Laipelí
Lēsoni 56: Mōsaia 7–8


Lēsoni 56

Mōsaia 7–8

Talateú

Fakafuofua ki ha taʻu ʻe 80 kimuʻa pea toki hoko ʻa Mōsaia ko e foha ʻo e Tuʻi ko Penisimaní ko e tuʻí, naʻe taki mai ʻe ha tangata ko hono hingoá ko Sēnifi ha kulupu ʻo e kau Nīfaí mei Seilahemala ke nofo ʻi he fonua ko Nīfaí, ʻa ia naʻa nau lau “ko e fonua ʻo honau tofiʻá” (vakai, ʻAmenai 1:27–30). Naʻe fakamafaiʻi ʻe he Tuʻi ko Mōsaiá ha tangata naʻe ui ko ʻĀmoni ke ne taki ha kiʻi kulupu tokosiʻi ki he fonua ko Nīfaí ke ʻilo ʻa e ikuʻanga ʻo e kau fononga ʻa Sēnifí. Naʻe maʻu ʻe ʻĀmoni mo hono kaungā fonongá ʻa e hako ʻo e kau fononga ʻa Sēnifí ʻoku nau nofo pōpula ki he kau Leimaná. Ko e mokopuna tangata ʻo Sēnifi ko Limihaí ʻa honau tuʻí. Naʻe ʻomi ʻe he aʻu atu ʻa ʻĀmoní ha ʻamanaki lelei kia Limihai mo hono kakaí. Naʻe kole ai ʻa Limihai kia ʻĀmoni pe te ne lava ʻo liliu ʻa e ngaahi tongitongi ʻi he lauʻi peleti koula ʻe 24 naʻe ʻilo ʻe hono kakaí. Naʻe fakamatalaʻi ange leva ʻe ʻĀmoni ko e tuʻi ʻi Seilahemalá, ʻa e Tuʻi ko Mōsaiá, ko ha tangata kikite ia te ne lava ʻo liliu ʻa e ngaahi lekooti fakakuonga muʻa ko ʻení.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 7

Ko hono ʻilo ʻe ʻĀmoni ʻa e fonua ko Līhai-Nīfaí mo ʻilo e founga ne iku nofo pōpula ai ʻa e kakai ʻo e Tuʻi ko Limihaí

Hiki ʻeni ʻi he palakipoé: tangi: ke ongoʻi fakaʻiseʻisa pe mamahi

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻe tangi ai ʻa e kakaí?

Fakafeʻi ha taha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 7:24, pea kole ki he toenga ʻo e kalasí ke nau muimui pē. Fakahinohino ange ʻa e kupuʻi lea “tupunga kotoa ia ʻi he angahalá.” Fakamatala ange ʻoku ʻuhinga ʻa e veesi ko ʻení ki he ngaahi tuʻunga ne hoko koeʻuhí ko e ngaahi fili taʻemāʻoniʻoni ʻa ha falukunga kakai. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau pe naʻe ʻi ai ha taimi ne nau tangi ai koeʻuhí ko ha meʻa ne hoko “koeʻuhí ko e angahalá.” Fakamatala ange te nau ako he ʻahó ni ʻa e Mōsaia 7–8 ke nau ʻilo ki ha tuʻi naʻe hingoa ko Limihai pea mo e tupuʻanga ʻo e fakaʻiseʻisa hono kakaí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau kumi e meʻa naʻe fakalotolahiʻi ʻe Limihai hono kakaí ke nau fai ke ikunaʻi ai honau mamahí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 7:1. Kole ki he kalasí ke nau tala atu ha feituʻu ʻe ua naʻe ʻohake ʻi he veesi ko ʻení. Tā ʻi he palakipoé ʻa e fakatātā ʻoku ʻoatu mo e lēsoni ko ʻení, pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fai ʻa e meʻa tatau ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá pe pepa ako he kalasí. ʻI he taimi te ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e fakatātā ko ʻení, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ha tuʻunga pau ʻa e Siasí fekauʻaki mo e tuʻunga fakasiokālafi ʻo e Tohi ʻa Molomoná tuku kehe pē ʻa e hoko ʻa e ngaahi meʻá ʻi he ongo ʻAmeliká.

