Laipelí
Lēsoni 55: Mōsaia 5–6


Lēsoni 55

Mōsaia 5–6

Talateú

ʻOku ʻi he Mōsaia 5 ʻa e fakaʻosinga ʻo e lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ki hono kakaí, ʻa ia ko e lekooti ʻoku kamata mei he Mōsaia 2. Koeʻuhí ko ʻenau tui ki he ngaahi lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní, ne aʻusia ai ʻe he kakaí ha fuʻu liliu lahi he lotó. Naʻa nau fai ha fuakava mo e ʻOtuá mo toʻo kiate kinautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí. Hangē ko hono lekooti ʻi he Mōsaia 6, naʻe tuku ʻe he Tuʻi ko Penisimaní hono puleʻangá ki hono foha ko Mōsaiá, ʻa ia naʻe pule ʻo fakatatau mo e sīpinga naʻe tā heʻene tamaí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 5:1–4

Ko hono fakamatalaʻi ʻe he kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní ʻa e fuʻu liliu lahi ne nau aʻusia ʻi he Laumālié

Hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé ʻi he teʻeki ai fai e kalasí:

Kuó ke ongoʻi nai ʻi ha taimi ʻoku fie maʻu ke ke liliu fakalaumālie?

Ko e hā naʻá ke fai fekauʻaki mo iá?

Kapau kuó ke aʻusia ha liliu, ʻokú ke kei tauhi ʻa e liliu ko iá ʻo aʻu ki he ʻahó ni?

Kole ki he kau akó ke nau tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá pe pepa ako fakakalasí. Hili ia peá ke toki lau ange ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ʻOku fakahoko moʻoni ʻe he ʻelito ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ha liliu mahuʻinga mo fakaʻaufuli ʻi hotau angá pea ʻoku malava ia tuʻunga ʻi heʻetau falala ki he ʻmāʻoniʻoni mo e ʻaloʻofa, mo e manavaʻofa ʻa e Mīsaia Māʻoniʻoní’ (2 Nīfai 2:8). ʻI heʻetau fili ke muimui ki he ʻEikí, ʻoku tau fili ai ke liliu—ke fanauʻi foʻou fakalaumālie” (“Kuo Pau ke Fanauʻi Foʻou Kimoutolu,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 20).

Te ke lava ʻo fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ʻo ofi ki he Mōsaia 5:2 pe ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá: “I heʻetau fili ke muimui he ʻEikí, ʻoku tau fili ai ke liliu” (ʻEletā Tēvita A. Petinā).

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau fili ke liliu ai kitautolu ʻi heʻetau fai ko ia e fili ke muimui ʻia Sīsū Kalaisí?

Tuku ange ki he kau akó ha ngaahi miniti siʻi ke nau fakamanatu ai ʻa e Mōsaia 2–4. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau lau ʻa e fakamatala fakanounou ʻo e vahé. Fehuʻi ange pe ko e hā ʻoku nau manatuʻi fekauʻaki mo e kakano ʻo e ngaahi vahe ko ʻení. Hili ia pea fakaafeʻi kinautolu ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 5:1.

  • Ko e hā naʻe fie ʻilo ʻe he Tuʻi ko Penisimaní mei hono kakaí?

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 5:2–5, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe he kakaí fekauʻaki mo e fehuʻi ʻa e Tuʻi ko Penisimaní. Kimuʻa pea lau ʻe he kau akó, mahalo te ke fie maʻu ke fakamatalaʻi ange ko e ʻuhinga ʻo e foʻi lea ko e holí ʻi he veesi 2, ko ha natula fakafoʻituitui—ʻa ʻene ngaahi holí mo hono angá. Hili ʻenau laú, fai ange ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení ke tokoni ke nau vakaiʻi fakaʻauliliki e ngaahi vēsí:

  • Ko e hā e lau ʻa e kakaí fekauʻaki mo ʻenau holí?

  • Ko e hā naʻá ne fakatupu ʻa e liliu ko ʻeni ʻi heʻenau ngaahi holí? (Naʻa nau tui ki he ngaahi akonaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí pea mo e Fakaleleí, pea liliu ai ʻe he Laumālié honau lotó.)

