Laipelí
Lēsoni 57: Mōsaia 9–10


Lēsoni 57

Mōsaia 9–10

Talateú

Lolotonga e pule ʻa e Tuʻi ko Penisimaní, ne taki ʻe Sēnifi ha kulupu ʻo ha kau Nīfai mei he fonua ko Seilahemalá ke nofo ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná ʻi he fonua ko Nīfaí. ʻOku ʻi he Mōsaia 9–22 ha fakamatala ʻo e meʻa ne aʻusia ʻe he kakai ko ʻení. Ne fakangofua ʻe he tuʻi ʻo e kau Leimaná ʻa e kakai ʻo Sēnifí ke nau nofo ʻiate kinautolu koeʻuhí he naʻá ne palani fakapulipuli ke tuku pōpula kinautolu. Naʻe fakaiku e ngaahi tukufakaholo loi mo e tāufehiʻa ʻa e kau Leimaná ʻi he kau Nīfaí ke hoko ai ha tau. Naʻe fakafalala ʻa e kakai ʻo Sēnifí ke maʻu ha ivi mei he ʻEikí, pea naʻa nau lava ʻo tekeʻi ʻa e kau Leimaná mei honau fonuá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 9:1–13

Ko hono taki ʻe Sēnifi ha falukunga kau Nīfai ke nau foki ki he fonua ko Nīfaí

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau fuʻu fie maʻu lahi ai ha meʻa. Fakaafeʻi hanau niʻihi ke fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko iá. Fakatamatalaʻi ange te nau ako he ʻahó ni fekauʻaki mo ha tangata naʻá ne fie maʻu lahi ʻaupito ha meʻa ʻo ʻikai ai ke ne fakatokangaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa kovi ʻo ʻene holí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vakai ki he fakatātā ʻo e ngaahi fefonongaʻaki ne nau kamata tā ʻi he lēsoni ki muʻá. Fakamanatu ange naʻe ʻi ai ha tangata ko ʻĀmoni naʻá ne tataki ha kulupu naʻe fononga mei Seilahemala ʻo maʻu ʻa Limihai mo hono kakaí ʻi he fonua ko Nīfaí. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ʻoku fakamatala ʻa e Tohi ʻa Molomoná ki ha ongo tangata ʻe toko ua naʻe fakatou ui ko ʻĀmoni. Ko e taha ʻo kinaua ʻa e tangata ko ia ʻe ako ki ai ʻa e kau akó he ʻaho ní. Ko e tahá, ko ha foha ia ʻo Mōsaia ʻa ia naʻe hoko ko ha faifekau maʻongoʻonga ki he kau Leimaná. ʻE kamata lau ki ai ʻa e kau akó ʻi he Mōsaia 27.) ʻAi ke huke ʻa e kau akó ki he Mōsaia 7–8 ʻo kumi ʻa e ʻahó, ʻa ia ʻoku hā ʻi he konga ki lalo ʻo e pēsí pe ʻi he fakamatala nounou ki he vahé (fakafuofua ki he 121 K.M.). ʻAi ke nau fakafehoanaki ʻa e ʻaho ko iá mo e ʻaho ʻi he Mōsaia 9 (fakafuofua ki he 200 K.M., ko e meimei taʻu ia ʻe 80 kimuʻa). ʻEke ange pe ʻoku ʻi ai ha taha te ne lava ʻo fakamataʻi e liliu fakafokifā ko ia ʻa e ongo ʻahó.

Fakamatalaʻi ange ʻoku kamata mei he Mōsaia 8 ki he Mōsaia 9, ʻoku foki ai ʻa e fakamatalá ʻaki ha taʻu ʻe 80 ke fai e fakamatala ki he kui ʻa e Tuʻi ko Limihaí, ʻa Sēnifi. Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e talateu ʻa Molomona ki he lekooti ʻa Sēnifí ʻi he kamataʻanga ʻo e tohi Mōsaia 9. Hili ia pea kole ki ha taha ako kehe ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 9:1–2.

