaʻi ʻe he tohi ʻa Mōsaiá hono mahuʻinga ʻo e fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava mo e ʻEikí (vakai, Mōsaia 5:5–9; 18:5–10; 21:31–32; 24:13–15; 25:16–18; 26:20).

Ko e fē e taimi mo e feituʻu ne tohi aí?

ʻOku ngalingali ko e ngaahi ʻuluaki lekooti totonu naʻe fakaʻaongaʻi ko e maʻuʻanga fakamatala ki he tohi ʻa Mōsaiá, naʻe tohi ia ʻi he vahaʻa ʻo e taʻu 200 K.M. mo e taʻu 91 K.M. Naʻe fakanounouʻi ʻe Molomona e ngaahi lekooti ko iá ʻi he vahaʻa nai ʻo e T.S. 345 mo e T.S. 385. Naʻe ʻikai ke hiki ʻe Molomona ia ʻa e feituʻu naʻe ʻi aí ʻi he taimi naʻá ne fakatahatahaʻi ai ʻa e tohi ko ʻení.

Ko e hā ha ngaahi fōtunga makehe ʻo e tohí ni?

Ko e tohi Mōsaiá ko e fuofua tohi ia ʻi he Tohi ʻa Molomoná ko hano fakanounouʻi mei he ʻū lauʻi peleti lalahi ʻa Nīfaí. ʻOkú ne ʻomi ha ngaahi akonaki fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku lava ʻe ha tangata kikite (vakai, Mōsaia 8:13–18; 28:10–17). ʻIkai ngata ai, ko e tohi ʻa Mōsaiá, ʻoku makehe ia ʻi hono founga fakamatalaʻi ʻo e ngaahi meʻa ne hokó pea mo e ngaahi fononga ʻa e ngaahi kulupu takitaha ʻo e kau Nīfaí—ʻa kinautolu naʻe ʻi he fonua ko Seilahemalá; ʻa kinautolu naʻe puleʻi ʻe Sēnifi, Noa, pea mo Limihai ʻi he fonua ko Nīfaí; pea mo kinautolu naʻe hola mei he fonua ko Nīfaí mo ʻAlamaá. Ke ʻilo lahi ange ki he ngaahi kulupu ko ʻení, mahalo te ke fie vakai ki he vakai fakalūkufua ki he ngaahi fononga ʻi he Mōsaia 7–24, ʻoku maʻu ʻi he fakamatala fakalahi ʻi he ngataʻanga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tohi ʻa Mōsaiá hono fakatahaʻi ʻo e kakai naʻe taki ʻe Limihai mo ʻAlamaá mo e kau Nīfai naʻe ʻi he fonua ko Seilahemalá (vakai, Mōsaia 25:1–13). ʻOkú ne toe ʻomi foki ha ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo hono puleʻi ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he fonua kotoa ko Seilahemalá (vakai, Mōsaia 25:14–24; 26). Fakaʻosí, ʻoku fakafeʻiloaki mai ʻe he tohi ʻa Mōsaia ʻa e pule ʻa e kau fakamāú (vakai, Mōsaia 29).

Fokotuʻutuʻú

Mōsaia 1–5 Ko hono fokotuʻu ʻe he Tuʻi ko Penisimaní hono foha ko Mōsaiá ko hono fetongi pea mo ʻomi ha fakamatala ʻo ʻene pulé. ʻOku akoʻi ʻe Penisimani ʻo kau kia Sīsū Kalaisi pea fakaafeʻi hono kakaí ke nau fai ha fuakava mo e ʻOtuá.

Mōsaia 6–8 Ko e kamata ʻe Mōsaia ʻene pulé. Ko e fekumi ʻa ʻĀmoni mo ha toko 15 kehe ki he hako ʻo e kakai ʻo Sēnifí ʻi he fonua ko Nīfaí. Ko e fetaulaki ʻa ʻĀmoni mo e Tuʻi ko Limihaí, ko ha mokopuna ʻo Sēnifi, ʻo ʻilo ai e founga ne ʻomi ai ʻa e kakaí ki he nofo pōpulá.

Mōsaia 9–17 ʻOku fakamatala ai ha hisitōlia ʻo e kakai ʻo Sēnifí. Hili e pekia ʻa Sēnifí, ne pule hono foha ko Noáʻ i he angahala. Ko hono fakamoʻoniʻi ʻe ʻApinetai ʻa Sīsū Kalaisi mo naʻinaʻi ki he Tuʻi ko Noá pea mo hono kakaí ke nau fakatomalá. Ko hono fakapoongi ʻo ʻApinetai ʻi he afí.

Mōsaia 18–20 ʻOku fakatomala ʻa ʻAlamā, ko ha taulaʻeiki ʻa e Tuʻi ko Noá. ʻOkú ne akoʻi ʻa e ongoongoleleí pea hola mo hono kau muimuí ki he maomaonganoá. Naʻe ʻohofi ʻa e kau Nīfai ʻi he fonua ko Nīfaí ʻe he kau Leimaná pea tukupōpula. Ko hono fakapoongi ʻo Noa ʻe hono kakaí pea mo hono fetongi ia ʻe hono foha ko Limihaí.

Mōsaia 21–22 ʻOku fakatomala ʻa Limihai mo hono kakaí. ʻOku fakatauʻatāinaʻi kinautolu ʻe he ʻEikí mei he nofo pōpulá, pea taki kinautolu ʻe ʻĀmoni ki he fonua ko Seilahemalá.

Mōsaia 23–24 Ko hono fokotuʻu ʻe ʻAlamā mo hono kau muimuí ʻa e kolo ko Heilamí. Naʻe tukupōpula kinautolu ʻe he kau Leimaná mo fakatangaʻi ʻe ʻAmulone mo hono kāingá, ko ha kau taulaʻeiki kimuʻa ʻa e Tuʻi ko Noá. Ko hono fakatauʻatāinaʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻAlamā mo hono kakaí mo taki atu ki he fonua ko Seilahemalá.

Mōsaia 25–29 ʻOku fakataha ʻa e kau Nīfaí ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa Mōsaiá, kae puleʻi ʻe ʻAlamā ʻa e Siasí. ʻOku ului ʻa e foha ʻo ʻAlamā ko Alamaá (ʻoku faʻa ui ko ʻAlamā ko e Siʻí) pea mo e ngaahi foha ʻo Mōsaiá. Kimuʻa peá ne pekiá, ne fokotuʻu ʻe Mōsaia ʻa e pule ʻa e kau fakamāú.

Paaki