Laipelí
Lēsoni 38: 2 Nīfai 28


Lēsoni 38

2 Nīfai 28

Talateú

Naʻe kikite ʻa Nīfai kau ki he ngaahi tuʻunga faingataʻa ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, kau ai e ngaahi akonaki hala mo e hīkisia e ngaahi siasi lahi ʻe langa hake. Naʻá ne akoʻi e founga ke ʻilo ai e ngaahi tokāteline halá mo e tōʻonga fakamāmaní, peá ne fakatokanga mai ki he ngaahi founga ʻe feinga ai ʻa Sētane ke tohoakiʻi kitautolu mei he māʻoniʻoní.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

2 Nīfai 28:1–19

Ko e fakamatala ʻa Nīfai ki he ngaahi siasi loí mo e ngaahi fakakaukau loi ʻi hotau kuongá

Tā ʻi he palakipoé ha ngaahi fakaʻilonga fakatokanga ʻoku angamaheni ki ai ʻi ho ʻulungaanga fakafonuá. Hangē ko ʻení, mahalo te ke tā ha fakaʻilonga ʻo e hala puleʻangá pe ko ha fakaʻilonga fakatokanga ki ha meʻa ʻe ala fakatuʻutāmaki pe kona.

  • Ko e hā e taumuʻa ʻo e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení?

Fakamatala ʻe lava ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau mamata ki he ngaahi fakaʻilonga ʻo e ngaahi ivi takiekina ʻe fakatuʻutāmaki fakalaumālié. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo e Tohi ʻa Molomoná ke fakahaaʻi ʻa e anga e ngāue fakataha ʻa e tēvoló mo e ngaahi fili kehe ʻo Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Penisoní:

“ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi fili ʻo Kalaisí. ʻOkú ne fakapuputuʻu e ngaahi tokāteline halá. … ʻOkú ne fakamālohia e kau muimui loto fakatōkilalo ʻo Kalaisí mei he ngaahi fokotuʻutuʻu, ngāue mo e tokāteline ʻa e tēvoló ʻi hotau kuongá. ʻOku meimei tatau e faʻahinga ne hē mei he moʻoni ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo ia ʻoku hoko he ʻaho ní” (“The Book of Mormon Is the Word of God,” Ensign, Jan. 1988, 3).

  • ʻOku fakahaaʻi fēfē mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná e ngaahi fili ʻo Kalaisí? (ʻOku kau ai ʻa e ngaahi fakamatala ʻo e kakai ne feinga ke taki e niʻihi kehé mei he tui kia Kalaisí. ʻOkú ne fakaʻatā kitautolu ke mamata ki heʻenau ngaahi fehalākí mo e ngaahi fakakaukau halá.)

  • ʻOku fakamālohia fēfē kitautolu ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻi he fepaki mo e ʻahiʻahí?

Fakamoʻoni ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi fakakaukau hala ʻa e tēvoló pea fakamālohia kitautolu ke fehangahangai mo e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻa e tēvoló. Fakamatala ʻe mamata e kau akó ki ha sīpinga ʻo e meʻá ni ʻi he 2 Nīfai 28. ʻOku kau ʻi he vahe ko ʻeni ha taha ʻo e ngaahi kikite ʻa Nīfai kau ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻI he kikite ko ʻení, naʻe fakatokanga ʻa Nīfai ki he ngaahi akonaki hala ʻe hoko ʻi hotau kuongá.

Fakaafeʻi ha kau ako ke fekumi fakalongolongo ʻi he 2 Nīfai 28:3–9, pea fekumi ki he ngaahi fakatokanga ʻa Nīfai ʻo kau ki he ngaahi akonaki halá. Fakamahinoʻi ange ko e potufolofola fakataukei folofola ʻa e 2 Nīfai 28:7–9. Te ke lava poupouʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi e potufolofola ko ʻeni ʻi ha founga makehe te nau lava ʻo ʻiloʻi vave. Hili ha maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke ako ʻa e potufolofolá, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke haʻu ki he palakipoé. ʻEke ki he tokotaha takitaha ke tohi ha akonaki hala ʻe taha pe fakakaukau mei he potufolofola ko ʻení, kau ai e potufolofola ne maʻu aí. Pea ʻeke ange ki he kau ako kehé pe ʻoku nau fakatokangaʻi e ngaahi akonaki hala kehe pe fakakaukau ʻi he potufolofolá. Kapau te nau fai ia, fakaafeʻi kinautolu ke tānaki atu ki he lisi ʻi he palakipoé.

