Laipelí
ʻIuniti 22 Ako pē ʻi ʻApí


Lēsoni Ako pē ʻi ʻApí

Hilamani 1–9 (ʻIuniti 22)

Nāunau ʻOku Teuteu maʻá e Faiako Ako ʻi ʻApí

Fakamatala Fakanounou ʻo e Ngaahi Lēsoni Ako-ʻi-ʻApi Fakaʻahó

Ko e fakamatala nounou ko ʻeni ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ako ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e Hilamani 1–9 (ʻiuniti 22) ʻoku ʻikai fakataumuʻa ia ke akoʻi ko ha konga hoʻo lēsoní. ʻOku nofotaha pē lēsoni ia ʻokú ke akoʻí ʻi ha ngaahi meʻa siʻi ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Muimui he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakakaukauʻi e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó.

ʻAho 1 (Hilamani 1–2)

ʻI hono ako ko ia ʻe he kau akó e ngaahi taʻe-manonga fakapolitikale mo e ngaahi fakapō ʻi he kau Nīfaí pea mo hono kapa ʻo e kolo ko Seilahemalá ʻe he kau Leimaná, naʻa nau ʻilo ai ko e fekeʻikeʻí ʻoku fakatupu moveuveu mo ne ʻai ke tau tuʻu vaivai ki he mālohi ʻo e filí. Ne nau ʻilo foki ʻe lava ke taki ʻe he ngaahi kautaha fufuú ki hono fakaʻauha ʻo e ngaahi sosaietí.

ʻAho 2 (Hilamani 3–4)

ʻE ʻilo ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako e anga hono kātekina ʻe he kau muimui loto fakatōkilalo ʻo e Fakamoʻuí ʻa e ngaahi fakatanga lahí, neongo e fakatangá mo e faingataʻá, ʻe lava ke tupulaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau tangi ʻi he loto fakatōkilalo ki he ʻOtuá mo fakavaivaiʻi hotau lotó kiate Iá. ʻI he ako ko ia ʻe he kau akó e anga hono tuku ʻe he fakautuutu ʻo e hīkisia ʻa e kau Nīfaí ke maʻu ʻe he kakai Leimaná e vaheua ʻe taha ʻo e fonua ʻo e kau Nīfaí, te nau ʻilo ai ʻoku fakamavaheʻi kitautolu ʻe he hīkisiá mo e faiangahalá mei he Laumālie ʻo e ʻEikí pea tuku ai kitautolu ki hotau ivi pē ʻo kitautolú.

ʻAho 3 (Hilamani 5)

ʻE ʻilo ʻe he kau akó ʻi heʻenau ako ʻa e faleʻi ne fai ʻe Hilamani ki hono foha ko Nīfai mo Līhaí, kapau ʻe langa hotau makatuʻungá ʻia Sīsū Kalaisi, he ʻikai maʻu ʻe Sētane ha mālohi kiate kitautolu. Naʻe fakatomala ha kakai Leimana tokolahi ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá mo e tui pea mo e ngāue fakafaifekau ʻa Nīfai mo Līhaí. Ne ʻilo ʻe he kau akó ko e taimi ʻoku tau tui ai kia Sīsū Kalaisi mo fakatomalaʻi ʻetau ngaahi angahalá, ʻe fakafonu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní hotau lotó ʻaki e fiefia mo e nēkeneka.

ʻAho 4 (Hilamani 6–9)

Ne ʻilo ʻe he kau akó ko e taimi ʻoku tau tui ai mo talangofua ki he folofola ʻa e ʻEikí, te Ne lilingi mai Hono Laumālié kiate kitautolu. Naʻe fakatokanga ʻa Nīfai ki he kakai Nīfai angahalá fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo ʻenau faiangahalá pea mo fakamamafaʻi kapau te tau fakafisi ke fakatomalaʻi ʻetau ngaahi angahalá, ʻe mole ʻiate kitautolu e maluʻi ʻa e ʻEikí mo e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá. Naʻe taukapoʻi ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻa Nīfai, hili ʻenau fanongo ki heʻene ngaahi leá. Ne ʻilo ʻe he kau akó kapau te tau tekeʻi ʻa e koví, te tau lava ʻo taʻofi ia mei haʻane tupulaki. Naʻe fakamanatu ʻe Nīfai ki he kakaí naʻe fakamoʻoni ha kau palōfita tokolahi ki he Fakamoʻuí mo akoʻi ko e taimi te tau tokanga taha ai kia Sīsū Kalaisi mo tui kiate Iá, te tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Naʻe ʻilo ʻe he kau akó mei he ngaahi akonaki ʻoku lekooti he Hilamani 7–9, kuo pau ke fakahoko ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá.

Talateú

Naʻe akoʻi ʻe Nīfai hono ongo fohá, ʻoku totonu ke hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e makatuʻunga ʻo ʻenau tuí, neongo ʻa e fakautuutu ʻo e fekeʻikeʻí mo e faiangahalá. Naʻe mahuʻinga lahi ki he fiefia ʻa e kakaí ʻa e ngaahi akonaki ʻa Nīfai kau ki he fakatomalá mo e fanongo ki he ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻa e ʻEikí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Hilamani 1–5

ʻOku tōtau ʻa e kau Nīfaí koeʻuhí ko e fekeʻikeʻí mo e faiangahalá; ʻoku ului ha kau Leimana tokolahi ʻi he malangaʻi ʻe Nīfai mo Līhai e ongoongoleleí

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukauʻi e ʻuhinga ʻoku tuʻu fuoloa ai ha ngaahi fale kae holo ʻa e niʻihi iá. Hili ia pea ʻeke ange: Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻi ai ha fakavaʻe [makatuʻunga] mālohi ʻo ha fale?

Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau leʻolahi e Hilamani 5:12. Koeʻuhí ko ha veesi folofola fakataukei ʻeni, fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke nau feinga ke lau maʻuloto ia. Poupouʻi kinautolu ke nau feinga neongo kuo teʻeki ke nau ako maʻuloto kakato ia. Hili ia pea fai ange ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻoku talaʻofa ʻi he veesi ko ʻení kapau ʻe langa ʻetau moʻuí ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he tali ʻa e kau akó kapau ʻe langa hotau makatuʻungá ʻia Sīsū Kalaisi, he ʻikai maʻu ʻe Sētane ha mālohi kiate kitautolu.)

  • Ko e hā kuó ke fai ke langa ai hoʻo moʻuí ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakamatala ki ha taimi ne tokoni ai ʻenau fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí ke nau matuʻuaki e ngaahi fakatauelé mo kātakiʻi e ngaahi faingataʻá. Fai hoʻo fakamoʻoni ki he ivi fakalaumālie kuó ke maʻu koeʻuhí he kuó ke langa hoʻo moʻuí ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí. Poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha founga ʻe taha pe toe lahi ange te nau feinga ai ke langa lelei ange ʻenau moʻuí ʻi he maka ʻo Kalaisí.

Hilamani 6–7

ʻOku fakaʻau ke māʻoniʻoni ange ʻa e kakai Leimaná kae fakaʻau ke faiangahala lahi ange ʻa e kakai Nīfaí; ʻoku malanga ʻa Nīfai ki he kau Nīfai angahalá mo fekau ke nau fakatomala

Fakamanatu ki he kau akó neongo naʻe fakatomala ha kakai Leimana tokolahi mo fakaʻau ʻo mālohi ʻi he ongoongoleleí, ka ne nofo ʻa e kau Nīfaí ia ʻi he faiangahalá pea mahuʻi ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní meiate kinautolu. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ʻi heʻenau moʻuí ne nau ongoʻi ai ha mahuʻi ʻa e Laumālié meiate kinautolu koeʻuhí ko ʻenau ngaahi filí.

Fakamatalaʻi ange ko e taimi naʻe mamata ai ʻa Nīfai ki he tuʻunga hono kakaí, “naʻe fonu ʻa hono lotó ʻi he mamahi” (Hilamani 7:6). Naʻá ne kaka ai ʻi ha taua ʻi heʻene ngoueʻangá ke lotu mo tengihia e faiangahala ʻa e kakaí. Naʻe fakatahataha mai ha kakai tokolahi kiate Ia, pea fakaʻaongaʻi ʻe Nīfai ʻa e faingamālié ni ke akoʻi kinautolu.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke haʻu ki muʻa ʻi he kalasí ʻo fakafofongaʻi ʻa Nīfai ʻi hono tauá. Kole ki he tokotaha akó ke ne lau leʻolahi ʻa e Hilamani 7:15–22, 26–28 kae muimui pē ʻa e kalasí hono laú. Ki muʻa peá ne laú, vaheua ʻa e kalasí. Kole ki he vaheua ʻe taha ke nau kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Nīfai ko e angahala ʻa e kau Nīfaí, pea kole ki he vaheua ʻe tahá ke nau kumi ʻa e ngaahi nunuʻa naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Nīfai ʻe hoko mai kapau he ʻikai fakatomala ʻa e kau Nīfaí. Kole leva ki he kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau maʻú.

