Laipelí
Lēsoni 83: ʻAlamā 19–20


Lēsoni 83

ʻAlamā 19–20

Talateú

Naʻe aʻusia ʻe he Tuʻi ko Lamōnaí ha liliu ʻo e lotó, ʻo fakaiku ki he ului hono uaifí mo e tokolahi ʻo hono kakaí. Pea naʻe fononga ʻa ʻĀmoni mo e Tuʻi ko Lamōnaí ki Mitonai ke fakahaofi hono ngaahi tokoua naʻe nofo pōpulá. Naʻá na fetaulaki mo e tamai ʻa Lamōnaí ʻi he halá, ko e tuʻi ia ki he fonuá kotoa. Naʻe ofo ʻa e tuʻí ʻi he ngaahi lea ʻa Lamōnai mo ʻĀmoní, ʻi he mālohi ʻo ʻĀmoní, pea ʻi he ʻofa ʻa ʻĀmoni kia Lamōnaí. Naʻe fakamolū hono lotó, pea naʻá ne fakapapauʻi ange kiate kinaua ʻe tukuange e ngaahi tokoua ʻo ʻĀmoní mei he nofo pōpulá. Naʻá ne fakahā ha holi ke ʻilo kau ki he ngaahi lea kuó ne fanongo ki ai mei hono fohá mo ʻĀmoní.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 19

ʻOku fakatomala mo papitaiso ʻa e Tuʻi ko Lamōnaí mo e tokolahi ʻo hono kakaí

Fehuʻi ki he kau akó:

  • ʻI he taimi ʻokú ke lī ai ha foʻi maka ki ha anovai, ko e hā e meʻa ʻoku hoko ki he vaí?

ʻI hono fakamatalaʻi ʻe he kau akó ʻa e ola ʻo hono lī e foʻi maká ki he vaí, tā e fakatātā ko ʻení ʻi he palakipoé, ʻoua ʻe tohi ha lea ai.

ʻĪmisi
foʻi maka ʻi he vaí

Hiki e meʻa ko ʻení ʻi he palakipoé:

ʻI hono vahevahe ʻetau ngaahi fakamoʻoní mo hono tā e ngaahi sīpinga anga māʻoniʻoní, ʻoku tau lava …

Fakaafeʻi e kau akó ke nau manatuʻi e fakamatala ko ʻení ʻi he kotoa ʻo e lēsoní pea fakakaukau ki he founga te nau lava ke fakakakato ai iá.

  • ʻOku tatau fēfē nai ʻa e ngaahi ngāue ʻa ha taha mo e foʻi maka naʻe lī ki he vaí? (Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻilo, ʻe lava ke takiekina e kakai kehé ʻe heʻetau ngaahi ngāué, ʻo tatau mo e kaupeau ʻoku mafola mei he vai ʻoku ʻalu hake ʻi he foʻi maká.)

Hiki ʻa ʻĀmoni ʻi he ʻuluaki siakale ʻi he fakatātaá.

  • Ko hai naʻe ʻuluaki akoʻi ʻe ʻĀmoní? (Kapau ʻoku fie maʻu ʻe he kau akó ha tokoni ki hono tali e fehuʻí ni, mahalo te ke fie maʻu ke fokotuʻu ange ke nau vakaiʻi ʻa e fakamatala fakanounou ʻo e vahe ki he ʻAlamā 18. Hiki e Tuʻi ko Lamōnaí ʻi he siakale hono ua ʻi he fakatātaá.)

Fakanounouʻi ʻa e ʻAlamā 18:40–43 mo e 19:1–5 ʻaki hono fakamatalaʻi ko e taimi ne fanongo ai ʻa e Tuʻi ko Lamōnaí kia ʻĀmoní, naʻá ne fakatokangaʻi ʻene ngaahi angahala ʻaʻaná pea mo ʻene fie maʻu ʻa e Fakamoʻuí. Naʻá ne tangi ki he ʻEikí ki ha ʻaloʻofa peá ne tō hifo ki he kelekelé. Naʻe fata ia ʻe heʻene kau tamaioʻeikí ki hono uaifí ʻo fakatoka ia ʻi ha tokaʻanga, he ne nau tui kuó ne pekia. Hili e ʻaho ʻe ua mo e pō ʻe ua, naʻe teu ke ʻave ʻe he kau tamaioʻeikí hono sinó ʻo tuku ki ha fonualoto ka naʻe pehē ange ʻe he kuiní naʻá ne fie maʻu ke talanoa mo ʻĀmoni. Naʻe ʻikai ke ne fakakaukau kuo pekia ʻa Lamōnai, pea naʻá ne fie maʻu ke ʻalu ki ai ʻa ʻĀmoni.

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 19:6, ʻo kumi ha kupuʻi lea ʻoku nau ongoʻi ʻokú ne fakamatalaʻi lelei taha ʻa e meʻa ne aʻusia ʻe Lamōnaí. Kole ki ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau lau ʻa e ngaahi kupuʻi lea kuo nau filí. Fehuʻi angé pe ko e hā kuo nau fili ai e ngaahi kupuʻi lea makehe ko iá.

ʻI he fakatātaá, hiki ʻi he siakale hono hokó ko e kuiní. ʻAi ke fakatotolo ʻa e kau akó ʻi he ʻAlamā 19:7–11 ke nau ʻilo ʻa e founga ne takiekina ai e kuiní ʻe he aʻusia ko ʻení.

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako ʻo kau ki he kuiní mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Mahalo ʻe kau he ngaahi talí naʻá ne ʻofa ʻi hono husepānití, naʻá ne falala kia ʻĀmoni, pea naʻá ne maʻu ha tui lahi.)

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 19: 12–14. Fakaafeʻi e toenga ʻo e kau akó ke nau muimuiʻi lolotonga hono laú, ʻo tokanga makehe ki hono fakahaaʻi ʻe Lamōnai ʻene tuí.

  • Ko e hā e ngaahi moʻoni kuo ʻilo ʻe Lamōnai lolotonga e ʻaho ʻe ua kuo hilí?

  • Ko Lamōnai, kuiní, mo ʻĀmoni naʻe “fakavaivaiʻi [kinautolu] ʻe he Laumālié” pea naʻe “fakavaivaia foki mo [kinautolu] ʻi he fiefia.” Ko e fē ha taimi kuó ke ongoʻi ai e ivi takiekina ʻo e Laumālié ʻi ha founga mālohi? Ko e fē ha taimi kuó ke ongoʻi ai ha fuʻu fiefia lahi?

Hiki e kau tamaioʻeiki ʻa Lamōnaí ʻi he siakale hoko he fakatātaá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 19:15–16. Kole ki he kau akó ke nau kumi e fakamoʻoni naʻe tafoki ʻa e kau tamaioʻeiki ko ʻení ki he ʻOtuá.

  • Ko e hā ha ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahaaʻi naʻe tafoki e kau tamaioʻeiki ko ʻení ki he ʻOtuá?

Hiki e ʻĀpisi ʻi he siakale hokó. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 19:17. Fakaafeʻi e kalasí ke nau kumi e founga naʻe takiekina ai ʻa ʻĀpisi ʻe he ngaahi meʻa ko ʻeni ne hokó.

  • Ko e hā e meʻa ne fai ʻe ʻĀpisí? Ko e hā naʻá ne ʻamanaki ʻe hoko koeʻuhí ko ʻene ngaahi ngāué?

Fakakaukau ke ʻoange ha faingamālie ki he kau akó ke nau fakamatala fakanounouʻi e ʻAlamā 19:18–28. ʻOange ha taimi ke nau lau fakalongolongo ai ʻa e ngaahi veesi ko ʻení. Pea kole ki ha taha te ne loto fiemālie ke ne fai ʻa e foʻi talanoá ʻi heʻene lea pē ʻaʻaná. Fakaʻatā e toenga ʻo e kau akó ke nau tokoni. ʻO ka fie maʻu, tokoniʻi kinautolu ke fakakau ʻa e fakamatala ko ʻení: Hili e fanongo ʻa e kakaí ki he ongoongo meia ʻĀpisí, naʻa nau fakataha ki he fale ʻo e tuʻí. ʻI heʻenau mamata kia ʻĀmoni, tuʻí, kuiní, mo e kau tamaioʻeikí ʻoku nau tākoto ʻo hangē kuo nau maté, naʻe langaʻi hake ha fuʻu fefakakikihiʻaki lahi ʻiate kinautolu. Naʻe feinga ha tangata ʻe taha ke tamateʻi ʻa ʻĀmoni ka naʻá ne tō ʻo mate ʻi heʻene feingá. Naʻe pehē ʻe ha niʻihi ko ʻĀmoni ʻa e Laumālie Lahí, pea pehē ʻe ha niʻihi ko ha fuʻu manu ia. Naʻe fuʻu loto mamahi lahi ʻa ʻĀpisi heʻene mamata ki he fefakakikihiʻaki ʻa e kakaí ko e tupu mei heʻene fakatahaʻi mai kinautolú.

ʻAi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau ala fai ʻi he tuʻunga ʻo ʻĀpisí. Pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 19:29.

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he ngāue ʻa ʻĀpisí ʻa e mālohi ʻo ʻene fakamoʻoní? Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he kuiní kuó ne maʻu ha fakamoʻoni?

Lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 19:30–36. Kole ki he kau akó ke nau muimuiʻi lolotonga hono laú pea fakakaukau ki he ola e fakamoʻoni ʻa ʻĀmoní mo e sīpinga ki he niʻihi kehé.

Hiki e kau Leimana tokolahi kehe ʻi he siakale fakaʻosi ʻi he fakatātaá.

Kole ki he kau akó ke nau fakakakato e sētesi naʻá ke hiki he palakipoé he kamataʻanga ʻo e kalasí. Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha mahalo te nau fakahā atú ʻi hono vahevahe ʻetau fakamoʻoní mo tā ha ngaahi sīpinga ʻo e anga māʻoniʻoní, te tau lava ai ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau tafoki ki he ʻEikí.

  • Ko e fē ha taimi kuo takiekina ai koe ki he leleí ʻe ha sīpinga pe fakamoʻoni ʻa ha taha?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke takiekina ai ʻe heʻenau ngaahi fakamoʻoní mo e ngaahi sīpingá e kau mēmipa honau fāmilí, kaungāmeʻá, mo e koló. Kole ange ke nau tohi ha tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ako folofolá:

  • Ko e hā ha meʻa ʻokú ke fai he ʻahó ni te ne lava ke takiekina lelei e kakai ʻoku mou feohí?

Poupouʻi e kau akó ke nau fakaʻatā ʻenau ngaahi fakamoʻoní mo ʻenau ngaahi sīpinga anga māʻoniʻoní ke ne takiekina e niʻihi kehé, ʻo hangē ko ha foʻi maka ʻokú ne ʻai ha ngaahi kaupeau ʻi ha anovaí. Talaange ki he kau akó ʻi he lēsoni hokó (lēsoni 85), te ke kole ange ke nau lipooti ʻenau ngaahi ngāué.

ʻAlamā 20

ʻOku holi ʻa e tamai ʻa e Tuʻi ko Lamōnaí ke ne ʻilo kau ki he ongoongoleleí pea kamata ke ne aʻusia ha liliu ʻo e lotó

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taimi ne nau ongoʻi ai naʻe ʻikai ke tauhi leleiʻi pe tauhi koviʻi kinautolu.

Fakamatalaʻi ange naʻe aʻusia ʻe ʻĀmoni mo Lamōnai ha tuʻunga ʻa ia naʻe ʻikai ke tauhi leleiʻi ai kinaua. Fakamahinoʻi ange te tau lava ʻo ako e ngaahi lēsoni mahuʻinga mei heʻena ngaahi tali ki he founga naʻe tauhi ʻaki kinauá.

Ke tokoniʻi e kau akó ke nau maheni mo e fakamatala ʻi he ʻAlamā 20, fakamatala fakanounouʻi e ʻAlamā 20:1–7 ʻo peheni: Naʻe fie maʻu ʻe Lamōnai ke ne ʻave ʻa ʻĀmoni ke feʻiloaki mo ʻene tamaí, ko e tuʻi ia ʻo e fonuá kotoa. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻĀmoni ʻoku totonu ke ʻoua naʻa ʻalu koeