Laipelí
ʻIuniti 12 Ako ʻi ʻApí


Lēsoni Ako ʻi ʻApí

Mōsaia 7–17 (ʻIuniti 12)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako-ʻi-ʻApi Fakaʻahó

ʻOku fakataumuʻa ʻa e fakamatala nounou ko ʻeni ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Mōsaia 7–17 (ʻiuniti 12) ʻoku ʻikai fakataumuʻa ia ke akoʻi ko ha konga hoʻomou lēsoní. ʻOku nofotaha pē lesoni ia ʻokú ke akoʻí ʻi ha ngaahi tokāteline mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni siʻi pē. Muimui ʻi he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he taimi ʻokú ke fakakaukauʻi ai e ngaahi fie maʻu ʻa e kau akó.

ʻAho 1 (Mōsaia 7–8)

ʻI he ako ko ia ʻe he kau akó ʻa e Mōsaia 7–8, ne tokanga taha e kau akó ki he fekauʻaki ʻa e faiangahalá mo e pōpulá. Ne nau ʻosi ako foki mei he ngaahi lea ʻa e Tuʻi ko Limihaí ʻe lava ʻe heʻetau ʻiloʻi ʻetau ngaahi angahalá mo ongoʻi lotomamahi koeʻuhí ko kinautolú ʻo ʻai ke tau tafoki ki he ʻEikí ke maʻu ha fakatauʻatāina. Naʻe fakapapauʻi ʻe ʻĀmoni kia Limihai ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ha kau palōfita, kau tangata kikite, mo ha kau tangata maʻu fakahā ke ʻaonga ki he faʻahinga ʻo e tangatá.

ʻAho 2 (Mōsaia 9–10)

Naʻe ʻilo lahi ange ʻa e kau akó ki ha founga naʻe founga ne nofo ai ha kulupu ʻo e kau Nīfaí naʻe ui ko e kakai ʻo Sēnifí, ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná. Naʻe mahino ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he taimi naʻe ō ai ʻa Sēnifi mo hono kakaí ke tau mo e kau Leimaná: ʻE fakamālohia ʻe he ʻEikí kitautolu ʻi heʻetau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tau lavá pea tau falala kiate Iá.

ʻAho 3 (Mōsaia 11–14)

Naʻe taki ʻe he Tuʻi ko Noá hono kakaí ke nau fai ha ngaahi meʻa fakalielia mo faiangahala. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó ʻoku fekauʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻa e kau palōfitá ke tokoni ke tau fakatomala, hao mei he mamahí, pea mo maʻu ʻa e fakamoʻuí. Naʻe ako ʻa e kau akó ʻo fou ʻi he ngaahi akonaki ʻa e palōfita ko ʻApinetaí, kapau te tau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻe fakamoʻui kitautolu. Naʻa nau toe ʻilo foki ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko e maʻuʻanga ia ʻo e fakamoʻuí.

ʻAho 4 (Mōsaia 15–17)

Ki muʻa ʻi hono fakapōngí, ne fakahaaʻi fakahangatonu ʻe ʻApinetai ʻoku feau ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú maʻanautolu kotoa ʻoku tui ki he mālohi huhuʻi ʻo e Fakamoʻuí, fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá, mo tauhi e ngaahi fekaú. Naʻe toe akoʻi foki ʻe ʻApinetai ʻe toetuʻu ʻa ekakai kotoa pē koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI hono ako ʻo e ngaahi tokāteline ko ʻení, ʻe fakakaukau ai ʻa e kau akó ki hono mahuʻinga ʻo e fakafalala ki he Fakamoʻuí pea mo e tauhi moʻoni ki he ʻOtuá ʻi he ngaahi tūkunga kotoa peé.

Talateú

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Mōsaia 7–17 ʻa e ngaahi fononga pea mo e ngaahi aʻusia ʻa ha niʻihi fakafoʻituitui pea mo ha ngaahi falukunga kakai. Ko e fili ko ia ʻa Sēnifi ke taki ha falukunga kau Nīfai ke nofo ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná naʻá ne uesia ʻa e ongo puleʻangá fakatouʻosi. Hangē ko ʻení, naʻe foua ʻe he kakai ʻo Sēnifí mo honau hakó ha ngaahi faingataʻa, hē mei he moʻoní, nofo pōpula, toe fanauʻi fakalaumālie, pea toe fakatauʻatāinaʻi. ʻE ʻoange ʻe he konga ʻuluaki ʻo e lēsoní ki he kau akó ha faingamālie ke toe fakamanatu ai ʻa e ngaahi hingoá, ngaahi feituʻú, pea mo e ngaahi meʻa naʻa nau ako ʻi he uike ní. ʻE tokoniʻi ʻe he konga hono ua ʻo e lēsoní ʻa e kau akó ke nau fakatokangaʻi ʻa e tefitoʻi taumuʻa ʻo e pōpoaki ʻa e palōfita ko ʻApinetaí ki he kakaí—ko Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí. Ko ha pōpoaki ia naʻe fie mate ki ai ʻa ʻApinetai.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 7–17

Toe fakamanatu ʻo e tūkunga fakahisitōliá mo e tokāteliné

Toe fakamanatu ʻa e saati ʻi he “Vakai Fakalūkufua ki he Mōsaia 7–24” he ʻiuniti 12, ʻaho 1 ʻo e tohi fakahinohino ki he ako ʻa e taha akó, ke tokoni atu ʻi hoʻo fakamatalaʻi ʻo e ngaahi meʻa ne hoko ʻi he lēsoni ko ʻení. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau ʻa e Mōsaia 7:1–2, pea tuku ange ke nau tala ʻa e fonua ʻe ua ʻoku fakamatalaʻi aí. Kole ange ke nau fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga naʻe loto ai ha ngaahi falukunga kakai kehekehe ʻo e kau Nīfaí ke fononga mei ha fonua ki ha fonua kehé.

Hiki ʻa e hingoa ʻo e ongo fonuá ke na takitaha ʻa e ongo tuliki ʻo e palakipoé (pe ʻi ha laʻi pepa):

Fonua ko Seilahemalá

Fonua ko Nīfaí (Līhai-Nīfai)

Mahalo naʻa ʻaonga ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo fakamanatu mo e kau akó ʻa e ngaahi meʻa ne hokó. Hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi hingoa ʻo e kakai ʻoku mou aleaʻí. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi kotoa pe ko ha niʻihi pē ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení, kae fakatatau pē mo e ngaahi fakamatala ʻa e kau akó:

  • Ko e hā naʻe fie mavahe ai ʻa Sēnifi mei he fonua ko Seilahemalá? (Vakai, Mōsaia 9:1–3 .)

  • Ko e hā ʻa e fehokotaki ʻa Sēnifi, Noa, pea mo Limihai? (Vakai, Mōsaia 7:9 .)

  • Ko ha faʻahinga tuʻi fēfē ʻa Noa? (Vakai, Mōsaia 11:1–5, 11.)

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he ʻOtuá ke fakalotoʻi ʻaki ʻa Noa mo hono kakaí ke tafoki mei heʻenau ngaahi angahala lalahi mo fakalieliá? (Naʻá Ne fekauʻi mai ʻEne palōfita ko ʻApinetaí ke ui kinautolu ke nau fakatomala.)

  • Ko e hā ha meʻa te ke lava ʻo fakamatala mai kau kia ʻAlamā? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ko ha taha ia ʻi he kau taulaʻeiki ʻa e Tuʻi ko Noá, naʻe tui mo ne hiki ʻa e ngaahi lea ʻa ʻApinetaí, pea naʻe hola ke hao mei hano tāmateʻi.)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa Mōsese mo ʻĪsaia ʻi he ngaahi vahe ko ʻení, neongo ne na moʻui ʻi ha taimi fuoloa ia kimuʻa ʻia ʻApinetai pea ʻi ha feituʻu kehe ʻo e māmaní?

  • Ko e hā naʻe fekauʻi ai ʻe Limihai ha toko 43 ʻo hono kakaí ki he maʻomaʻonganoá? (Naʻe nofo pōpula ʻa Limihai mo hono kakaí ki he kau Leimaná pea naʻa nau feinga ke maʻu ha tokoni mei he kakai ʻo Seilahemalá.) Ko e hā naʻa nau maʻu kae ʻikai ko Seilahemalá? (Naʻa nau maʻu ha toenga ʻo ha sivilaise kuo mole mo ha ʻū lauʻi peleti koula ʻe 24 ʻoku ʻi ai ha tohi ai.)

  • Ko e hā naʻe fai ʻe ʻĀmoni mo e kau tangata ʻe toko 15? (Naʻe fekau atu kinautolu ʻe Mōsaia ke nau feinga ke ʻilo pe ko e hā naʻe hoko ki he kakai ʻo Sēnifí. Naʻa nau maʻu ha ngaahi hako ʻo e kakai ko iá ʻoku nofo pōpula. Ko e mokopuna tangata ʻo Sēnifi ko Limihaí, honau tuʻí.)

  • Ko hai naʻe hoko ko e tuʻi, palōfita, tangata kikite, mo e tangata maʻu fakahā ʻi Seilahemalá? (Mōsaia) Ko e hā naʻe mahuʻinga lahi ai hono fatongia ko e tangata kikité kia Limihaí? (Naʻe ʻilo ʻe Limihai ʻe lava ʻe Mōsaia ʻo liliu ʻa e tohi naʻe ʻi he ʻū lauʻi peleti koula ʻe 24.)

Fakamahino ange ʻoku fakafuofua ki ha taʻu ʻe 80 ne ʻosi mei he taimi naʻe mavahe ai ʻa Sēnifi mo hono kakaí mei Seilahemalá pea tūʻuta atu ʻa ʻĀmoni mo hono kaungā fonongá ki he fonua ko Nīfaí.

Hili hoʻo tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e fakamatala fakahisitōliá, fakamanatu ange ʻoku ʻi ai mo ha toe tokotaha ne nau ako ki ai ʻi he uiké ni ʻoku teʻeki ai fokotuʻu he palakipoé hono hingoá.

Kole ki he kau akó takitaha ke nau lau ʻa e Mōsaia 16:6–8 mo kumi ʻa e hingoa ʻo e tokotaha ko iá. Talaange ki he kau akó neongo ʻoku kātoi ʻi he konga ko ʻeni ʻo e Tohi ʻa Molomoná ha hisitōlia lahi, ʻokú ne toe fakamahinoʻi ʻa e tokāteline ʻo e fakamoʻui tuʻunga ʻia Sīsū Kalaisí.

Ke fakamamafaʻi hono mahuʻinga ʻo e fakamoʻui tuʻunga ʻia Sīsū Kalaisí, hiki ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé pe tufa ange ia ʻi ha ngaahi laʻi pepa. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau ngāue tauhoa ʻi hono ako ʻo e ngaahi fakamoʻoni folofola he sātí pea mo aleaʻi ʻa e meʻa te nau maʻú. Koeʻuhí ʻoku fuʻu natula fakafoʻituitui ha niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻí, ʻe fili pē ʻa e kau akó pe te nau tali leʻo lahi kinautolu, pe hiki ʻenau talí ʻi he ʻenau tohinoa ako folofolá, pe fakakaukauʻi loto pē ʻenau talí.

Potufolofolá

Meʻa ke Kumí

Ngaahi Fehuʻi ke Fakaʻaongaʻí

Mōsaia 7:33

Founga hono fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he pōpula fakalaumālié mo fakatuʻasinó.