Ka hili e tali ʻa e kau akó, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakahā e ngaahi tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ʻení. ʻE ala fakahā ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe, ka ʻoku totonu ke nau fakahaaʻi kapau he ʻikai ke tau tali ke fakatomala, ʻe mole ʻiate kitauolu e maluʻi ʻa e ʻEikí mo e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá.

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakamatalaʻi e ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko ki he kakaí ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení: (1) Ko ha talavou ʻoku fakafisi ke fakatomala mei hono maʻunimā ʻe he ponokalafí; (2) Ko e meʻa muʻomuʻa taha ki ha finemui ke ʻiloa mo manakoa, neongo naʻe kehe ʻa e meʻa ne akoʻi ange ʻe heʻene ongomātuʻá; (3) Neongo kuo fanongo ha talavou ki he akonaki ʻa e kau palōfitá ke fakatotolo ʻi he folofolá, ʻokú ne fakafisi pē ke fai ha ha taha ʻo kinaua.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku fie maʻu ke nau fakatomalaʻi kae lava ke nau maʻu kakato ange ʻa e ivi ʻo e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí.

Hilamani 8

ʻOku akoʻi ʻe Nīfai ʻoku fakamoʻoni ʻa e kau palōfita kotoa pē kia Sīsū Kalaisi

Hiki ʻa e ongo foʻi lea ko e tali mo e fakaʻikaiʻi ʻi he palakipoé. Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi e faikehekehe ʻi he ongo foʻi leá ni ʻe ua. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau e Hilamani 8:13 kae kumi ʻe he kalasí e meʻa naʻe pehē ʻe Nīfai naʻe fakaʻikaiʻi ʻe he kakaí. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke poupouʻi ʻa e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi e meʻa te nau ʻiló.

Fakaʻaliʻali ki he kau akó e fakatātā ʻo Mōsese mo e Ngata Palasá (62202; Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí [2009], fika 16). Fakaafeʻi kinautolu ke lau ʻa e Hilamani 8:14–15 mo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Mōsese fekauʻaki mo e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau lipooti e meʻa ne nau ʻiló. Hili ia pea ʻeke ange:

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻe lava ke sio ai ha taha ki he Fakamoʻuí ʻi he tuí?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha “laumālie fakatomala”? (Ke loto fakatōkilalo, ke loto fakatomala, mo ongongofua ki he finangalo ʻo e ʻEikí.) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e tōʻonga fakakaukau ko ʻení ʻi heʻetau tafoki ki he Fakamoʻuí?

  • ʻE tokoni fēfē kiate kitautolu ʻa e ʻilo ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ke tau tekeʻi ʻa e koví mo fakatomala he taimi ʻoku tau faiangahala aí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakahā ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ongo veesi ko ʻení. ʻE ala ngāueʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehekehe, ka ʻoku totonu ke nau fakahaaʻi kapau te tau tokanga taha kia Sīsū Kalaisi mo tui kiate Ia, te tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Hilamani 8:16, pea kole ki he kalasí ke nau kumi pe ko hai ha toe taha naʻá ne akoʻi e misiona ʻo e Fakamoʻuí. ʻAi ke kumi vave pē ʻe he kau akó ʻi he Hilamani 8:17–22 ʻa e ngaahi hingoa ʻo ha kau palōfita kehe naʻa nau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki he founga ʻo e fakamoʻoni ʻa e kau palōfita ʻi onoʻahó, pea pehē ki hotau kuongá, ki he misiona ʻo e Fakamoʻuí mo e feilaulau fakaleleí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻenau fakamoʻoni fekauʻaki mo e mahuʻinga ki heʻenau moʻuí e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Mahalo naʻá ke fie maʻu ke vahevahe hoʻo fakamoʻoní.

ʻIuniti Hokó (Hilamani 10–16)

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau kuo talaʻofa ange ʻEikí kiate kinautolu te Ne fai ha meʻa pē te nau kole ke Ne fai. Naʻe fuʻu faivelenga ʻa Nīfaí ʻo talaʻofa mo foaki ange ai ʻe he ʻEikí ʻa e mafai ʻo e fai-silá. Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau ako ʻa e Hilamani 10–11 ʻi he uiké ni, mo kumi e ngaahi founga naʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe Nīfai e mālohi naʻe foaki ange ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi hono kakaí. Toe fakaafeʻi foki kinautolu ke nau kumi pe ko e hā e lahi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e ʻaloʻi mo e pekia ʻa Sīsū Kalaisí te nau lava ʻo ʻilo ʻi heʻenau ako ʻa e kikite ʻa Samuela ko e tangata Leimaná ʻi he Hilamani 13–16.

Paaki