Ke tokoni ki he kau akó ke aleaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi fakakaukau halá, ʻeke ange e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha sīpinga fakaeonopooni ʻo e fakakaukau hala ko ʻení? (Fakapapauʻi ʻoku ʻikai ʻai mai ʻe he kalasí e ngaahi hingoa ʻo e ngaahi siasí ʻi heʻenau tali mai ki he fehuʻí.)

  • ʻOku founga fēfē hono fakafeʻātungiaʻi ʻe he fakakaukau hala ko ʻení e kakaí mei he muimui ʻi he palani ʻo ʻetau Tamai Hēvaní?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau leʻolahi e 2 Nīfai 28:12–14. Fakaafeʻi e kalasí ke fekumi ki he fakatokanga ʻa Nīfai kau ki he meʻa ʻe hoko ki he ngaahi siasi lahi mo e kakaí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí koeʻuhí ko e hīkisiá mo e ngaahi tokāteline halá.

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku takiekina ai ʻe he hīkisiá mo e ngaahi akonaki halá e kakaí?

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ʻikai taki halaʻi ai e kau “muimui anga-fakatōkilalo ʻo Kalaisí” ʻe he hīkisiá mo e angahalá? ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo hao mei hano kākaaʻi ʻe he “ngaahi akonaki ʻa e tangatá”? (Mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ngaahi akonaki ʻa e tangatá” ki he ngaahi akonaki ʻa e kakaí—ʻi hono fakafehoanaki mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo e 2 Nīfai 28:15–16, 19, ʻo fekumi ki he ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi akonaki halá.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻokú ke mamata ki ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻokú ne fakamatalaʻi e ngaahi ola ʻo e hīkisiá mo e ngaahi akonaki halá?

2 Nīfai 28:20–32

Ko e fakatokanga ʻa Nīfai kau ki he anga e feinga ʻa Sētane ke taki halaʻi kitautolú

Vahevahe ʻa e talanoa ko ʻení ki he kau akó:

Lolotonga e ʻi ʻAfilika ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻi ha fatongia, naʻá ne ʻalu ke sio ki he ngaahi monumanu ʻi ha paaka. Naʻá ne fakatokangaʻi ne tailiili e ngaahi monumanu ʻi ha anovai mamaha. ʻI heʻene fehuʻi ki he tokotaha takimamatá pe ko e hā ʻoku ʻikai inu ai ʻa e fanga manú, naʻe pehē ʻe he tokotaha takimamatá, koeʻuhí ko e fanga kalokatailé. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Peeka:

“Naʻá ku ʻilo mahalo pē ʻoku fakakata pea toe ʻeke fakamātoato ange, ‘Ko e hā ʻa e palopalemá?’ Ko e talí: ‘Kalokataile.’ …

“Naʻe mahino ki ai naʻe ʻikai ke u tui kiate ia, peá ne fakapapauʻi leva ke ne akoʻi au ha lēsoni. Naʻa mau toe lele atu ki ha feituʻu ʻe taha ʻo tau ʻi he feituʻu ʻoku hangatonu hifo pē ki he ngaahi pelepelá. Naʻá ne pehē mai. ‘Ko ē, sio ki ai.’

“Naʻe ʻikai te u lava sio ki ha meʻa tukukehe ha kiʻi vai, mo ha fanga monumanu ʻoku nau tailiili mei he mamaʻó. Pea faifai peá u sio ki ai!—ko ha fuʻu kalokataile lahi ʻoku tokoto ʻi he pelepelá ʻo tatali ki ha monumanu ʻe fuʻu fieinua ke haʻu ʻo inu.

