Laipelí
Lēsoni 85: ʻAlamā 23–24


Lēsoni 85

ʻAlamā 23–24

Talateú

Naʻe fanongonongo ʻe he tuʻi ʻo e kau Leimaná ʻi he lotolotonga ʻo hono kakaí ʻa ʻenau tauʻatāina fakalotú hili ʻene uluí. Naʻe fakaʻatā ʻe he fanongonongó ni ʻa ʻĒlone mo hono kāingá ke nau malangaʻi ʻa e ongoongoleleí mo fokotuʻu ha ngaahi siasi ʻi he ngaahi kolo ʻo e kau Leimaná. Naʻe lauafe ha kau Leimana ne nau ului pea ʻikai ke nau toe hē. Naʻe fai ʻe he kau Leimana ko ʻeni ne uluí ha fuakava ke tuku hifo ʻenau ngaahi mahafu taú, pea nau fakafaikehekeheʻi kinautolu mei he kau Leimana ne ʻikai ke uluí ʻaki ʻenau ui kinautolu ko e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhai. ʻI he taimi naʻe ʻohofi ai kinautolu ʻe he kau Leimana ne ʻikai ke uluí, naʻe feilaulauʻi ʻe he niʻihi ʻo e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí ʻenau moʻuí ke tauhi ʻenau fuakavá.

Fakatokangaʻi ange: ʻI he lēsoni 83, mahalo naʻá ke poupouʻi e kau akó ke nau fakaʻatā ʻenau fakamoʻoní mo e ngaahi sīpinga anga māʻoniʻoní ke ne takiekina e niʻihi kehé, hangē ko ha foʻi maka ʻokú ne fakatupu ha ngaahi kaupeau ʻi ha anovaí. Kapau naʻá ke fai ia, fakakaukau ke kamata e lēsoni ko ʻení ʻaki haʻo kole ki he kau akó ke nau lipooti ʻenau ngaahi ngāué.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 23

ʻOku ului ha kau Leimana ʻe lauafe ki he ʻEikí

Tā ha fakatātā ʻo ha faʻahinga kakai ʻe toko ua ʻi he palakipoé (ʻe feʻunga pē ha ngaahi fakatātā faingofua). Pea lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki hono fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sikoti ʻa e faʻahinga kakai kehekehe ʻe uá.

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“Kuo tau takitaha sio ki he anga hono foua maʻu pē ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻa e moʻuí ʻo fakahoko e ngaahi meʻa totonú. Hangē ʻoku nau fiefiá, ʻo aʻu ki heʻenau loto vēkeveke ki he moʻuí. ʻI he taimi ʻoku fai ai ha ngaahi fili faingataʻá, ʻoku nau fai maʻu pē ʻa e fili totonú, neongo naʻe ʻi ai e ngaahi meʻa fakatauele kiate kinautolu. ʻOku tau ʻilo ʻoku nau moʻulaloa ki he ʻahiʻahí, ka ʻoku hangē ʻoku ʻikai ke nau fakatokangaʻí. Tatau pē ia mo e niʻihi kehe kuo tau sio ki ai ʻoku ʻikai ke nau fuʻu loto-toʻa ʻi he fili ke nau fakahokó. ʻI he taimi ʻoku nau ʻi ha ʻātakai ʻoku mālohi ai ʻa e ivi takiekina ʻo e Laumālié, ʻoku nau fakapapau ke fai lelei ange, ke liliu e halanga ʻo ʻenau moʻuí, pea fakangaloʻi honau ngaahi ʻulungaanga vaivaí. ʻOku nau fuʻu fakamātoato ʻi heʻenau fakapapau ke liliú, ka ne vave pē ʻenau toe foki ʻo fai e ngaahi meʻa tatau ne nau fakapapau ke liʻakí.

“Ko e hā e meʻa ʻokú ne fakahoko ha faikehekehe ʻi he moʻui ʻa e ongo kulupu ko ʻení? ʻE lava fēfē ke ke fakahoko maʻu pē ʻa e ngaahi fili totonú?” (“Full Conversion Brings Happiness,” Ensign, May 2002, 24).

Fehuʻi ange ki he kau akó pe te nau fakahingoa fēfē ʻa e ongo fakatātā he palakipoé ʻo fakatefito he fakamatala ʻa ʻEletā Sikotí. Fakahingoa ʻe fakatātā ʻuluaki he palakipoé ko Faivelenga pea ko e fakatātā ʻe tahá ʻIkai ke Faitatau. Fehuʻi ki he kau akó pe te nau tali fēfē ʻa e ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe ʻEletā Sikotí:

  • Ko e hā e meʻa naʻá ne ʻai ke kehekehe ʻi he moʻui ʻa e ongo kulupu ko ʻení?

  • Te ke lava fēfē ʻo ʻai ke ke fai maʻu pē ʻa e ngaahi fili ʻoku totonú?

ʻI he ako ʻe he kalasí ʻa e ʻAlamā 23–24, poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha meʻa te ne fakaʻaiʻai e kāingalotu ʻo e Siasí ke tuʻu maʻu ʻi he moʻoní mo e faivelengá ʻi he kotoa ʻo ʻenau moʻuí.

Fakanounouʻi ʻa e ʻAlamā 23:1–5 ʻaki hoʻo fakamatalaʻi ange, hili e ului ʻa e tuʻi ʻo e kau Leimaná, naʻá ne ʻave ha fanongonongo ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí ʻo pehē ʻoku totonu ke nau fakaʻatā ʻa ʻĒlone mo hono kāingá ke nau malangaʻi ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he kotoa ʻo e fonuá ʻo ʻikai ha fakafeʻatungia pea ʻikai ha fakamamahi. Naʻe hanga ʻe he fanongonongó ni ʻo ʻai ke malava ʻo fokotuʻu ʻe he kau faifekaú ha ngaahi siasi ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná. Ko hono olá, naʻe ului e lauiafe ʻo e kau Leimaná.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 23:6. Kole ki he kalasí ke nau muimuiʻi lolotonga hono laú, ʻo kumi e meʻa ʻe ua naʻe tokoni ki he ului ʻa e kau Leimaná. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga naʻe mahuʻinga ai hono akoʻi ʻe ʻĀmoni mo hono kāinga ʻa e kau Leimaná “ʻo fakatatau ki he laumālie ʻo e fakahaá mo e kikité”?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “mālohi ʻo e ʻOtuá [naʻe] fakahoko ai ha ngaahi mana” ʻi he kau Leimaná?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke aʻusia ai hono tokoniʻi koe ʻe he mālohi ʻo e ʻOtuá ke ke uluí? Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki he ngāue ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ke tokoniʻi ha taha kehe ke uluí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe lau ʻa e ʻAlamā 23:6, ke ʻilo ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e kau Leimana naʻa nau tui ki he malanga ʻa ʻĀmoni mo hono kāingá. (Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó naʻe “ului [ʻa e kau Leimana ko ʻení] ki he ʻEikí,” ʻo ʻikai ki he Siasí pe ki he kau faifekau kuo nau akoʻi kinautolú. Fakapapauʻi ange foki ʻoku ʻilo ʻe he kau akó ko e kakai ko ʻení naʻe “ʻikai ke nau toe hē.” Hiki e Ului ki he ʻEikí mo e ʻIkai ke nau toe hē ʻi he palakipoé ʻi lalo he fakatātā ʻoku fakahingoa ko e Faivelengá.)

  • ʻI heʻetau fehangahangai mo e ngaahi tūkunga faingataʻa mo fakatuʻutāmakí, ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ului ki he ʻEikí kae ʻikai ki ha kakai kehe pe ki ha ngaahi fakakaukau?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 23:7, 16–18, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau ʻomi ha fakamoʻoni ʻo e ului ʻa e kau Leimaná. Kole ki he kau akó ke nau lipooti ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló. Te ke ala hiki ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi leá ni ʻi he palakipoé ʻi lalo ʻi he fakatātā ʻoku fakahingoa ko e Faivelengá. Ke tokoniʻi e kau akó ke nau ʻanalaiso lahi ange ʻa e ngaahi vēsí ni, mahalo te ke fie maʻu ke fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Naʻe fakamoʻoniʻi fēfē ʻe he holi ʻa e kakaí ki ha hingoa foʻoú kuo nau liliú?

  • ʻE anga fēfē hano “fakaʻilongaʻi” ʻa kinautolu ʻoku ului he ʻaho ní mei he niʻihi kehé?

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 23:18, naʻe kamata ke faʻa ngāue mo anga fakakaumeʻa ʻa e kau Leimana ne uluí mo e kau Nīfaí. ʻI he taimi ʻoku feinga ai ha taha ke fakatomalá pe liliu ʻene moʻuí, ʻe tokoni fēfē kiate ia ke feohi mo e kakai kehe ʻoku nau uluí?

Hiki ʻa e ngaahi foʻi lea ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ʻuhinga e uluí …

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatala fakanounouʻi ʻa e meʻa kuo nau ako mei he ʻAlamā 23 ʻaki hono fakakakato ʻa e sētesi he palakipoé. Mahalo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi foʻi lea kehe ki heʻenau talí, ka ʻoku totonu ke nau fakahaaʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻuhinga ʻa e uluí ko e liliu mo e hoko ko ha tokotaha foʻou ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá. Fakakakato ʻa e sētesi he palakipoé.

ʻAi ke sio e kau akó ki he ongo foʻi lea ko e Faivelenga mo e ʻIkai ke Faitatau ʻi he palakipoé. Poupouʻi kinautolu ke nau fakakaukau ko e fē ʻi he ongo foʻi leá ni ʻokú ne fakamatalaʻi lelei taha ʻa e tuʻunga ʻo ʻenau uluí.

ʻAlamā 24

ʻOku fuakava ʻa e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí ʻe ʻikai ke nau toe toʻo hake ʻenau ngaahi mahafu taú

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau fakalongolongo pe kuo nau fakapapau ke taʻofi hono toe fakahoko ha fehalaaki pe angahala pau ka kimui angé ʻoku nau toe fakahoko e fehalaaki pe angahala ko iá. Fakamatalaʻi ange kapau kuo nau aʻusia e meʻá ni, ʻoku totonu ke nau hokohoko atu he feinga ke fakalakalaká. ʻI heʻenau ako ʻa e ʻAlamā 24, te nau ʻilo ai ʻa e ngaahi moʻoni ʻe tokoni kiate kinautolu.

Fakanounouʻi ʻa e ʻAlamā 24:1–5 ʻaki hono fakamatalaʻi ange naʻe ueʻi hake ʻe he kau ʻAmalekai mo e kau ʻAmulone naʻa nau hoko ko e kau Nīfai kimuʻá, ʻa e kau Leimaná ke nau ʻita ki honau tuʻí mo e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhai kehé. Naʻe teuteu ʻa e kau Leimaná ʻi heʻenau ʻitá ke ʻohofi ʻa e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí. Naʻe pekia ʻa e tuʻi ʻo e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí he lolotonga ʻo e taimi faingataʻa ko ʻení. Naʻe tuku ʻa e puleʻangá ki he taha ʻo hono ngaahi fohá. Naʻe fakataha ʻa ʻĀmoni mo e tuʻi foʻoú mo Lamōnai mo e niʻihi kehe ke nau fealeaʻaki fakataha mo fakapapauʻi e founga ke maluʻi ʻaki kinautolu mei he kau Leimaná.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 24:6, ʻo kumi ʻa e meʻa ne fakapapau e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí he ʻikai ke nau faí. Hili hono lipooti ʻe he kau akó ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló, kole ki he kau ako tokolahi ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 24:7–10, 12–14. ʻAi ke muimuiʻi ʻe he kalasí lolotonga hono laú, ʻo fakafanongo ki he kotoa ʻo e ngaahi founga naʻe fakahaaʻi ʻe he tuʻi ʻo e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí kuo faitāpuekina kinautolu ʻe he ʻOtuá.

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 24:9, ko e hā e taha ʻo e ngaahi angahala kuo ʻosi fakahoko ʻe he kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí?

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 24:13, ko e hā ne nau fakafisi ai ke kau he taú?