ʻĪmisi
ngaahi fononga ʻi he Mōsaia 7–24

Fakatokangaʻi Ange: ʻE tānaki atu ʻe he kau akó ha ngaahi fakaikiiki ki heʻenau ngaahi fakatātaá ʻi he lolotonga ʻo ʻenau ako e tohi ʻa Mōsaiá. Koeʻuhí ke fakapapauʻi ʻoku nau maʻu ha feituʻu lahi feʻunga ke tānaki ki ai ʻa e ngaahi fakaikiki ko ʻení, hiki tatau ʻa e fakatātaá ʻi he palakipoé ʻo hangē ko ʻene haá. Fakahinohino ange ʻa e feituʻu ʻoku ʻataá ʻi he teʻeki kamata tā ʻe he kau akó. (ʻOku tuʻu ʻa e fakatātaá kakato ʻi he fakamatala fakalahi he ngataʻanga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení.)

Fakamatalaʻi ange ko e taimi ne tūʻuta ai ʻa e fāmili ʻo Līhaí ki he fonua ʻo e talaʻofá, ne nau nofo ʻi he fonua ko Nīfaí (ʻoku faʻa ui he taimi ʻe niʻihi ko e fonua ʻo Līhai-Nīfaí pe ko e fonua ʻo e ʻuluaki tofiʻá). Hili pē ha taimi nounou mei he mate ʻa Līhaí, kuo fekau ʻe he ʻEikí ʻa Nīfai ke hola ki he maʻomaʻonganoá, pea ʻave mo kinautolu ʻe fie ō mo iá. Naʻe kei nofo pē ʻa e kau ʻo Nīfaí ʻi he fonua ko Nīfaí ka naʻa nau mavahe meiate kinautolu naʻe muimui ʻia Leimana mo Lemiuelá. ʻOsi ha ngaahi taʻu lahi mei ai, kuo fekau ʻe he ʻEikí ha kulupu ʻo e kau Nīfaí ke nau hola mei he fonua ko Nīfaí. Naʻe iku nofo ʻa e falukunga kakai ko ʻení ʻi ha fonua naʻe ui ko Seilahemala, naʻe ʻi ha fakatokelau ʻo e fonua ko Nīfaí.

ʻOsi ha ngaahi toʻutangata lahi mei ai, kuo taki ʻe ha tangata ko hono hingoá ko Sēnifi ha falukunga ʻo ha kau Nīfai ki he fonua ko Nīfaí ke “maʻu ʻa e fonua ʻo honau tofiʻá” (vakai, ʻAmenai 1:27–30). Naʻe kau ʻa Sēnifi ʻi ha kulupu ʻe taha naʻe ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ʻa e fonua ʻi he feituʻu ko iá (vakai, Mōsaia 9:1–2). Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau tā ha foʻi tao mei he fonua ko Seilahemalá ki he fonua ko Nīfaí pea fakahingoa ia ko e “Kulupu ʻo e kau Nīfai ne taki ʻe Sēnifí.” Naʻe mavahe ʻa e kulupu ko ʻení mei Seilahemala ʻi he taʻu nai ʻe 80 ki muʻa pea toki hoko ʻa Mōsaia ko e tuʻí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau toe vakaiʻi fakavavevave ʻa e Mōsaia 7:1, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fie maʻu ʻe Mōsaia ke ne ʻiló. Ka hili ʻenau lipōtí, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e Mōsaia 7:2–3 ke nau ʻilo ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Mōsaia ke maʻu ai e tali ki heʻene fehuʻí. Kole ki he kau akó ke nau tā ha foʻi tao hono ua mei Seilahemala ki he fonua ko Nīfaí, ke ne fakafofongaʻi ʻa e fononga ʻa e kulupu naʻe taki ʻe ʻĀmoní, pea fakahingoa ʻaki ia.

ʻĪmisi
ngaahi fononga ʻi he Mōsaia 7–24

Fakamatalaʻi nounou ʻa e Mōsaia 7:4–11 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻe ʻĀmoni ʻa e kolo naʻe nofo ai ʻa e hako ʻo e kakai ʻo Sēnifí ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e mokopuna ʻo Sēnifi ko Limihaí. Naʻe fakatokangaʻi ʻe Limihai ʻa e kau fononga ʻo ʻĀmoní ʻi he tuʻa ʻā ʻo e koló. ʻI heʻene fakakaukau ko ha niʻihi kinautolu ʻo e kau taulaʻeiki faiangahala ʻa ʻene tamai kuo pekia ko Noá, naʻá ne fekau ʻene kau leʻó ke puke kinautolu ʻo tuku pōpula (vakai, Mōsaia 21:23). Naʻá ne toki fakaʻekeʻeke kinautolu ʻi ha ʻosi ha ʻaho ʻe ua mei ai. Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 7:12–15, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Limihai ʻi he taimi naʻá ne ʻilo ai pe ko hai ʻa ʻĀmoni pea mo e feituʻu naʻe haʻu mei aí.