“Fakafokifā ne u hoko ko ha tokotaha tui! ʻI heʻene mamata ʻoku ou loto fiemālie ke fanongó naʻe hoko atu e lēsoní. Naʻá ne pehē, ‘ʻOku ʻi ai ha ngaahi kalokataile ʻi he pāká kotoa, ʻikai ko e vaitafé pē.” ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha vai taʻe ofi ai ha kalokataile, pea ʻoku lelei ke ke tokanga ki ai.’ …

“ʻI haʻaku toe ʻaʻahi ki ʻAfilika naʻá ku talanoa ʻeni ki ha tokotaha tauhi paaka ʻi ha paaka ʻe taha. …

“Naʻá ne fakahā mai leva ha feituʻu ne hoko ai ha fakatuʻutāmaki. Naʻe ʻi ai ha talavou mei ʻIngilani naʻe ngāue ʻi he hōtelé ʻi ha taimi. Neongo e ngaahi fakatokanga ne fai maʻu pē mo toutou fakahokó, naʻá ne ʻalu atu ʻi he ʻaá ke vakaiʻi ha meʻa mei he tafaʻaki ʻe taha ʻo ha anovai mamaha ne ʻikai pulia ai hono sū vaʻinga tenisí.

“‘Naʻe pehē ʻe he tokotaha tauhi pāká, ‘ne ʻikai aʻu ʻo ua ʻene mangá kuo maʻu ia ʻe ha kalokataile pea ne ʻikai ke mau lava ʻo fakahaofi’” (“Spiritual Crocodiles,” Ensign, May 1976, 30–31).

  • Ko e hā e meʻa naʻá ne ʻai e talavoú ke moʻulaloa ki he kalokatailé? Ko e hā e founga naʻá ne mei fakaʻehiʻehi ai mei he hoko e fakatamakí? (ʻAki ʻene talangofua ki he ngaahi fakatokanga kuo ʻoangé.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e akonaki ko ʻeni meia Palesiteni Peeka:

“Ko kinautolu ne ʻi muʻa ʻiate koe ʻi he moʻuí kuo nau aʻa holo he ngaahi ano vaí pea fai ha fakatokanga kau ki he ngaahi kalokatailé. ʻIkai ko e ngaahi fuʻu kalokataile lalahi mo tukumisi pē te ne lava ʻuusi kimoutolu ke kongokongá, ka ko e ngaahi kalokataile fakalaumālie,ʻoku taʻefakangatangata ʻene fakatuʻutāmakí, taʻe pau ange pea ʻikai fuʻu hā maí ʻo lahi ange ʻi he ngaahi fuʻu kalokataile ʻo ʻAfilika ʻoku fakapulipuli ʻenau nofó.

“ʻOku lava ʻe he fanga kalokataile fakalaumālie ko ʻení ʻo tamateʻi pe laiki homou ngaahi laumālie. Te nau lava ʻo fakaʻauha ʻa hoʻo nongá mo e nonga ʻa kinautolu ʻoku ʻofa ʻiate koé. Ko kinautolu ia ʻoku totonu ke tau tokanga ki aí, pea ʻoku siʻisiʻi ke ʻi ai ha vai ʻi ha feituʻu ʻi he māmaní kotoa ʻe taʻe fakakonahi ʻaki kinautolu” (“Spiritual Crocodiles,” 31).

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku meimei tatau ai e fanga kalokataile ʻi he talanoa ʻa Palesiteni Peeka ki he ngaahi ʻahiʻahi mo e fokotuʻutuʻu ʻa Sētané? Ko e hā e ngaahi fakatokanga ʻoku tau maʻu ke tokoni mai ʻi he ngaahi fakatuʻutāmaki fakalaumālié?

Lau leʻolahi e 2 Nīfai 28:19 kae muimui e kau akó. Pea hiki he palakipoé ʻOku feinga ʻa Sētane ke pukenimā kitautolu ʻi hono mālohí ʻaki …

Fakamatalaʻi ʻi he hokohoko atu e kikite ʻa Nīfaí, naʻá ne talanoa ki he ngaahi fokotuʻutuʻu ʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ke fehangahangai mo kitautolu ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. Vahevahe e kalasí ke nau tauhoa. Fakaafeʻi e hoa takitaha ke lau e 2 Nīfai 28:20–29, pea fekumi ki he ngaahi founga ke fakakakato ai e sētesi ʻi he palakipoé.

Hili ha ngaahi miniti siʻi, Fakaafeʻi e ngaahi hoá ke lipooti e founga ne nau fakakakato ai e fakamatala ʻi he palakipoé. Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ko ha konga ʻo e fealeaʻakí ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ha ngaahi fokotuʻutuʻu ke feinga ke lavaʻi kitautolu, hangē ko hono ʻai ke tau ʻitá, fakafiemālieʻi pea kākaaʻi fakaoloolo, mo fakahekehekeʻi kitautolu.

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo e feinga ʻa Sētane ke “ueʻi hake [e kakaí] ke nau ʻita ki he meʻa ʻoku leleí”? ʻOku ʻai fēfē ʻe he ʻitá ʻa e kakaí ke nau puputuʻu he ngaahi meʻa ʻoku leleí mo ia ʻoku koví?

  • Ko e hā ʻokú ke fakakaukau ai ʻoku fakatuʻutāmaki ki he kakaí ke “nofo fakafiefiemālie pē ʻi Saione,” pea fakakaukau ʻoku ʻikai fie maʻu ha tupulaki? Ko e hā ʻokú ke fakakaukau ai ʻoku lava ʻa Sētane ke taki “fakaoloolo hifo ki heli” e kakai peheé?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke fakahekehekeʻi ha taha? (Ko hono fai ʻo ha fakahikihiki pe fakalangilangi ʻoku ʻikai moʻoni.) Ko e hā ʻokú ke fakakaukau ai ʻe lava ʻe he fakahekeheké ʻo taki ha kakai ʻe niʻihi mei he ʻEikí?

  • Ko e hā ka feinga ai ʻe Sētane ke fakalotoʻi e kakaí ʻoku ʻikai ke moʻuí?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai ke fakaʻehiʻehi mei he ʻitá? ʻE founga fēfē haʻatau fakaʻehiʻehi mei he ongoʻi ʻoku lelei e meʻa kotoa? ʻE founga fēfē haʻatau fakaʻehiʻehi mei he fakahekeheké?

Ke fakaʻosi ʻa e lēsoní, ʻai ke ʻilo ʻe he kau akó ʻoku ʻi he fakaʻosinga ʻo e2 Nīfai 28 ha fakatokanga fakaʻosi mo ha fakapapau mei he ʻEikí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e 2 Nīfai 28:30–32.

  • ʻOku fakaʻapaʻapaʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻetau tauʻatāina ke filí pea mo ʻetau feinga ke ako kiate Ia. Fakatatau ki he 2 Nīfai 28:30, ʻokú Ne akoʻi kitautolu ʻi he “ʻotu lea ki he ʻotu lea, ʻa e akonaki ki he akonaki.” Ko e hā nai ʻene ʻuhinga kiate koé? Fakatatau ki he veesi ko ʻení, ko e hā e meʻa ʻoku hoko kiate kinautolu ʻoku pehē, “Kuo mau maʻu ʻo feʻunga”?

  • ʻI he 2 Nīfai 28:32, naʻe folofola ʻa e ʻEikí kiate kinautolu kuo nau fakaʻikaiʻi Iá. ʻI he veesi ko ʻení, ʻokú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo ʻEne folofola, “He neongo te u mafao atu ʻa hoku nimá kiate kinautolu ʻi he ʻaho ki he ʻaho”? (ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi ko ʻení ki Heʻene ʻaloʻofá mo ʻEne loto fiemālie ke tokoniʻi kitautolu he ʻaho takitaha ʻi heʻetau feinga ke muimui ki Hono finangaló, neongo ne tau fakafisingaʻi ia ʻi he kuohilí. Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻe ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ki he kakai kotoa ʻoku fakatomala mo haʻu kiate Iá.)

Hiki ʻeni ʻi he palakipoé: Koeʻuhí ko e meʻa ne u ako he ʻaho ní, te u … Fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻosi ʻa e sētesi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa ako folofolá pe tohi fakamatala fakakalasí ʻaki hono fakamatalaʻi e meʻa te nau fai ko ha ola ʻo hono ako e kikite ʻa Nīfai ʻi he 2 Nīfai 28. Mahalo te ke fie maʻu ke fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe e meʻa ne nau tohí mo e kalasí. Neongo iá, fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinautolu ʻoku ʻikai totonu ke nau ongoʻi kuo pau ke nau vahevahe e ngaahi fakakaukau pe aʻusia ʻoku fuʻu fakatāutaha pe fakafoʻituituí.

Fakamoʻoni te tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahí ʻi he tataki mo e mālohi mei he ʻEikí. Pea neongo e taimi te tau faiangahala aí, ʻe ʻaloʻofa e ʻEikí kiate kitautolu ʻo kapau te tau fakatomala moʻoni.

Fakataukei Folofola—2 Nīfai 28:7–9

Fakamatalaʻi ange ʻoku kumi ʻuhinga e kakaí he taimi ʻe niʻihi ki he faiangahalá ʻaki ʻenau pehē ʻoku fai ia ʻe he taha kotoa pe te nau lava ʻo fakatomala ʻamuiange. Vahevahe ʻa e kalasí ki ha ngaahi kulupu iiki. Fakaafeʻi e ngaahi kulupú ke nau lau fakataha e 2 Nīfai 28:7–9, pea fekumi ki he ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau hala ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau kulupú (mahalo te ke fie maʻu ke hiki ʻa e ngaahi fehuʻí ʻi he palakipoé kimuʻa ʻi he kalasí):

  • Ko e hā hono fakatuʻutāmaki ʻo hono fai ʻo ha “angahala iiki”?

  • ʻE tukunoaʻi nai ʻe he ʻOtuá ʻetau fai e ngaahi angahala iiki pe tātātaha hono fakahokó? (Kole ki he kau akó ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:31 ke maʻu ha fakakaukau lahi ange.)

  • Ko e hā ha founga ʻe hanga ai ʻe ha taha ʻo “tauheleʻi ha tokotaha koeʻuhí ko ʻene ngaahi leá”? Ko e hā ha founga ʻoku tau faʻa hanga ai he taimi ʻe niʻihi ʻo “keli ha luo ki [hotau] kaungāʻapí”?

Fakaafeʻi e kulupu takitaha ke toe hiki e ngaahi vēsí ʻi ha fakalea ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he kakaí ʻi he ʻaho ní ke fakalotoʻi kakai kei talavoú ke muimui ki he ngaahi tokāteline fakavalevale ko ʻení.

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau tauhi ai honau mālohi fakalaumālié neongo e ngaahi fakakaukau hala ʻi he akó, mītiá pe mei he kaungāmeʻá. Fakaafeʻi kinautolu ke tohi ʻo kau ki he ngaahi aʻusia ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa ako folofolá pe tohi fakamatala fakakalasí. Fakakaukau ke kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau vahevahe e meʻa ne nau hikí.

Fakatokangaʻi ange: Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e fakakaukau ko ʻení lolotonga e lēsoní ʻi hoʻo fakafeʻiloaki e potufolofola fakataukei folofolá, pe te ke fakaʻaongaʻi ia ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻa

2 Nīfai 28:7–9. Ko e fakatuʻutāmaki ʻo e faiangahalá

Naʻe fakahaaʻi ʻe Nīfai ha niʻihi ʻo e “ngaahi tokāteline hala mo taʻeʻaonga mo vale” (2 Nīfai 28:9) ʻoku ngāue ʻaki ʻe Sētane pea ʻe hokohoko ngāue atu ʻakí. ʻOku ʻomai ʻe he kupuʻi lea takitaha ʻi he 2 Nīfai 28:7–9 ha fakakaukau ʻoku fakatuʻutāmaki fakalaumālie. Kuo ʻilo foki ʻe he kau palōfita ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní e ngaahi meʻa halá ni pea kuo nau lea ʻo kau kiate kinautolu.

“Kai mo inu mo fiefia he te tau mate ʻapongipongi” (2 Nīfai 28:7).Naʻe fakatokanga ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuale ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he tōʻonga fakakaukau ko ʻení:

“Ko e fakakaukau ʻa e tōʻonga maumau koloá ke ‘kai, mo inu mo fiefia, … [pea] ʻe taaʻi ʻa kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻaki ha ngaahi tā siʻisiʻi.’ Ko ha vakai ʻeni ʻo e fakataʻetaʻetui mo fuo nounou ʻo kau ki he ʻOtuá, kita pea mo e moʻuí. He ʻikai teitei fakatonuhiaʻi ʻe he ʻOtuá haʻatau ‘fai ʻo e kiʻi angahalá.’ (2 Nīfai28:8.) Ko e ʻOtua ia ʻo e ʻunivēsí ka e ʻikai ko ha fakamaau ngāue fakataimi te tau lava ʻo fakakikihiʻi mo fai ha kole ki ai!

“Ko e moʻoni ʻoku faʻa fakamolemole ʻa e ʻOtuá! Ka ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e taumuʻa ʻa hotau lotó. ʻOkú Ne toe ʻafioʻi foki ʻa e lelei naʻa tau mei lava ʻo fai lolotonga ʻetau mavahe teʻeki maʻu ha ngofuá. Kai kehe, ʻoku ʻikai hoko e meʻa ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé ko ha ʻuhinga ia ke kalo ai ʻa e tokotaha muimui ʻia Kalaisí, ʻa ia ʻoku lahi ʻa e meʻa ʻoku ʻekeʻi meiate iá (vakai, ʻAlamā 39:4). Makehe mei aí, ko e hala hangatonu mo fāsiʻí, ʻoku ʻikai ha hala tuʻusi ʻi ai.(Vakai, T&F 82:3.)” (“Answer Me,” Ensign, Nov. 1988, 33).

“ʻOtua … fakatonuhiaʻi pē ʻa e fai ʻo e kiʻi angahala siʻí” (2 Nīfai 28:8).ʻOku mahino e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá:

“He ko au ko e ʻEikí ʻoku ʻikai te u lava ke mamata ki he angahalá ʻo momoʻi fakaʻatuʻi ia; Ka neongo iá, ʻilonga ia ʻoku fakatomala pea fai ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻe fakamolemoleʻi ia” (T&F 1:31–32).

Naʻe lea ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he fakakaukau vale ʻoku tau lelei ange hili haʻatau fai angahala koeʻuhí ko e meʻa ne tau ako mei he aʻusia ko iá:

“Ko ha loi fakatēvolo ʻa e filí e fakakaukau ʻo pehē ʻoku lelei ange ha taha hili haʻane faiangahala pea fakatomalá. ʻOku ʻi ai ha taha heni ʻokú ne pehē ʻoku sai ange ke aʻusia e faʻahinga mālohi ʻe motu ai ha huí pe ko ha hanga ʻe ha ngaahi kemikale kuo huʻi ʻo tutu ho kilí? ʻOku tau lelei ange ʻi haʻatau lavea pea toki faitoʻo ha lavea pehē? ʻOku ou tui ʻoku tau lava kotoa ʻo vakai ʻoku lelei ange ke fanongo ki he ngaahi fakatokanga ʻa e kakai potó ʻa ia ʻoku nau ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ki hotau sinó” (“Sin and Suffering,” [Brigham Young University fireside address, Aug. 5, 1990], 6, speeches.byu.edu).

“Fai ha kiʻi loi” (2 Nīfai 28:8).Naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī kiate kitautolu ke fakaʻehiʻehi mei he ʻahiʻahi ke fai ha kiʻi loi siʻisiʻí:

“Naʻe pehē hono fakamatalaʻi ʻe Nīfai ʻa e kakai ʻo hono ʻahó, ʻo hangē pē ko ʻene fakamatalaʻi foki ha tokolahi ʻi hotau ʻaho ní. Ko e meʻa faingofua ke tau pehē, ‘ʻOku mau tui ʻoku totonu ke faitotonu mo angatonu, sino maʻa, angalelei, angamāʻoniʻoni.’ Tefito ʻo e Tuí 1:13 Ka ʻoku faingataʻa ʻaupito ki he tokolahi ke nau ʻahiʻahi ke loi siʻisiʻi pē, kiʻi kākā, pe kaihaʻa siʻisiʻi, pe fakamoʻoni loi mei hono lauʻi ʻo ha niʻihi kehé. Mou liʻaki ia. … Mou mālohi ʻi he mālohi pē ʻo e faitotonú” (“Langa Homou Tāpanekalé,” Tūhulu, Sānuali 1993, 64).