ʻAi ke tānaki atu ʻe he kau akó ki heʻenau fakatātaá ha foʻi tao ke ne fakafofongaʻi ʻa e fononga naʻe fai ʻe he ʻuluaki kulupu naʻe mavahe mei Seilahemala ki he fonua ko Nīfaí. Fakamahino ange naʻe kau ʻa Sēnifi ʻi he kulupu ko ʻení. Hangē ko ʻene hā ʻi he fakatātā he peesi ko ʻení, ʻoku totonu ke fakamahinoʻi ʻe he foʻi taó naʻe toe foki ʻa e kulupú ki Seilahemala. ʻOku totonu ke tuʻu ʻi he kiʻi fakamatalá “Naʻe feinga ha kau Nīfai ʻe niʻihi ke toe maʻu ʻa e fonua ko Nīfaí.” (Ke maʻu ʻa e kakato ʻo e fakatātaá, vakai ki he fakamatala fakalahi ʻi he ngataʻanga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení.)

ʻĪmisi
ngaahi fononga ʻi he Mōsaia 7–24

Kole ki ha taha ako kehe ke ne lau ʻa e Mōsaia 9:3–4. Fakaafeʻi ʻa e toenga ʻo e kalasí ke nau muimui pē, ʻo kumi ʻa e meʻa (1) naʻe fuʻu fie maʻu lahi ʻe Sēnifi ke ne maʻú mo e (2) meʻa naʻe tuai ke ne manatuʻí.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakaʻamu lahí? (Ke tōtuʻa e vēkeveké pe lahi e feigna ki ha faʻahinga meʻa.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke fakatuotuai ke manatuʻi ʻa e ʻEikí?

Fakamatalaʻi ange koeʻuhí naʻe loto vēkeveke ʻa Sēnifi kae faituai ke manatuʻi ʻa e ʻEikí, naʻá ne fakahoko ai ha fehālaaki. ʻAi ke lau ʻe he kau akó ʻa e Mōsaia 9:5–7, 10, ʻo kumi ʻa e fehālaaki ko iá.

  • Ko e hā naʻe ʻikai ke fakatokangaʻi ʻe Sēnifi tuʻunga ʻi heʻene fakaʻamu lahi ke maʻu ʻa e fonua ko Nīfaí?

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e tōtuʻa ʻa e vēkeveké ʻi he taimi ʻoku fai ai e ngaahi filí?

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e fai e ngaahi filí, taʻe kau ai ha fealēleaʻaki mo e ʻEikí?

Fakamatalaʻi nounou ʻa e Mōsaia 9:11–13 ʻaki haʻo talaange ki he kau akó ne hili ha taʻu ʻe 12, ne tupulaki ʻa e kakai ʻo Sēnifí ʻo tuʻumālie lahi fau pea tailiili ai ʻa e tuʻi ʻo e kau Leimaná telia naʻa ʻikai ke ne lava ʻo tuku pōpula kinautolu, ko ia naʻá ne “kamata ke fakaʻaiʻai ʻa hono kakaí ke tau mo [e] kakai [ʻo Sēnifí]” (Mōsaia 9:13).

Mōsaia 9:14–10:22

Ko e feinga ʻa e kau Leimaná ke taki pōpula ʻa e kakai ʻo Sēnifí

Hiki ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení ʻi he palakipoé: ngāue fakaako, matuʻuaki ʻo e ʻahiʻahí, ngaahi palopalema mo e kaungāmeá, tuʻunga fakatakimuʻá, ngāué, fepaki mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí, mo e sipotí. (Mahalo te ke fie tānaki atu mo ha ngaahi meʻa kehe ki he lisí ni, kae fakatatau mo e ngaahi fie maʻu mo e meʻa ʻoku mahuʻingaʻia ai ʻa e kau akó.)

Fakaafeʻi ha taha ako ke haʻu ki muʻa ʻi he kalasí ʻo ʻai ki muʻa hono ongo nimá. Hili ha fanga kiʻi meʻa iiki, hangē ko ha ngaahi tohi pe ngaahi foʻi maka, ʻi he ongo nima ʻo e taha akó pea kole ange ke ne kei puke ai pē ki ʻolunga. Fakamatalaʻi ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi meʻa ko ʻení ʻa e ngaahi palopalema ʻoku hiki ʻi he palakipoé. Fehuʻi ange ki he kalasí:

  • Ko e fē ʻi he ngaahi tafaʻaki ko ʻení te ke fie maʻu ai ha ivi mo ha tokoni lahi ange?

Tānaki atu ha toe meʻa kehe ʻe taha pe ua ki he funga nima ʻo e taha akó. Fehuʻi ki he kalasí:

  • Kuo ʻi ai ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuo fuʻu lahi e meʻa ʻokú ke fuesiá peá ke fakaʻamu naʻe lahi ange e meʻa naʻá ke malava pe maʻu ha ivi lahi ange ke fuesia hoʻo ngaahi palopalemá?

Fakaafeʻi ha toko ua ʻo e kau akó ke na omi ki muʻa he kalasí ʻo poupouʻi hake e nima ʻo e taha ako ʻokú ne hapai ʻa e ngaahi meʻá. Fakamatalaʻi ange ko e toenga ʻo e lēsoni ʻo e ʻaho ní ʻoku fekauʻaki ia mo ha falukunga kakai naʻa nau ʻi ha tuʻunga ne nau fie maʻu ai ha ivi lahi ange. Fokotuʻu ange, ke kumi ʻe he kau akó ʻi he lolotonga ʻo e toenga ʻo e lēsoní ha ngaahi founga te nau ala maʻu ai ha ivi lahi ange ʻi heʻenau moʻuí. (Fakaafeʻi ʻa e kau ako ʻi muʻa he kalasí ke nau foki ki honau nofoʻangá.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Mōsaia 9 mo e 10 ha ongo taimi naʻe omi ai ʻa e kau Leimaná ke tauʻi ʻa Sēnifi mo hono kakaí. Hiki ha tatau ʻo e saati ko ʻení ʻi he palakipoé, kae ʻoua naʻá ke fakakau ai ʻa e ngaahi tali ʻoku haʻí. Tala ange ki he kau akó te nau fakatotolo ʻi he ngaahi fakamatala fakafolofola he sātí, ʻo kumi ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku tuʻu ʻi ʻolunga he sātí. Fakaafeʻi ha vaheua ʻo e kalasí ke nau ngāue ʻaki e fakamatala ʻi he ʻotu ʻuluakí ke kumi ai e tali fekauʻaki mo Sēnifi mo hono kakaí. Fakaafeʻi ʻa e vaheua ʻe taha ʻoku toe ʻo e kalasí ke nau fakatotolo ʻi he fakamatala he ʻotu hono uá ʻa e ngaahi tali fekauʻaki mo e kau Leimaná. ʻAi ha taha ako mei he ongo kulupú takitaha ke ne hiki ʻenau talí ʻi he palakipoé he taimi ʻoku nau maʻu ai iá.

Ko e hā naʻe fai ʻe he kakaí ke nau mateuteú?

Ko e hā naʻa nau fai ke nau falala ai ki he ʻEikí?

Ko e hā hono olá?

Ko Sēnifi mo hono kakaí

Mōsaia 9:14–16; 10:1–2, 7, 9–10

(Naʻa nau fakamahafu kinautolu pea ō atu ʻo tau.)

Mōsaia 9:17; 10:19

(Naʻa nau lotu mo manatuʻi naʻe fakatauʻatāinaʻi ʻenau ngaahi kuí ʻe he ʻEikí.)

Mōsaia 9:18; 10:20

(Naʻe fakaivia kinautolu ʻe he ʻEikí, pea naʻa nau lava ʻo tekeʻi ʻa e kau Leimaná mei honau fonuá.)

Ko e Kau Leimaná

Mōsaia 10:6–8

(Naʻa nau fakamahafu kinautolu pea ō ʻo tau.)

Mōsaia 10:11

(Hala ʻatā. Naʻa nau fakafalala pē ki honau iví.)

Mōsaia 10:19–20

(Naʻe tekeʻi atu ʻa e kau Leimaná mei he fonuá ʻaki ha fuʻu lilingi toto lahi.)

Hili hono fakakakato ʻe he kau akó ʻa e sātí, ʻeke ange:

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻoku faitatau mo ha ngaahi faikehekehe ʻoku mou fakatokangaʻi ʻi he founga teuteu ʻa e kakai ʻo Sēnifí mo e kau Leimaná ki heʻenau taú?

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakafehoanaki ko ʻení?

Hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE fakamālohia kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tau lavá pea falala kiate Ia.

Toe fakamanatu ʻa e ngaahi faingataʻa naʻe hiki ʻi he palakipoé, pea fakamanatu ki he kau akó ʻa e lēsoni fakataumuʻá.

  • ʻOku mou pehē ʻe founga fēfē hano fakaʻaongaʻi ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he ngaahi faingataʻa ko ʻení?

Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi sīpinga ko ʻení ke tokoniʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha founga te nau ala fakahoko ai ʻenau tafaʻakí mo falala ki he ʻEikí ʻi heʻenau feinga ke maʻu ha mālohí:

  1. ʻOku ʻi ai haʻo sivi fakaako mahuʻinga ʻoku teu fakahoko, pea ʻokú ke fie maʻu ha ivi ke lavaʻi lelei ia.

  2. Kuó ke fāifeinga ke taʻofi ha ʻulungaanga kovi, pea ʻoku ʻikai ke ke ongoʻi ʻokú ke mālohi feʻunga ke fakahoko tokotaha ia.

  3. ʻOkú ke faingataʻaʻia ʻi ho fāmilí, pea ʻokú ke ongoʻi he ʻikai ke ke lava ʻo matuʻuaki e ngaahi ongo fakaeloto mālohi taʻe maʻu ha tokoni.

Kole ki he kau akó ke nau toe fakamanatu ʻa e ʻuluaki laine ʻe tolu ʻo e Mōsaia 9:18. (Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi laine ko ʻení ʻi heʻenau folofolá.)

  • Ko e fē ha taimi ne ke aʻusia ai e moʻoni ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi laine ko ʻení?

Mahalo te ke fie vahevahe haʻo aʻusia pē ʻaʻau ʻoku hā ai ʻa e finangalo lelei ʻa e ʻEikí ke fakamālohia kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau fai ai e meʻa kotoa ʻoku tau lavá mo falala kiate Iá.

Fakamatalaʻi ange naʻe kimuʻa pea toe ō atu ʻa Sēnifi mo hono kakaí ke toe taú, naʻe fakamtalaʻi ange ʻe Sēnifi ki hono kakaí ʻa e ʻuhinga naʻe tāufehiʻa pehē ai ʻa e kau Leimaná ki he kau Nīfaí. Hiki ʻa e foʻi lea ko e ʻita lahi mo e fai hala ʻi he palakipoé, pea kole ki he kau akó pe te nau lava ʻo fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e ongo foʻi lea ko ʻení. (ʻOku ʻuhinga ʻa e ʻita lahí ke ʻita lahi fau; ʻoku ʻuhinga ʻa e fai halá ke fai hala mai kiate kita pe fai taʻetotonu mai pe ʻi ha founga taʻe totonu.)

Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻe uesia ʻe he ʻitá, kukuta ʻo e ʻitá, mo e taʻe fie fakamolemolé, ha ngaahi toʻutangata, ʻai ke nau tauhoa pea tuku ke lau ʻe he ngaahi hoá takitaha ʻa e Mōsaia 10:12–18. Kole ange ke nau kumi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe kei ʻita ai pē ʻa e hako ʻo Leimana mo Lemiuelá ki he hako ʻo Nīfaí.

Ka hili hono lau fakataha ʻe he ngaahi hoá ʻa e ngaahi vēsí, tuku ke nau aleaʻi e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. (Te ke lava ke hiki ʻa e ngaahi fehuʻí ʻi he palakipoé he lolotonga hono lau ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi naʻe tuku angé, pe ʻoatu ʻa e ngaahi fehuʻí ki he kau akó ʻi ha laʻi pepa naʻe ʻosi hiki ai.)

  • Ko e hā naʻe tāufehiʻa lahi ai ʻa e kau Leimaná ʻi he kau Nīfaí?

  • Ko hai ʻoku mamahi ʻi he taimi ʻoku tau ʻita pe taʻe fie fakamolemole aí?

  • ʻE founga fēfē hano uesia ha taha pe ko hano fāmilí ʻi haʻane ʻita, ʻi he taimí ni pea ʻi he kahaʻú?

Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tōnolo L. Holositulomi ʻo e Kau Fitungofulú. Kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki he ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai ʻi he taimi ʻoku tau mamahi pe ʻita ai ʻi ha tahá.

“Kapau ʻokú ke ongoʻi kuo faihala atu—ha taha (ha mēmipa ho fāmilí, ha kaungāmeʻa, ha mēmipa ʻe taha ʻo e Siasí, ha taki ʻo e Siasí, ha kaungā pisinisi) pe ko ha meʻa pē (ko e mate ʻa ha ʻofaʻanga, mahamahaki, faingataʻaʻia fakapaʻanga, ngaohikovia, maʻunimā)—fehangahangai fakahangatonu mo e meʻa ko iá ʻaki e ivi kotoa ʻokú ke maʻú. … Pea ʻoua ʻe fakatuotuai e tafoki ki he ʻEikí. Ngāue ʻaki e tui kotoa ʻokú ke maʻu kiate Iá. Tuku ke mo vahevahe hoʻo kavengá. Tuku ke fakamaʻamaʻa ʻe Heʻene ʻaloʻofá hoʻo kavengá. … ʻOua naʻa tuku ke fakavaivaiʻi fakalaumālie koe ʻe ha tūkunga ʻo e māmaní” (“Turn to the Lord,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 80).

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukauʻi ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení. (Mahalo naʻá ke loto ke poupouʻi kinautolu ke hiki ʻenau talíʻ i he ʻenau tohinoa ki he ako folofolá pe pepa akó.)

  • ʻOkú ke maʻu ha ongo naʻe fai hala atu ha taha pe ongoʻi ʻita ki ha taha?

  • Ko hai te ke ala ʻalu ki ai ke maʻu ha tokoni ʻi hoʻo feinga ke fakamolemoleʻí? ʻE founga fēfē haʻo lava ʻo taʻofi e ongoʻi mamahí mo e ʻitá ʻi he kahaʻú?

Kole ki ha kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi naʻa nau fakamolemoleʻi ai ha taha. Fakaafeʻi hanau niʻihi tokosiʻi ke nau fakamatalaʻi pe naʻe ongo fēfē hono fakamolemoleʻi pea mo tukuange ʻenau ongoʻi mamahi pe ʻitá. Mahalo te ke fie fai hoʻo fakamoʻoni pē ʻaʻau fekauʻaki mo hono kolea e tokoni ʻa e ʻEikí ke fakamolemoleʻi e niʻihi kehé.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mōsaia 9. Ko e Lekooti ʻa Sēnifí

Ko e ʻuluʻi tohi ko ia ʻi muʻa he fakamatala nounou ʻo e vahé ʻi he Mōsaia 9 naʻe hiki ia ʻe Molomona pea ko ha konga totonu pē ia ʻo e lekooti naʻe ʻoange ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻOku ʻi ai mo ha ngaahi ʻuluʻi tohi pehē foki naʻe hiki ʻe Molomona, ʻoku hā he kamataʻanga ʻo ha ngaahi tohi pea mo ha ngaahi vahe kehe ʻi he Tohi ʻa Molomoná. (Ko e kupuʻi lea “kau ai ʻa e vahe 9 ki he ngataʻanga ʻo e 22” naʻe toki tānaki atu ia ʻi he 1879, ʻi he taimi naʻe pulusi ai e Tohi ʻa Molomoná ʻo fokotuʻutuʻu fakavahé. Ko e fanga kiʻi fakamatala nounou ʻoku ʻi muʻa ʻi he ngaahi vahe takitaha ʻo e Tohi ʻa Molomoná naʻe toki tānaki atu ia ʻi hono pulusi he 1920.)

Mōsaia 10:12–18. Ko e hā ʻoku totonu ke u fai kapau ʻoku ou ongoʻi naʻe fai hala mai ha taha kiate au?

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Hāloti G. Hilami ʻo e Kau Fitungofulú ha ngaahi ʻilo fekauʻaki mo e founga ke tokoniʻi ai e ongoʻi ʻitá:

“Kapau ʻokú ke ongoʻi naʻe faihala atu ha taha, teuteu ke fakamolemoleʻi ia. Kapau ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga ʻokú ke manatuʻi ai ha meʻa ʻoku ʻikai ke sai, fakangaloʻi ia. Kapau ʻe ʻaonga, peá ke talanoa ki hoʻo pīsopé; mo hoʻo palesiteni fakasiteikí.

“Kiate kimoutolu kotoa, kae fakatautefito kiate kinautolu te nau hoko ʻi ha ʻaho ko ha ngaahi kui ua tangata mo fefiné, ʻoku mahuʻinga lahi ange ʻa homou ngaahi tāpuaki taʻengatá mo ia ʻo homou hakó, ʻi ha toe faʻahinga ʻuhinga fielahi te ne taʻofi ha ngaahi tāpuaki mahuʻinga pehē meiate kimoutolu mo ha niʻihi kehe.” (“ʻOku Mahuʻinga Lahi ʻa e Ngaahi Laumālié,” Ensign pe Liahona, Mē 2005, 32).

Paaki