Fakamamafaʻi ange ko e liliu ʻo e lotó ʻoku mahulu hake ia ʻi he liliu pē ʻo e ʻulungāngá. Ko e taimi ʻoku tau foua ai ha liliu ʻo e lotó, ʻoku tau hoko ko ha kakai foʻou, kuo liliu tuʻunga he mālohi ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení:

“ʻOku fālute ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ha ngaahi meʻa lahi ʻoku mahulu hake ia ʻi haʻatau fakaʻehiʻehi, ikunaʻi pea mo fakamaʻa pē mei he angahalá mo e ngaahi kovi ʻi heʻetau moʻuí; ʻoku mahuʻinga foki ke kau ai ʻa e faileleí, angaleleí, mo e hoko ʻo lelei angé. … ʻOku ʻikai tupu ʻa e liliu lahi ko ʻení mei ha ngāue mālohi ange pe ko hono mapuleʻi lelei ange ʻo kitautolu fakatāutahá. Ka ko e ola ia ʻo ha liliu lahi ʻi hotau lotó, ʻetau taumuʻá, pea mo hotau natulá tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisi ko e ʻEikí. Ko ʻetau taumuʻa fakalaumālié ke ikunaʻi ʻa e faiangahalá mo e holi ke faiangahalá [fakatouʻosi] ʻo tatau ai pē, ʻi he ʻuli [mo e fulikivanu] ʻo e faiangahalá” (“Nima Maʻa mo ha Loto Māʻoniʻoni,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2007, 81–82).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ka tau lava ʻo liliu moʻoní?

Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he kupuʻi lea “koeʻuhí ko e Laumālie ʻo e ʻEiki Mafimafí” ʻi he Mōsaia 5:2. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻo e Māfimafí, ʻa ia ko hono ʻuhingá ko e mālohi aoniu.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he Mōsaia 5:2–4 fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻi heʻetau moʻuí?

ʻI hono aleaʻi ko ia ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinautolu ko e taimi ʻoku tau tui [ai] kia Sīsū Kalaisi mo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, te tau lava ʻo maʻu ha fuʻu liliu lahi ʻi he lotó.

Fakamatalaʻi ange ko e aʻusia ko ia ha fuʻu liliu lahi ʻi he lotó ko ha ngāue ia ʻoku hoko ʻi heʻetau moʻuí kotoa, ka ʻoku ʻikai ko ha meʻa ʻoku hoko tātuʻo taha pē. Vahevahe ange ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni ʻĒsela Tafu Penisoní:

“Ko e hoko ʻo anga faka-Kalaisí, ko ha ngāue ia ʻi he moʻuí kotoa pea ʻoku faʻa kau ai e tupulaki mo e liliu ʻoku māmālie, ʻo ʻikai faʻa fakatokangaʻi. … …

“… ʻOku kau ʻi he fakatomala moʻoní ha liliu ʻo e lotó kae ʻikai ko e liliu pē ʻo e tōʻonga moʻuí. … Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatomalá ʻoku ʻikai kau ai ha fuʻu liliu lahi mo ʻilonga, ka ko ha fanga kiʻi sitepu, hokohoko, pea mo ha ngaʻunu maʻu pē ki he anga faka-ʻOtuá” (“A Mighty Change of Heart,”] Ensign, Oct. 1989, 5).

Kole ki he kau akó ke nau tali ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá ʻa e ongo fehuʻi ko ʻení, ke tokoni ʻi heʻenau fakaʻaongaʻi ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení pea mo fakafuofuaʻi ʻa ʻenau fakalakalaka ʻi he aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻi honau lotó. (Mahalo te ke fie hiki ʻa e ongo fehuʻí ʻi he palakipoé kimuʻa he kalasí, pe teuteu ha laʻi pepa ke tufa ʻoku ʻi ai e ongo fehuʻí, pe lau māmālie ʻa e ongo fehuʻí ke lava ʻa e kau akó ʻo hiki ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá.)

  • Kuo liliu fēfē hoʻo holí ʻi hoʻo muimui ki he Fakamoʻuí?

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ke ke fai kae lava ke kei tokoniʻi koe ʻe he ʻEikí ke ke aʻusia ʻa e liliu ko ʻení?

ʻOange ki ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ha faingamālie ke vahevahe ʻena talí ki he ongo fehuʻi ko ʻení. Fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinaua ʻoku ʻikai totonu ke na ongoʻi haʻisia ke vahevahe ʻa e ngaahi aʻusiá pe fakakaukau ʻoku fuʻu fakatāutaha pe fakafoʻituitui.

Mōsaia 5:5–15

Ko hono fai ʻe he kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní ha fuakava mo e ʻOtuá pea ʻoku ʻoange kiate kinautolu ha hingoa foʻou

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 5:5 Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa naʻe loto ʻa e kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní ke nau fai koeʻuhí kuo liliu honau lotó.

  • Ko e hā kuo loto ʻa e kakaí ke fai ʻi he liliu ko ʻeni ʻenau ngaahi holí tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

Tuku ange ki he kau akó ha ngaahi miniti siʻi ke nau ako fakafoʻituitui ai ʻa e kaveingá, ke tokoni ʻi hono fakalahi ʻenau mahino ki he ngaahi fuakavá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau ako ʻa e kaveinga ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá pe Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí pe ko haʻanau kumi ha ngaahi potufolofola ʻi he kaveingá ʻi he fakamatala fakalahi ki he Tohi ʻa Molomoná pe ngaahi folofola ʻe tolu kuo fakatahaʻí. Hili ha taimi feʻunga, ʻai ke tautau toko ua ʻa e kau akó ʻo na fefakamatalaʻaki ʻi heʻena fakalea pē ʻakinaua.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻi he Mōsaia 5:5 ʻokú ne fakahaaʻi e fakamātoato ʻo e holi ʻa e kakaí ke fakahoko mo tauhi ha fuakava mo e ʻOtuá? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e “fai hono finangaló,” ʻi he “meʻa kotoa peé,” pea “ʻi he toenga ʻo hotau ngaahi ʻahó.”)

  • Ko e hā ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻi he Mōsaia 5:5 ʻokú ne fakamanatu atu ʻa e ngaahi palōmesi ʻoku tau fakafoʻou he taimi kotoa pē ʻoku tau maʻu ai ʻa e sākalamēnití?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku tokoni fēfē hono fakahoko mo tauhi ʻo e ngaahi fuakavá ke tau kei hoko atu ʻi he founga ʻo hono aʻusia ha liliu ʻi he lotó?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Molonai 1:11. Kole ange ke nau kumi ha ʻuhinga ʻe taha naʻe tānaki fakataha ai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní hono kakaí. (Ke foaki ange hanau hingoa.) Fakamatalaʻi ange ʻoku lekooti ʻi he Mōsaia 5:7–15 hono fakamatalaʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa e hingoa naʻe palōmesi te ne foaki ki hono kakaí. Tuku ki he kau akó ha ngaahi miniti siʻi ke nau vakai vave ai ki he Mōsaia 5:7–14, ʻo kumi e foʻi lea ko e hingoá mo e uí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ongo foʻi leá ni he taimi kotoa pē te na ʻasi aí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakamatala pe ko e hā naʻe ʻoange ai kiate kinautolu honau hingoá. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo kole ange ke nau fakamatala pe naʻe anga fēfē fakahingoa kinautolu ʻe heʻenau mātuʻá, pe te ke ʻeke ange pe ʻoku ʻi ai ha faʻahinga ʻuhinga mahuʻinga ʻo honau hingoá. ʻEke ange leva ki he kalasí:

  • Ko e hā hano mahuʻinga ʻo e hingoá? (Fakamatalaʻi nounou ʻi he palakipoé ʻa e tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi ko ʻení. ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ko e hingoá ʻa e founga ʻoku ʻiloʻi ai kitautolú, ʻoku fekauʻaki ia pe ko hai kitautolu, ko e founga ia ʻe taha ʻoku fakafaikehekeheʻi ai kitautolu mei he toengá, pea ʻoku faʻa ʻalu fakataha mo ia ha ngeia pe ngaahi fakaʻānaua koeʻuhí ko e fāmili ʻoku fekauʻaki mo iá.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 5:7–8 Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e hingoa naʻe foaki ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ki hono kakaí. Toe kole ange foki ke nau kumi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi hono mahuʻinga ʻo e hingoa ko iá. Mahalo ʻe fie maʻu ke ke poupouʻi kinautolu ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení.

  • Ko e hā ʻa e hingoa naʻe foaki ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ki hono kakaí?

  • Ko e hā ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ne mou maʻú? Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení fekauʻaki mo e huafa ʻo Kalaisí?

  • Ko e fē ʻa e taimi ʻoku tau toʻo ai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí? (Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻoku tau toʻo kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he taimi ʻoku tau fakahoko mo tauhi ʻetau ngaahi fuakavá.)

ʻI he aleaʻi ko ia ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, mahalo te nau fie maʻu tokoni ke mahino ʻa e tokāteline te tau lava ʻo hoko “ko e fānau ʻa Kalaisí” (Mōsaia 5:7). Te ke lava ʻo fakamahinoʻi ko e tamaí ʻoku foaki moʻui ki he fānaú. Ko e fānau fakalaumālié kitautolu ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOku tau toe hoko foki ko e fānau ʻa ʻetau tamai fakaemāmaní, ʻa ia ne nau foaki mai mo ʻetau faʻeé ha faingamālie ke tau moʻui ai ʻi māmani ʻi hotau sino ʻo e kakanó. Naʻe akoʻi ʻe Palesieni Siosefa Filitingi Sāmita ʻa e Mōsaia 5:7, ko Sīsū Kalaisí “ʻoku toe hoko ko ʻetau Tamai” koeʻuhí he ʻokú Ne “foaki ʻa e moʻuí, ʻa e moʻui taʻengatá, ʻi he fakalelei naʻá ne fai maʻatautolú.” Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Sāmita ʻo pehē, “ʻOku tau hoko ko e fānau, ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo Sīsū Kalaisi, ʻi heʻetau ngaahi fuakava ke talangofua kiate iá” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 1:29).

ʻAo ke sio e kau akó ki he ngaahi foʻi lea ʻi he palakipoé ʻoku nau fakamatalaʻi hono mahuʻinga ʻo e hingoá.

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi foʻi lea he palakpoé ke mahino hono mahuʻinga ʻo e ʻai kiate kitatuolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí?

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 5:9–13, mo kumi ha faleʻi lahi ange mei he Tuʻi ko Penisimaní fekauʻaki mo hono ʻai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke lau ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ʻo hangē ha lea mai ʻa e Tuʻi ko Penisimaní kiate kinautolú. ʻAi ke tauhoa ʻa e kau akó, pea kole ange ke nau aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení fakatatau mo e meʻa ne nau laú. (Mahalo te ke fie hiki ʻa e ngaahi fehuʻí ni ʻi he palakipoé pe tufa ange ʻi ha ngaahi laʻi pepa.)

  • Fakakaukau ki he mahuʻinga ʻo e ʻai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Kalaisí. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e tohi ʻo e huafa ʻo Kalaisí ʻi ho lotó? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e huafa ʻo Kalaisí ʻi honau lotó?

  • Fakakaukau ki ha kakai ʻokú ke ʻilo ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi e huafa ʻo Kalaisí. Ko e hā ʻoku fai ʻe he kakai ko ʻení ke fakahaaʻi ʻa ʻenau ʻaʻapa mo e ʻofa ʻoku nau maʻu ki he huafa ʻo Kalaisí?

Kole ki ha taha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 5:15. Fakaafeʻi ʻa e kalasí ke nau kumi ha ngaahi ngāue ʻokú ne fakahaaʻi ʻa kinautolu ʻoku nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

  • Ko e hā ha ngaahi fehuʻi te tau lava ʻo fai kiate kitautolu ke fakafuofuaʻi ʻa e tuʻunga ʻo ʻetau ʻai kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Kalaisí?

Vahevahe ange hoʻo ngaahi ongo fekauʻaki mo hono mahuʻinga ke ʻai kiate koe ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí. Fakamoʻoni ki hono mahuʻinga ʻi hoʻo moʻuí.

Mōsaia 6:1–7

Ko e kamata e pule ʻa Mōsaia ko e tuʻí

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 6:1–3, mo fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní kimuʻa peá ne toki tukuange ʻa e kakai tokolahí ke nau ʻalú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mahuʻinga ai ke lekooti ʻa e hingoa ʻo e kakai kotoa pē naʻe kau ʻi he fuakavá? Ko e hā naʻe fokotuʻu ai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ha kau taulaʻeiki he lotolotonga ʻo e kakaí?

Fakamatalaʻi ange naʻe foaki ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa e puleʻangá ki hono foha ko Mōsaiá, ʻi he hili ʻene lea ki he kakaí. ʻOsi mei ai ha taʻu ʻe tolu, kuo hala ʻa e Tuʻi ko Penisimaní. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 6:6–7. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahaaʻi naʻe muimui ʻa Mōsaia ʻi he sīpinga ʻa ʻene tamaí mo tokoniʻi hono kakaí ke nau kei aʻusia ha fuʻu liliu lahi ʻi honau lotó.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mōsaia 5:15. “Tuʻumaʻu mo Taʻeueʻia”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá hono ʻuhinga ʻo e “tuʻumaʻu mo taʻeueʻiá”:

“Ko e foʻi lea ‘tuʻu maʻu’ ʻoku ngāueʻaki ia ki ha tuʻunga ʻoku ʻikai ngaue, fefeka mo mālohi, ʻikai lava ʻo sēlue pea ʻikai ueʻia (Oxford English Dictionary Online, 2nd ed. [1989], “Steadfast”). ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi lea ‘immovable [taʻe ueʻiá]’ ke fakahaaʻi ha taha pe meʻa ʻoku taʻe liliua, tuʻu maʻu ʻaupito, pea ʻikai lava ke liliu. ʻOkú ne toe fakahaaʻi foki ʻa e natula ʻo e taʻe tukulolo mo ʻikai lava ke afeʻi ha taha mei ha taumuʻa (Oxford English Dictionary Online, “Immovable”). Ko ia, ko ha taha ʻoku tuʻu maʻu mo taʻeueʻiá ʻoku mālohi, tuiaki, tuʻu kāivi, ʻo taʻe malava ke afeʻi mei ha tefitoʻi taumuʻa pe misiona” (“Steadfast and Immovable, Always Abounding in Good Works,” New Era, Jan. 2008, 2).

Paaki