“ʻE taaʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻaki ha ngaahi tā siʻisiʻi, pea ka hili iá ʻe fakamoʻui ʻa kitautolu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (2 Nīfai 28:8).Naʻe lea ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo kau ki he meʻa hala ko ʻení:

“[Ko e taha ʻo e ngaahi kākaá] ʻa e meʻa ko ia ʻoku ui ʻe ha niʻihi ko e ‘fakatomala teuakí.’ ʻOku hala ha tokāteline pehē ia he Siasí. ʻE ongo ngali fakamānako, ka ko ha fakakaukau fakatuʻutāmaki mo loi. Ko ʻene taumuʻa ngāué ke fakalotoʻi kitautolu te tau lava ʻo maumaufono ʻi he ʻiloʻilo pau mo tomuʻa fakakaukau pē ʻe fakaʻatā kitautolu ʻe haʻatau fakatomala vave ke tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e ongoongoleleí, ʻo hangē ko e ngaahi tāpuaki fakatemipalé pe ngāue fakafaifekaú. Ko e fakatomala moʻoní ʻe lava ke hoko ko ha founga lōloa mo fakamamahi. Naʻe mamata ʻa Nīfai ki he tokāteline fakavalevalé ni:

“‘Pea ʻe ʻi ai foki mo e tokolahi ʻa ia ʻe pehē: Kai, mo inu, mo fiefia; ka neongo iá, manavahē ki he ʻOtuá—te ne fakatonuhiaʻi ʻa e fai ʻo e kiʻi angahala siʻí; … he ʻoku ʻikai ha kovi ʻi he meʻá ni; pea fai ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa pē, he te tau mate ʻapongipongi; pea kapau te tau halaia, ʻe taaʻi ʻa kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻaki ha ngaahi tā siʻisiʻi, pea ka hili iá ʻe fakamoʻui ʻa kitautolu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá’ [2 Nīfai 28:8].

“… ʻOku tuʻunga ʻeni he ʻoku totonu ke ʻoua naʻa maʻu pē ʻetau ngaahi fuakavá ʻi he ngaahi ouaú, ka ke taʻe ngata ia, pea kuo pau ke fakamaʻu ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá. Ko e fakaʻilonga fakalangi hono talí ʻoku hā ia ʻi hotau ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá ʻo fou pē ʻi he faivelengá. Ko e fakakaukau hala ko ia ʻo e fakatomala teuakí ʻoku kau ai ha ʻelemēniti ʻo e kākaá ka he ʻikai lava ʻo kākaaʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá” (“Ko e Fili ʻi Lotó,” Liahona,Sānuali 2001, 56).

2 Nīfai 28:21–22. “Pea te ne fakafiemālieʻi ʻa e loto ʻo e niʻihi kehé. … Kākaaʻi fakaoloolo ʻa kinautolu”

Naʻe lea ʻa Pīsope Lisiate C. ʻEsilī ko ha tokoni ʻi he Kau Pīsopeliki Pulé ʻo kau ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo hono fakafiemālieʻi mo kākaaʻi fakaolooló:

“Ko e ngāue kotoa pē, ʻa e lelei pe kovi, ʻoku ʻi ai hono ola. ʻOku hanga ʻe he ngāue lelei kotoa pē ʻo fakatupulaki ʻa hotau poto ke tau faileleí, pea fokotuʻu maʻu ʻa kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e angahalá pe taʻe lavameʻá. Neongo pe ʻoku siʻisiʻi fēfē ha angahalá, ʻokú ne ʻai kitautolu ke tau moʻulaloa ki he ivi takiekina ʻo Sētané, he taimi te ne toe ʻahiʻahiʻi ai kitautolú. ʻOku hanga ʻe Sētane ʻo tohoakiʻi māmālie atu ʻa kitautolu, ʻi heʻene kākaaʻi ʻa kitautolu ke ʻoua te tau tui ki hono nunuʻa ʻo e fanga kiʻi angahala īkí, kae ʻoua kuó ne maʻu ʻa kitautolu ʻi he ngaahi angahala mamafá. Naʻe hanga ʻe Nīfai ʻo fakamatalaʻi ʻa e founga ko iá ko ha fakafiemālieʻi, fakalelulelu pe fakahekehekeʻi kae ʻoua kuo hanga ʻe Sētane ʻo ‘puke ʻa [kitautolu] ʻaki ʻa ʻene ngaahi seini fakamanavahē ʻa ia ʻoku ʻikai te nau lava ʻo vete ange ʻa kinautolu mei aí’ (2 Nīfai 28:22; vakai foki v. 21)” (“Tuku ke ʻĀsili Mālohi ʻa hoʻo Falalá,” Tūhulu,Sānuali 1994, 49).

Paaki