Vahevahe ʻa e kalasí ki he kulupu ʻe ua. Fakaafeʻi ʻa e kulupu ʻuluakí ke nau lau ʻa e ʻAlamā 24:11, 15, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahaaʻi e feinga ʻa e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí ke fakatomalá. Kole ki he kulupu hono uá ke nau lau ʻa e ʻAlamā 24:16–19, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí ke fakapapauʻi te nau tauhi ke nau kei maʻa. Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga ki he kau akó ke nau laukonga aí, fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke ne ʻomi ha ngaahi fakakaukau ke tānaki mai:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ʻe he tuʻí, “Ko e meʻa pē ia te tau lava ʻo faí … ke fakatomala”? ʻAlamā 24:11 (ʻOku fakamatalaʻi ʻe he kupuʻi lea ko ʻení ʻa e feinga lahi mo e fakapapau ʻa e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí ke fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá.)

  • ʻOku ʻasi tuʻo tolu ʻa e foʻi lea ko e fakamoʻoni ʻi he ʻAlamā 24:15–16, 18. ʻOku hoko fēfē ʻa e tanu ke loloto ʻi he kelekelé ʻenau ngaahi mahafu taú ko ha fakamoʻoní? (ʻOkú ne fakahaaʻi ki he kakai kehé pea ki he ʻOtuá kuo nau liʻaki moʻoni, pe siʻaki, ʻenau ngaahi angahalá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló:

ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball

“ʻKo e taimi ʻoku liʻaki ai e angahalá he ʻikai lava ha taha ʻo fakaʻamu pē ki ha ngaahi tuʻunga ʻoku lelei angé. … Kuo pau ke ne fakapapauʻi ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻene liʻaki e angahalá ka kuó ne liliu e ngaahi tūkunga ʻoku nau ʻākilotoa ʻa e angahalá. ʻOku totonu ke ne fakaʻehiʻehi mei he ngaahi feituʻu mo e ngaahi tuʻunga mo e ngaahi tūkunga naʻe hoko ai ʻa e angahalá, koeʻuhí he ʻe lava pē ke toe fakatupu e angahalá ʻe he ngaahi meʻá ni. Kuo pau ke ne liʻaki e kakai naʻe fakatupu ai e angahalá. Mahalo he ʻikai ke ne fehiʻa he kakai naʻe kau aí ka kuo pau ke ne fakaʻehiʻehi meiate kinautolu mo e meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e angahalá” (The Miracle of Forgiveness [1969], 171–72).

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí ke taʻofi e tūkunga ʻo e ngaahi meʻa ne hokó mo e kakai ʻa ē te nau lava ʻo fakataveleʻi kinautolu ke nau toe fakahoko ʻenau ngaahi angahala kimuʻá?

Mahalo te ke fie maʻu ke ʻoange ha kiʻi taimi ki he kau akó ke nau fifili ai pe ʻoku ʻi ai ha ngaahi tūkunga heʻenau moʻuí ʻoku fie maʻu ke liliu koeʻuhí ke nau fakatomalaʻi pea liʻaki ʻa e angahala kuo nau fefaʻuhi mo iá.

Hiki ʻeni ʻi he palakipoé: Kapau ʻoku tau … , ʻe hanga ʻe he ʻOtuá …

Kole ki he kau akó ke nau toe vakaiʻi ʻa e ʻAlamā 24:10–18, ʻo kumi e ngaahi founga te nau lava ʻo fakakakato ʻaki e sētesi he palakipoé. (Mahalo te ke fie maʻu ke fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó ha sētesi tatau mo ʻeni ʻi heʻenau folofolá: Kapau ʻoku tau fai ʻa ia kotoa ʻoku tau lavá ke fakatomala, ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo toʻo atu ʻetau ongoʻi halaiá pea tokoniʻi kitautolu ke tau moʻui maʻa.)

ʻAi e kau akó ke nau toe sio ki he ʻAlamā 24:17.

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻo e ngaahi mahafu tau ʻoku tau angatuʻu ʻakí (vakai, ʻAlamā 23:7) ʻe lava ke tuku hifo pe tanu ʻe he kakaí ʻi heʻenau ului ki he ʻEikí? (Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻilo ʻoku kau ʻi he ngaahi mahafu tau naʻa nau angatuʻu ʻakí ʻa e ngaahi ʻulungaanga faiangahalá pe ko e ngaahi tōʻonga kuo pau ke tukuange ʻe he kakaí koeʻuhí ke nau ului ki he ʻEikí.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻOku tatau matematē pē e lōloa e taimi ke ke fakatomala aí mo e lōloa e taimi ke ke pehē ai ʻTe u liliu’’—pea ʻai ke moʻoni ia. Ko e moʻoni ʻe ʻi ai e ngaahi palopalema ke fakaleleiʻi mo e ngaahi totongi huhuʻi ke fai. Mahalo ʻe lelei ke ke fakamoleki—sai ange ke ke fakamoleki moʻoni—ʻa e toenga hoʻo moʻuí ke fakamoʻoniʻi hoʻo fakatomalá ʻaki ʻene taʻeueʻiá” (“For Times of Trouble,” New Era, Oct. 1980, 11–12).

Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ha ngaahi tōʻonga ʻe ala fakahoko ʻe ha talavou pe finemui ke taʻofi hano toe fakahoko e ngaahi angahala ko ʻení: maumauʻi e Lea ʻo e Potó, sio he ponokalafí, mo e taʻeʻofa ki hano tokoua pe tuongaʻane.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukauloto ki he faʻahinga ongo naʻe maʻu ʻe he kau ʻAnitai-Nīfai-Līhaí hili ʻenau tanu ʻenau ngaahi mahafu taú pea nau toki ʻilo ʻoku haʻu e kau tau Leimaná ke ʻohofi kinautolu. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he tuʻunga ko ʻení ʻi heʻenau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 24:20–22.

Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI heʻetau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, te tau lava ai ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau ului. Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi pē ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 24:23–27. Kole ki he kalasí ke nau muimuiʻi lolotonga hono laú, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau akoʻi e tefitoʻi moʻoni ʻoku hiki he palakipoé.

  • ʻOku anga fēfē hono takiekina ʻe he fakamatala ko ʻení hoʻo holi ke tauhi hoʻo ngaahi fuakavá?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakamālohia ʻetau holi mo e malava ke tauhi ʻa e ngaahi fuakava kuo tau fai mo e ʻEikí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi meʻa ne nau aʻusia ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé. Fakaʻosi ʻaki hano vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ne ʻakoʻi ʻi he lēsoni ko ʻení.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

ʻAlamā 23:17. “Naʻa nau ui honau hingoá ko e kau ʻAnitai-Nīfai-Līhai”

“Ko e kau Leimana naʻe fakaului ʻe he ngaahi foha ʻe toko fā ʻo Mōsaiá mo honau ngaahi hoa faifekaú, naʻa nau ui kinautolu ʻaki ʻa e hingoa ko e ʻʻAnitai-Nīfai-Līhai.’ ( ʻAlamā 23:17 ( ʻAlamā 24:1–5) Mahalo ko e konga ʻo e hingoá ʻNīfai-Līhai’ naʻe ʻuhinga ia ki he ngaahi fonua ʻo Nīfai mo Līhaí (pe ko e kakai naʻe nofo ʻi he ngaahi fonua ko iá ʻi he ngaahi ʻaho ko iá) ka ʻoku ʻikai ko e hako ʻo Nīfai mo Līhaí.

“Neongo ia, naʻe ʻilo ʻe Toketā Hiu Nipilī ha tupuʻanga tatau ʻi he ngaahi lea fakafonua ʻo ʻAfilika -ʻĒsiá mo e ʻInitia ʻIulopé ʻoku tatau mo e anti, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he “ʻi he fehangahangai mo e” pe “fepaki mo e,” ʻo hangē ko ha taha ʻokú hanga ki ha sioʻata ʻo hangē “ha taha ʻokú ne fakafepaki” pe “taha ʻokú ne faʻifaʻitaki.”’ (‘Oku hā ’i he Eldin Ricks, Book of Mormon Study Guide, p. 63.) Ko ia ai, ko e hingoa ko e ʻʻAnitai-Nīfai-Līhaí’ ʻe ala fakaʻuhingaʻi ia kiate kinautolu ʻoku nau faʻifaʻitaki ki he ngaahi akonaki ʻa e hako ʻo Nīfai mo Līhaí” (Daniel H. Ludlow, A Companion to Your Study of the Book of Mormon [1976], 209–10).

Paaki