Laipelí
Lesoni 116: 3 Nīfai 1


Lēsoni 116

3 Nīfai 1

Talateú

ʻI he ofi ki he taimi ki hono fakahoko ʻo e kikite ʻa Samuela ko e tangata Leimaná kau ki hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí, ne tokanga e kau tuí ki he ngaahi fakaʻilonga ne lea ʻaki ʻe Samuela ʻe hokó. Ne fakamanamana e kau taʻe tuí ke tamateʻi e kau tuí kapau he ʻikai hoko e kikité ʻi ha ʻaho pau. Ne tangi ʻa Nīfai, ko ha foha ʻo Nīfai mo e mokopuna ʻo Hilamani ki he ʻEikí koeʻuhí ko e kau tuí. Ne ongo mai kiate ia e leʻo ʻo e ʻEikí ko e tali ki he lotu ʻa Nīfaí, ʻe hoko ʻa e fakaʻilongá ʻi he pō ko iá. ʻI he tō ʻa e laʻaá ne ʻikai fakapoʻuli pea hā ha fetuʻu foʻou. Neongo e toutou feinga ʻa Sētane ke fakaʻauha e tui ʻa e kakaí, ne fakaului ha tokolahi ʻo e kakaí ki he ʻEikí. Ka ne hili ha taʻu ʻe ua, ne kamata tataki ʻe he kau kaihaʻa ʻa Katianetoní ha kau Nīfai mo e kau Leimana lahi ki he faiangahalá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

3 Nīfai 1:1–26

ʻOku fakahoko e ngaahi kikite kau ki hono ʻaloʻi ʻo Sīsū Kalaisí, pea fakaului ha kau Nīfai tokolahi

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha kakai kuo nau feilaulauʻi ʻenau moʻuí ko e ongoongoleleí. (Ko e niʻihi ʻo e ngaahi sīpingá ko Sīsū Kalaisi, ʻApinetai, niʻihi ʻo e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí, mo Siosefa mo Hailame Sāmita.) Fehuʻi ki he kau akó ke fakamatala pe ko e hā ʻoku nau pehē ai ʻoku loto fiemālie e kakaí ke fai ha feilaulau pehē. ʻOange ki he kau akó ha kiʻi taimi ke fakalaulauloto pe ʻoku nau pehē ko e hā ʻenau meʻa ʻe fai kapau ne nau ʻi ha tūkunga ne fie maʻu ke foaki ʻenau moʻuí maʻá e ongoongoleleí. Fakamatalaʻi ʻi he taʻu ʻe nima hili e malanga ʻa Samuela ko e tangata Leimaná ʻi Seilahemalá, ne fehangahangai ha kau Nīfai mo e meʻá ni.

Fakamatala fakanounou e 3 Nīfai 1:1–3 ʻaki hono talaange ki he kau akó ne ʻoange ʻe he foha ʻo Hilamani ko Nīfaí e ngaahi lekooti toputapú ki hono foha ko Nīfaí peá ne toki mavahe mei he fonuá. Ne ʻikai ʻilo ha taha ki he feituʻu ne ʻalu ki aí.

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi e 3 Nīfai 1:4–9. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú pea fekumi ki he faingataʻa ne fehangahangai mo e kau Nīfai faivelengá.

  • Ko e hā e faingataʻa ne fehangahangai mo e kau tuí?

  • Ko e hā nai ʻe faingataʻaʻia ai ha kakai ke faivelenga maʻu pē ʻi he tūkunga ko ʻení?

  • Ko hai ʻokú ke ʻilo ʻe faivelenga maʻu pē ʻi he tūkunga ko ʻení? Ko hā ʻokú ke pehē ai ʻe faivelenga maʻu pē ʻa e kakai ko iá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e 3 Nīfai 1:10–12, pea fekumi ki he meʻa ne fai ʻe Nīfai ʻi he taimi mahuʻinga ko ʻení.

  • Ko e hā e meʻa ʻokú ke tanganeʻia ai ʻi he meʻa ne fai ʻe Nīfai ʻi he tūkunga ko ʻení? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau leʻo lahi e 3 Nīfai 1:13–14, pea kole ki he kalasí ke nau tokanga makehe ki he tali ʻa e ʻEikí ki he lotu ʻa Nīfaí.

  • Ko e hā e meʻa ne folofola ki ai e ʻEikí te Ne “fakahā ki he māmaní”? (ʻOku totonu ke hā mai mei he tali ʻa e kau akó ʻe fakakakato ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi folofola kotoa pē kuó Ne ʻai ke lea ʻaki ʻe Heʻene kau palōfitá.)

  • ʻI he folofola ʻa e ʻEikí kau ki he haʻu ki he māmaní ke “fai ʻa e finangalo, ʻo e Tamaí pea mo e ʻAló fakatouʻosi,” naʻá Ne ʻuhinga ki Heʻene Fakaleleí. ʻOku tokoni fēfē mai e pōpoaki ko ʻení “pea fiefia”?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e 3 Nīfai 1:4, 14–15, 19–21, pea fekumi ki he ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne fakamamafaʻi ʻoku fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá.

  • ʻOkú ke pehē naʻá ke mei ongoʻi fēfē nai kapau naʻá ke ʻi he kakai tuí ʻi he taimi ne hoko ai e fakaʻilongá?

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa hono ʻilo ʻe fakahoko he ʻEikí e lea ʻa e kau palofitá ʻi hano manukia ʻe ha taha ho tuʻunga ʻulungāngá pe fakatangaʻi hoʻo tuí?

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko ua pe tolu ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi e 3 Nīfai 1:16–18. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú pea fekumi ki he meʻa ne fai ʻe he kau faiangahalá ʻi heʻenau mamata ki he ngaahi fakaʻilonga ne kikiteʻí.

  • Ko e hā e meʻa ne ʻilo ʻe he kau angahalá hili hono ʻomai e fakaʻilongá?

  • Ko e hā ʻoku fakatau ai e angahalá mo e taʻe tuí ki he ilifiá?

Fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau leʻo lahi e 3 Nīfai 1:22–23. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, pea fekumi ki he meʻa ne fai ʻe Sētane ke fakaʻaiʻai e kakaí ke ʻoua te nau tui ki he ngaahi fakaʻilonga ʻo hono ʻaloʻi e ʻEikí.

  • Ko e hā ne fai ʻe Sētané? (Naʻá ne ʻai e kakaí ke nau loi.) Ko e hā ha ngaahi loi ʻoku ʻomai ʻe Sētane he ʻahó ni?

  • Ko e hā e moʻoni te tau lava ʻo ako mei he tali ʻa e kakaí ki he loi ʻa Sētané? (Tokoni ki he kau akó ke nau ʻilo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau fehangahangai mo e ngaahi loi ʻa Sētané, te tau lava ʻo fili ke tui kia Sīsū Kalaisi pea ului. Mahalo te ke fie tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, vahevahe e fakamatala ko ʻeni ʻa Pīsope Lisiate C. ʻEtilī ʻo e Kau Pīsopeliki Pulé. Fakakaukau ke ʻoange ki he kau akó ha tatau ʻo e fakamatala ko ʻení ke hao ʻi heʻenau folofolá.

“Koeʻuhí ko e fepakipaki mo e faingataʻa ʻoku tau fehangahangai mo iá, ʻoku ou fokotuʻu atu ha fili ʻe taha—ko ha fili ki he nongá mo e malú, ko ha fili ʻoku feʻunga maʻatautolu. Ko e fili ko iá ʻa e tuí. … Fili e tuí kae ʻikai ko e veiveiuá, fili e tuí kae ʻikai ko e ilifiá, fili e tuí kae ʻikai ko e meʻa ʻoku taʻeʻiloá mo ʻikai mātaá, pea fili e tuí kae ʻikai ko e fakatuʻatamakí. …

“ʻI he fehangahangai ʻa e ʻuhingá mo e fakakaukau leleí pe poto fakatātahá, ngaahi akonaki toputapú mo e tokāteliné, pe ʻohofia hoʻo tuí … , fili ke ʻoua naʻá ke liʻaki ia ʻi hoʻo taʻetuí [vakai, ʻAlamā 32:28]. Manatu he ʻikai te tau maʻu ha fakamoʻoni kae hili hono ʻahiʻahiʻi ʻetau tuí (vakai, ʻEta 12:6)” (“Tuí—Ko e Fili Ia ʻa ʻAu,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 31, 32–33).

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fili ʻa e tuí ʻi he veiveiuá, ilifiá pe fakatuʻatamakí? (Mahalo ʻe kau ʻi he ngaahi talí, te tau lava ʻo fili ke lotu pea fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí, ako e folofolá, tauhi e ngaahi fekaú, kau ki he ngaahi fakataha ʻa e Siasí mo tokoniʻi e niʻihi kehé.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e 3 Nīfai 1:24–25 pea ʻai ke ʻilo ha faingataʻa lahi ange ne fehangahangai mo e kakai tuí.

  • Ko e hā e meʻa ne feinga ha kakai ʻe niʻihi ke fakamahinoʻi kau ki he fono ʻa Mōsesé?

  • Ko e hā e meʻa ʻokú ke tanganeʻia ai kau ki he meʻa ne fai ʻe he kakaí ʻi heʻenau ʻilo ʻoku nau fehalākí?

Tohi ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI he taimi ʻoku ʻai ai ʻe he filí ke u taʻepauʻiá, te u tuʻu maʻu fēfē ʻi he tui ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei kuo toe fakafoki maí? Kole ki he kau akó ke nau hiki e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ako folofolá. ʻOange ha ngaahi miniti ke hiki ai ʻenau talí.

3 Nīfai 1:27–30

Ko e kau ʻa e hako ʻo e kau Nīfaí mo e niʻihi ʻo e kau Leimaná ʻi he kau kaihaʻa ʻa Katianetoní

Fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ʻe toko ua ke na haʻu ki muʻa ʻi he lokí. Kole ki ha tokotaha ke kuikui pea tuʻu veʻe taha. Fakamatalaʻi ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tokotaha ako ko ʻení ha tokotaha ʻokú ne ʻilo ʻa e moʻoní ka ʻoku ʻikai ngāue ʻi he tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi pea ʻikai faivelenga ʻi hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí.

Fakamatala ʻi hono fakatātaaʻi ko ʻení, ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tokotaha ako hono uá e ngaahi takiekina te ne malava ʻo takiakiʻi ha taha ke hē mei he moʻoní. Kole ki he tokotaha ako hono uá ke kiʻi tekeʻi siʻisiʻi e uma ʻo e tokotaha ako fika ʻuluakí ke ʻikai lava e tokotaha ako fika ʻuluakí ʻo tuʻu hangatonu pe tuʻu maʻu. Fakamahinoʻi ʻi he taimi ʻoku ʻikai feinga ai ha taha ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí, ʻe meimei ke takihalaʻi ia ʻe he ngaahi loi mo e ʻahiʻahi ʻa Sētané.

  • Ko e hā e meʻa ne fie mau ke fai ʻe he tokotaha ako fika ʻuluakí ke tuʻu maʻú? (ʻOku totonu ke ʻā e ongo fofonga ʻo e tokotaha akó pea tuʻu veʻe ua.)

Fakahinohinoʻi e tokotaha ako fika ʻuluakí ke ʻāʻā pea tuʻu veʻe ua fakalelei. Fakamatalaʻi ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tokotaha akó he taimí ni ha tokotaha ʻoku “tuʻu maʻu mo tuʻu ʻaliʻaliaki ʻi he tuí” (Hilamani 15:8). Pea kole ki he tokotaha ako fika uá ke toe kiʻi tekeʻi e uma ʻo e tokotaha ako fika ʻuluakí. Fakamahinoʻi ange ʻi he feinga ha tokotaha ke ako e ongoongoleleí pea tauhi e ngaahi fuakava ʻo e ʻOtuá, ʻokú ne tuʻu maʻu neongo e fakafepakí.

ʻAi e ongo tamaiki akó ke na foki ki hona nofoʻangá. Fakamatala ne hili ha ngaahi taʻu mei he ngaahi fakaʻilonga ʻo hono ʻaloʻi ʻo Sīsū Kalaisí, ne hokohoko atu e feinga ʻa Sētane ke veiveiua e kakaí ki hono moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi e 3 Nīfai 1:27–29. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, pea fekumi ki he ngaahi takiekina ʻa e kakai taʻe māʻoniʻoní ʻi he toʻu tupu Leimaná.

  • Ko e hā e meʻa ne hoko ki he niʻihi ʻo e kau toʻu tupu Leimaná? (“Naʻe tohoakiʻi atu ʻa kinautolu ʻe he niʻihi naʻe ʻo e kau Sōlamí,” pea ne nau kau ki he kau kaihaʻa ʻa Katianetoní.)

  • Fakatatau ki he 3 Nīfai 1:29, ko e hā ne tui ai ha niʻihi ʻo e kau toʻu tupu Leimaná ki he “loi” mo e “ngaahi lea fakahekeheke” ʻa e kau Sōlamí? (Kapau he ʻikai lea ʻaki ʻe he kau akó e fakamatala ʻa Molomoná, fakamahinoʻi kiate kinautolu ne kamata e toʻu tupú ke “fai ʻenau fakakaukau ʻanautolu pē.”)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e kupuʻi lea “fai ʻenau fakakaukau ʻanautolu pē”?

Lolotonga e aleaʻi ʻe he kau akó e fehuʻi ko ʻení, lau e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Sisitā Kefilini H. Hiu ko ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻa e Fineʻofá kau ki he kupuʻi leá:

“ʻOku ʻuhinga kiate au naʻa nau muʻaki tokanga pē kiate kinautolu mo fakahōhōloto ʻi he ngaahi holi naʻe ʻosi fakatokanga ange ʻa e kau palōfitá ke nau fakaʻehiʻehi mei aí. Naʻa nau fakavaivai ki he ngaahi fakatauele mo e tohoaki ʻa Sētané” (“Tupu Hake ki he ʻEikí,” Liahona, Fēpueli 2010, 42).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi e 3 Nīfai 1:30. Kole ki he kalasí ke nau muimui ʻi hono laú, pea fekumi ki he takiekina ʻo e “toʻu tangata tupu haké” (ko e toʻu tupú) ʻi he niʻihi kehé.

  • Ko e hā e tokoni ʻa e toʻu tangata kei tupu haké ki he tui ʻa kinautolu ʻoku nau feohí?

Ke tokoni ki he kau akó ke fakafekauʻaki e fakamatala ko ʻení ki he ngaahi tūkunga fakaeonopōní, fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha “loi” mo e “ngaahi lea fakahekeheké” ʻokú ne takiakiʻi e toʻu tupú ke nau feohi mo e ngaahi kulupu taʻe māʻoniʻoní?

  • Ko e fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki he toʻu tupú ʻoku nau uesia e tui ʻa e niʻihi kehé?

Kole ki he kau akó ke nau talamai ha tefitoʻi moʻoni ʻokú ne fālute e meʻa ʻoku tau ako mei he 3 Nīfai 1:29–30. Mahalo te nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi foʻi lea kehekehe ke fakahaaʻi ʻenau ngaahi talí, kae fakapapauʻi ʻoku nau ʻilo e moʻoni ko ʻení: Kapau te tau vaivai ki he ʻahiʻahí, ʻe uesia ʻe heʻetau sīpingá e tui mo e tuʻunga māʻoniʻoni ʻa e niʻihi kehé. Mahalo te ke fie maʻu ke fakalotolahiʻi e kau akó ke nau tohi ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau folofolá.

Fakamahinoʻi neongo ne ʻasi ʻi he 3 Nīfai 1:30 e uesia ʻe he toʻu tupú e tui ʻa e niʻihi kehé, ʻe lava foki e toʻu tupú ke takiekina lelei e niʻihi ʻoku nau feohí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki he palakipoé ʻo hoko ko ha tangata tohi maʻá e kalasí. Kole ki he tangata tohí ke ne tohi e tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo hoko ko ha takiekina lelei ki he tui ho fāmilí, uōtí pe koló mo e komiunitií?

Fakalotolahiʻi e kau akó ke nau fili ha fakakaukau ʻe taha pe ua mei he palakipoé te nau fakahoko he taimí ni. Fakapapauʻi ange te nau lava ʻo fakamālohia e tui ʻa e niʻihi kehé ʻi he mālohi ʻenau ngaahi sīpinga maʻoniʻoní.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

3 Nīfai 1:2. Kau Tauhi Lekooti ʻo e Kau Nīfaí

Ne ʻoange ʻe he foha ʻo Hilamani ko Nīfaí ki hono foha ko Nīfaí e “ngaahi lekooti kotoa kuo tohí, mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻa ia kuo tauhi toputapu talu mei he ʻalu atu ʻa Līhai mei Selūsalemá” (3 Nīfai 1:2). ʻI he taimi ko ʻení ne kau hono tānaki ʻo e ngaahi lekooti toputapú e ʻū lauʻipeleti lalahi ʻa Nīfaí, ʻū lauʻipeleti iiki ʻa Nīfaí, peleti palasá pea mo e lauʻi peleti koula ʻe 24 ne tohi ʻe ʻEtá.

ʻOku fakahaaʻi ʻi he saati ko ʻení e anga hono feʻaveʻaki ʻo e ngaahi lekooti toputapú mei he palōfita ʻe taha ki he taha mei he 124  K.M. nai (ko e kamataʻanga e tohi ʻa Mōsaiá)ki he T.S. 1 nai (ko e kamataʻanga e tohi ʻa 3 Nīfaí).

Tuʻi ko Penisimaní

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

Tuʻi ko Mōsaiá (maʻu e ʻū peletí he 124 K.M. nai; vakai, Mosaia 1:15–16)

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

ʻAlamā ko e Siʻi (maʻu e ʻū peletí he 92 K.M. nai; vakai, Mosaia 28:20)

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

Hilamani I, ko e foha ʻo ʻAlamā ko e Siʻí (maʻu e ʻū peletí he 73 K.M. nai; vakai, {2883}ʻAlamā 37:2)

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

Sipiloni ko e foha ʻo ʻAlamā ko e Siʻí (maʻu e ʻū peletí he 56 K.M. nai; vakai, {2887}ʻAlamā 63:1)

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

Hilamani II, foha ʻo Hilamani I (maʻu e ʻū peletí he 53 K.M. nai; vakai, {2891}ʻAlamā 63:11)

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

Nīfai I, ko e foha ʻo Hilamani II (maʻu e ʻū peletí he 39 K.M. nai; vakai, Hilamani 3:37; 3 Nīfai 1:2)

ʻĪmisi
ngahau oku tuhu ki lalo

Nīfai II, foha ʻo Nīfai I (maʻu e ʻū peletí he A.D. 1 nai; vakai, 3 Nīfai 1:3)

Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e “Hilamani I” mo e “Nīfai I” ko e fuofua taimi ʻeni ne hā ai e hingoá ʻi he Tohi ʻa Molomoná. ʻOku ʻuhinga taha pē e ngaahi fika faka-Loma hili e hingoá ke mahino ange ʻa e sātí ni. Ko Nīfai ko e foha ʻo Līhaí naʻá ne tohi e tohi 1 Nīfai mo e 2 Nīfai, ʻoku ʻikai fakakau ʻi he sātí ni.

3 Nīfai 1:29–30. “Fai angahala ʻa e toʻu tangata [kei] tupu haké”

Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he uesia ʻo ha fāmili ʻe ha tokotaha kuo hē:

“ʻOku ʻi he nima e toʻu tupu ʻo e Siasí … honau kahaʻú. ʻOku hoko maʻu pē ʻa e Siasí ko e toʻu tangata mavahe ʻe taha mei hono fakaʻauhá Kapau ne mole ha toʻu tangata kakato, ʻa ia ʻe ʻikai ke hoko, ʻe mole ʻa e Siasí. Ka ʻi he mole e fakafoʻituituí mei he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻokú ne tāpuni e matapā ki ha ngaahi toʻu tangata, tukukehe ka ala atu e ʻEikí ʻo fakafoki mai hanau niʻihi” (“We Must Raise Our Sights” [address to CES religious educators, Aug. 14, 2001], 1, si.lds.org).

Paaki