  • Ko e hā naʻe fuʻu fiefia ai ʻa Limihai ke ʻilo ko ʻĀmoní mei he fonua ko Seilahemalá?

Toe foki ki he foʻi lea tangí ʻoku ʻi he palakipoé. Fakamatalaʻi nounou ʻa e Mōsaia 7:16–19 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe fakatahatahaʻi ʻe he Tuʻi ko Limihaí hono kakaí ke fakafeʻiloaki ʻa ʻĀmoni kiate kinautolu, pea mo ne lea kiate kinautolu fekauʻaki mo e tupuʻanga ʻo ʻenau ngaahi loto mamahí pea mo ʻenau ngaahi fakaʻiseʻisá, pea mo tokoni ke nau ʻilo pe ko e fē te nau tafoki ki ai ke maʻu ha fakatauʻatāiná

Hiki ʻa e foʻi lea ko e tupuʻangá he palakipoé ʻi lalo he ngaahi ʻuhinga ʻo e tangí. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau ʻo e Mōsaia 7:20–28. Kole ki he kalasí ke nau kumi ha ngaahi meʻa naʻe pehē ʻe Limihai ko e tupuʻanga ia ʻo e ngaahi faingataʻaʻia mo e mamahi hono kakaí. (Mahalo naʻa ʻaonga ke talaange ki he kau akó ko e palōfita ʻoku lau ki ai ʻa e Mōsaia 7:26 ko ʻApinetai, ʻa ia naʻe tutu ʻo mate ʻi he lolotonga ʻo e pule ʻa Noa ko e tamai ʻa Limihaí.) Ka hili hono lau ʻo e ngaahi vēsí, fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau hiki ʻi he palakipoé ʻi lalo he foʻi lea tupuʻangá ʻa e meʻa ne nau maʻú.

  • ʻOku ngalingali ko e hā ʻa e tefitoʻi tupuʻanga ʻo e mamahi ʻa e kakai ko ʻení? (hia mamafá, pe angahalá.)

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 7:29–32. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fili ha kupuʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi e mahino ʻa Limihai ki he fehokotaki ʻa e ngaahi angahala ʻa e kakaí pea mo e mamahi ʻa e kakaí. (Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kafukafú ki he veve ʻoku toe ʻi he hili hono toʻo ʻo e kelení mei mei he ngaahi vaʻa uité. ʻI he Mōsaia 7:30, ʻoku ʻuhinga ʻa e “utu hono kafukafú” ke maʻu ha meʻa ʻoku taʻe-ʻaonga.) Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau lau mo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea kuo nau filí.

  • ʻE ʻaonga fēfē kiate kitautolu haʻatau ʻilo e nunuʻa ʻo ʻetau ngaahi angahalá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Mōsaia 7:33. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa naʻe naʻinaʻi ʻa Limihai ke fai ʻe hono kakaí.

  • Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako meia Limihai mo hono kakaí fekauʻaki mo e lelei ʻo e ʻiloʻi pea mo ongoʻi mamahi koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá? (Ko e taimi ʻe ʻiloʻi ai ʻe he kau akó ʻa e ngaahi foʻi moʻoni mei he vahe ko ʻení, tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻe lava ʻe heʻetau fakatokangaʻi mo ongoʻi mamahi koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá ʻo taki kitatuolu ke tau tafoki ki he ʻEikí ke maʻu ha fakatauʻatāina. Mahalo naʻá ke fie maʻu ke ke hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

Ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, kole ange ke nau fakakaukau ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku nau ʻofa ai ʻoku ongoʻi loto mamahi koeʻuhí ko ʻene ngaahi angahalá pea ʻoku loto ke fakatomala mo tafoki ki he ʻEikí ka ʻoku ʻikai ke ne fakapapauʻi pe ʻe founga fēfē. Fakamoʻoniʻi ange ʻoku ʻi he faleʻi ʻa Limihai ki hono kakaí ʻi he Mōsaia 7:33 ʻa e ngaahi kī ke ikunaʻi ai ʻa e mamahi mo e fakaʻiseʻisa ʻoku hoko ʻi he angahalá. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 7:33, ʻo kumi e ngaahi kupuʻi lea te ne tokoniʻi ha taha ke ne ʻilo e founga ke “tafoki ai ki he ʻEikí.” (Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení.)

Ka ʻosi ha taimi feʻunga, pea fakaafeʻi ha kau ako toko siʻi ke nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea naʻe mahuʻinga kiate kinautolú. ʻAi ʻa e taha akó takitaha ke ne fakamtalaʻi ʻa e kupuʻi lea naʻá ne filí ʻaki (1) ʻene fakalea pē ʻaʻana pe (2) ʻomai ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi meʻa naʻe fai pe ngaahi tōʻonga fakakaukau ʻa ha taha ʻoku fāifeinga ke ne fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku talamai ʻe he kupuʻi leá.

Kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto pe ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi angahala ʻoku teʻeki ai ke nau fakatomalaʻi ka ʻe lava ʻo hoko ko ha tupuʻanga ʻo haʻanau mamahi mo haʻanau fakaʻiseʻisa pea mo kinautolu ʻoku nau ʻofa aí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau hiki ʻa e foʻi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa ki he ako folofolá:

  • ʻE founga fēfē haʻo fakaʻaongaʻi e Mōsaia 7:33 ʻi hoʻo moʻuí he ʻahó ni?

Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ko e taimi ʻoku tau tafoki ai ki he ʻEikí ʻaki hotau lotó mo e ʻatamaí kotoá, te Ne fakatuʻatāinaʻi kitautolu mei he ngaahi mamahi ʻoku tupu mei heʻetau ngaahi angahalá.

Mōsaia 8

Ko e ʻilo ʻa ʻĀmoni ki he ʻū lauʻi peleti koula ʻe 24 peá ne fakahā kia Limihai ha tangata kikite te ne lava ʻo liliu ʻa e ngaahi tongitongi ʻoku ʻi aí

Kole ha ongo tamaiki ako ʻe toko ua ke na ō mai ki muʻa he kalasí. Haʻi ʻaki ha meʻa e mata ʻo e tokotaha, pea tuku ha ngaahi tohi, ʻū lauʻi pepa, pe faʻahinga meʻa pē ʻoku ʻikai fakatupu lavea ʻi he falikí, ʻo aʻu ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí. Kole ki he taha ako fika uá ke ne fakahinohino ʻa e taha ne haʻi hono matá ke lava ʻo kolosi ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí ʻo ʻikai tau ʻi ha taha ʻo e ngaahi meʻa he falikí. Hili ia pea haʻi ʻa e mata ʻo e taha ako ʻe tahá. Toe fokotuʻutuʻu foʻou ʻa e ngaahi meʻa he falikí, pea ʻai ʻa e taha ako ʻe tahá ke ne fakahinohino ʻa e taha ʻoku haʻi hono matá. Ka, ʻi he taimi ko ʻení, ʻai ke ʻoua ʻe muimui ʻa e taha ʻoku haʻi hono matá ki he fakahinohinó. (Tomuʻa talanoa ki he taha ako ko ʻení ʻi he teʻeki fai ʻo e kalasí, ke ʻoua naʻa muimui ia ki he ngaahi fakahinohinó.)

  • Ko e hā hano mahuʻinga ʻo e fakafanongo ki ha taha ʻoku lava ʻo sio ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo sio ki aí?

Fakamatalaʻi nounou ʻa e Mōsaia 8:5–12 ʻaki hano fakamatalaʻi ange naʻe ʻosi fekauʻi atu ʻe Limihai ha niʻihi ke nau kole ha tokoni mei Seilahemala ʻi he teʻeki ai aʻu atu ʻa ʻĀmoní. Naʻe hē holo ʻa e kulupú ni ʻi he maʻomaʻonganoá, pea ʻikai ke nau ʻilo ʻa Seilahemala, ka nau ʻilo ʻe kinautolu ha toenga ʻo ha sivilaise kuo ʻosi fakaʻauha. Naʻa nau maʻu ai ha ʻū lauʻi peleti koula ʻe 24 kuo tohitongi. (Mahalo naʻá ke fie maʻu ke fakamatalaʻi ange ko e toetoenga ʻo e fakaʻauha naʻe ʻilo ʻe he kakai ʻo Limihaí, ko e meʻa pē ia naʻe toe mei he sivilaise ʻo e kau Sēletí. ʻOku ʻi ai ha lekooti ʻo e kau Sēletí, naʻe toʻo mei he ʻū lauʻi peleti koula ʻe 24, ʻoku kau ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻoku ui ko e tohi ʻa ʻEta.) Tānaki atu ʻa e fononga ko ʻení ki he fakatātā ʻi he palakipoé, ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he fakatātā he peesi ko ʻení. ʻAi ke tānaki mo ia ʻe he kau akó ki heʻenau ngaahi fakatātaá. Fakamatalaʻi ange naʻe loto ʻa e Tuʻi ko Limihaí ke mahino ki ai ʻa e ngaahi tohi naʻe tohitongi ʻi he ʻū lauʻi peleti ʻe 24. Naʻá ne ʻeke ai kia ʻĀmoni pe ʻokú ne ʻilo ha taha te ne lava ʻo liliu kinautolu.

ʻĪmisi
ngaahi fononga ʻi he Mōsaia 7–24

Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau ʻa e tali ʻa ʻĀmoní ʻi he Mōsaia 8:13–15. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e hingoa naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ʻĀmoni ke fakamahinoʻi ʻaki ha taha ʻokú ne maʻu e mālohi ke liliu e faʻahinga lekooti peheé. Kole ki he kau akó ke nau fakatotolo fakalongolongo ʻi he Mōsaia 8:16–19, ʻo kumi mo ha toe ngaahi meʻa kehe ʻoku malava ʻe ha tangata kikite. Kole ki ha kau ako ʻe niʻihi ke nau fakamatala ʻa e meʻa ne nau maʻú.

Hiki ʻa e foʻi sētesi ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha kau palōfita, kau tangata kikite, mo ha kau tangata maʻu fakahaá ke lelei ai e faʻahinga ʻo e tangatá.

  • Ko e kau tangata kikite nai ʻe fiha ʻoku tau maʻu he māmaní he ʻaho ní? (Hongofulu mā nima—ko e kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.)

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa kuo fakahā mai ʻe he kau palōfitá, kau tangata kikité, mo e kau tangata maʻu fakahaá kiate kitautolú? (Kapau ʻe faingataʻaʻia ʻa e kau akó ke tali, ʻeke ange pe ko e hā e meʻa kuo fakahā mai ʻe he kau tangata kikité fekauʻaki mo e ngaahi tefito hangē ko e nofomalí mo e fāmilí, akó, fakafiefiá mo e mītiá, pe haohaoa fakasekisualé.)

  • Kuo tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ʻe he kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā ʻo onopōní?

Mahalo te ke fie fakamatala fekauʻaki mo e founga kuo tāpuekina ai ʻe he kau palōfitá, kau tangata kikité, mo e kau tangata maʻu fakahaá hoʻo moʻuí. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau pea mo fakakaukau loto ki ha malanga konifelenisi fakamuimui taha ʻa ha mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí pe Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá pea muimui ʻi he faleʻi ʻi he malanga ko iá.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Mōsaia 1–29. Vakai fakahisitōlia fakalūkufua

Ke maʻu ha vakai fakahisitōlia fakalūkufua ki he tohi ʻa Mōsaiá, vakai ki he talateu ki he tohi ʻa Mōsaiá ʻi he tohi lēsoni ko ʻení.

Mōsaia 8:16. “Ko e tangata kikité ko ha tangata maʻu fakahā pea mo e palōfita foki”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sione A. Uitisou ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá hono ʻuhinga ʻo e hingoa ko e “palōfita, tangata kikite, mo e tangata maʻu fakahaá” ʻo pehē:

“Ko e ngaahi hingoa kehekehe ʻe tolu ʻi he fatongiá ni ʻoku meimei ke nau ʻuhinga tatau pē ʻi hono fakaʻaongaʻi angamahení, ka ʻoku ʻi ai ha faʻahinga kehekehe ʻoku mahuʻinga feʻunga ke fakamatalaʻi honau fakaʻaongaʻí.

“Ko e palōfitá ko ha faiako. Ko e tefitoʻi ʻuhinga ia ʻo e foʻi leá. ʻOkú ne akoʻi ʻa e moʻoní, ongoongoleleí, ʻa ē naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he tangatá; pea ʻokú ne fakamatalaʻi ia ʻi he fakahinohino fakalaumālie ke mahino ki he kakaí. Ko e fai-fakamatala ia ʻo e moʻoní. ʻIkai ngata aí, ʻokú ne fakahaaʻi ko e hala ki he fiefia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku tuʻunga ʻi he talangofua ki he fono ʻa e ʻOtuá. ʻOkú ne ui ke fakatomala ʻa kinautolu ʻoku hē atu mei he moʻoní. ʻOkú ne hoko ko ha tangata tau ki hono fakahoko ʻo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e fāmili ʻo e tangatá. Ko e taumuʻa ʻo ʻene moʻuí ke poupouʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí ʻa e ʻEikí. ʻOkú ne fakahoko kotoa ʻeni ʻi ha fengāueʻaki vāofi mo e ʻEikí, kae ʻoua kuo ‘fonu ia ʻi he mālohi mei he laumālie ʻo e ʻEikí.’ (Maika 3:8; vakai foki, T. & F. 20:26; 34:10; 43:16) …

“ʻI he taʻau ʻa e taimí kuo aʻu ʻo fakaʻuhingaʻi e foʻi lea ‘palōfitá’, pea mahalo ko e lahi tahá, ko ha tangata ʻokú ne maʻu e ngaahi fakahā, pea mo e ngaahi fakahinohino mei he ʻEikí. Ko e tefitoʻi ngāue ʻa e palōfitá kuo ʻave halaʻi ia ʻo pehē ʻokú ne kikiteʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻe hokó, ke ne fai ha ngaahi kikite, ka ko e taha pē ia ʻo e ngaahi fatongia fakapalōfitá.

“ʻI he ʻuhinga ko iá, ko e palōfitá ko ha tangata ʻokú ne maʻu e ngaahi fakahā mei he ʻEikí, ʻoku hoko leva ʻa e hingoa ‘tangata kikite mo e tangata maʻu fakahaá’ ko hano fakalahi pea kau ai mo e ʻuhinga ʻo e tuʻunga ‘palōfitá.’ Neongo ia, ʻoku ʻi ai ha fakapotopoto lahi ʻi he fakamatala mahino ki he ngaahi ngāue ʻa e palōfitá ko e tangata kikite mo e tangata maʻu fakahaá, ʻo hangē ko ia ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi konifelenisi ʻa e Siasí.

“ʻOku toe maʻu foki ʻe he palōfitá ha ngaahi fakahā mei he ʻEikí. Mahalo ko ha fakamatala pē ʻeni ia ʻo e ngaahi moʻoni ne ʻosi maʻu, pe ngaahi moʻoni foʻou naʻe teʻeki ai maʻu kimuʻa ʻe he tangatá. Ko e ngaahi fakahā peheé ʻoku meimei ke fakangatangata pē ki he tuʻunga ʻokú ne maʻú. He ʻikai maʻu ʻe he tuʻunga māʻulalo angé ʻa e ngaahi fakahā maʻá e tuʻunga māʻolunga angé.

“Ko e tangata kikité ko ha taha ʻokú ne mamata ʻaki e mata fakalaumālié. ʻOkú ne ʻilo ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku ngali fūfūnaki ki he toengá; ko ia ʻoku hoko ai ko ha taha fakatonulea mo fakamahino ʻo e moʻoni taʻengatá. ʻOku sio mamaʻo ki he kahaʻú mei he kuo hilí pea mo e lolotongá. ʻOkú ne fakahoko ʻeni ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí ʻo fou fakahangatonu ʻiate ia, pe ʻikai fakahangatonu ka ʻoku tokoniʻi ia ʻe he ngaahi meʻangāue fakalangi hangē ko e ʻUlimí mo e Tumemí. Ko hono fakanounoú, ko ha taha ia ʻoku sio, ʻoku ʻaʻeva ʻi he maama ʻa e ʻEikí mo ha mata ʻoku tokanga. (Tohi ʻa Molomoná, Mōsaia 8:15–17)

“Ko e tangata maʻu fakahaá ʻokú ne fakaʻilo mai, ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí, ha meʻa naʻe ʻikai ʻiloʻi kimuʻa. ʻE lava pē ko ha foʻi moʻoni foʻou pe naʻe ngalo, pe ko hano fakaʻaongaʻi ha moʻoni foʻou pe motuʻa ʻoku ʻiloʻi ki he fie maʻu ʻa e tangatá. ʻOku fengāueʻaki maʻu pē ʻa e tangata maʻu fakahaá mo e moʻoní, ʻa e moʻoni pau (T. & F. 100:11) pea ʻoku hoko maʻu mai pē ia ʻi hono fakangofua fakalangí. ʻE lava ke maʻu ʻa e fakahaá ʻi ha ngaahi founga kehekehe, ka ʻoku pehē kuo pau kuo moʻui ʻa e tangata maʻu fakahaá pea mo taau ʻene moʻuí ʻo fenāpasi pe feongoongoi mo e laumālie fakalangi ʻo e fakahaá, ʻa e laumālie ʻo e moʻoní, pea malava ai ke ne maʻu ʻa e ngaahi pōpoaki fakalangí.

“Ko hono fakanounoú: Ko e palōfitá ko e faiako ʻo ha moʻoni ʻoku ʻiloʻi; ko e tangata kikité ko ha taha ʻoku lava ke ne ʻilo e moʻoni fufuú; ko e tangata maʻu fakahaá ko ha taha ʻokú ne ʻomi ha moʻoni foʻou. Ko hono fakalūkufuá, ko e hingoa ʻoku lahi taha hono fakaʻaongaʻí, ko e hingoa palōfitá, ʻa ia ʻoku kātoi ai ha ngaahi tuʻunga kehe ʻi he hoko ko e palōfita, faiako, ʻiloʻi, mo e maʻu ʻo e moʻoní” (Evidences and Reconciliations, arr. G. Homer Durham, 3 vols. in 1 [1960], 257–58; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Mōsaia 8:17. “ʻE lava ʻa e tangata kikité ʻo ʻilo ʻa e ngaahi meʻa … ʻe hokó”

Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha sīpinga ʻo e hoko ʻa e kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā ʻo onopōní ko e kau tangata kikité:

“ʻOku fakamatala ʻa e folofolá ki he kau palōfitá ko e ʻkau tangata leʻo ʻi he funga tauá’ ʻoku nau ʻilo ʻʻa e filí ʻoku kei mamaʻo’ pea mo ‘ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lava ʻo ʻilo ʻe he mata fakanatulá … [he] ko e tangata kikité ʻoku fokotuʻu hake ia ʻe he ʻEikí maʻa hono kakaí.’

“ʻI he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, ne fakatokanga mai ai kiate kitautolu ʻa e Kau Takí ki he movete ʻa e fāmilí mo talamai ke tau teuteu. … Naʻe fakafeʻiloaki leva ʻa e efiafi fakafāmili fakauike ʻi ʻapí ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí. … ʻOku ʻoatu ki he ngaahi mātuʻá ha ngaahi nāunau fakaʻofoʻofa ki hono akoʻi ʻenau fānaú, mo ha talaʻofa ʻe tāpuakiʻi e kau faivelengá.

“Neongo ʻoku teʻeki liliu ʻa e ngaahi tokāteliné mo e faʻunga kuo fakahaá, ka kuo ʻosi toe fokotuʻutuʻu lelei ʻa e ngaahi houalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau fengāueʻakí pea ki he ʻapí foki. … Naʻe fokotuʻutuʻu foʻou kātoa ʻa e nāunau fakalēsoni ʻa e Siasí—ʻo fakavaʻe ʻi he folofolá. … Pea naʻe tuku ha ngaahi taʻu lahi ki hono teuteu ʻo ha ngaahi paaki foʻou ʻo e Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, pea mo e Mataʻi Tofe Mahuʻingá. …

“Te tau lava pē ʻo fakakaukau atu ki he tuʻunga ne tau mei ʻi ai, kapau ʻoku tau toki feinga hake he taimí ni ke fai ha meʻa ki hono toe fakaʻuhingaʻi fakalilifu ko ʻeni ʻo e fāmilí. Ka ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻoku hokó. ʻOku ʻikai ke tau fe‘ohofaki kui holo ʻo feinga ke fakapapau‘i e meʻa ke faí. ʻOku tau ʻiloʻi e meʻa ke faí mo akoʻí. …

“Ko e hala ke tau muimui aí ʻoku ʻikai ko haʻatau faʻu. Naʻe fakahā ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí, ʻa e palani lahi ʻo e fiefiá, kiate kitautolu, pea ʻoku kei hokohoko ai pē hono maʻu ʻe he kau palōfitá moe kau ʻAposetoló ʻa e fakahaá he ʻoku fie maʻu lahi ange ʻe he Siasí mo hono kāingalotú” (“The Father and the Family,” Ensign, May 1994, 20).

Paaki