ʻI he ngaahi meʻa ʻe tolu naʻe fakamamafaʻi ʻe Limihaí, ʻokú ke pehē ko e fē ʻokú ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke ke ngāue lahi ki ai he taimi ní?

Mōsaia 13:11

Ko e hā naʻe ʻikai ke mahino ai ki he Tuʻi ko Noá mo ha tokolahi ʻo hono kakaí ʻa e misiona ʻo Sīsū Kalaisí.

Ko e hā ha fakamoʻoni ʻi hoʻo moʻuí kuo tohi ʻa e ngaahi fekaú ʻi hoʻo lotó? Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo ako mo akoʻi ʻa e māʻoniʻoní?

Mōsaia 14:3–7

Ko ha ngaahi foʻi lea mo ha ngaahi kupuʻi lea mahuʻinga fekauʻaki mo e faingataʻaʻia ʻa e Fakamoʻuí pea mo hono fakasītuʻaʻí.

Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku manukiʻi mo fakasītuʻaʻi ai ʻe he kakaí ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ʻahó ni? ʻOku fūfuuʻi fēfē ʻe ha taha hono matá meate Ia? ʻE fakahoko fēfē ʻe ha taha ʻa e meʻa ʻoku fehangahangai mo iá?

Mōsaia 15:6–9, 11

Ko e meʻa naʻe “maumauʻi” ʻe Sīsū Kalaisí pea mo ia naʻá Ne “maʻú”; ʻoku toe hoko pē ia ko e meʻa ʻoku tau maʻu ʻo fou ʻi he feilaulau ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e hā ha ngaahi meʻa ne kau mai ai ʻa e ʻEikí kimuí ni mai koeʻuhí ko koe? Kuo anga fēfē haʻane tuʻu ʻi ho vahaʻá pea mo e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú?

Ke tokoni ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa ne nau ako ʻi he ʻekitivitī fakafolofola ko ʻení pea mo ʻenau ngaahi lēsoni he uiké, fehuʻi ange: ʻOku tokoni fēfē atu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ne mou ako he uike ní ke mou nofo ʻamanaki atu ki hano fakamolemoleʻi hoʻomou ngaahi angahalá?

Tuku ange ki he kau akó ha faingamālie ke nau fakamoʻoniʻi ai kia Sīsū Kalaisí.

Ko ha founga ʻe taha te ke lava ʻo fakaʻosi ʻaki hoʻo lēsoni he ʻaho ní ke lau ʻa e Mōsaia 16:13–15 pea mo fai ange hoʻo fakamoʻoni ki heʻetau fie maʻu ha Fakamoʻuí. Ko ha founga ʻe taha ko haʻo fakamamafaʻi ki hoʻo kau akó ʻa e ongo tokāteline pe ongo tefitoʻi moʻoni ne nau ako he uiké ni: ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko e maʻuʻanga ia ʻo e fakamoʻuí pea naʻe feau ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú maʻanautolu kotoa pē ʻe fakatomalá.

ʻIuniti Hokó (Mōsaia 18–25)

ʻOku fakahaaʻi ʻe he Mōsaia 18–25 ha hola ʻa ha falukunga kakai ʻe ua mei he nofo pōpula ʻi honau ngaahi filí ʻo foki hao ki Seilahemala. Te mou ako ki he founga hono tataki ʻe he ʻOtuá ʻa e kulupú takitaha ke holá. Naʻe muimui ha kulupu ʻe taha ʻi he palani ʻa Kitione ke ʻai ke konā ʻa e kau leʻó, pea naʻe hola ʻa e kulupu ʻe tahá ʻaki haʻanau muimui ʻia ʻAlamā he lolotonga ʻo e mohe ʻa e kau Leimaná. Ko hai naʻá ne ʻai ʻa e kau Leimaná ke nau mohé?

Paaki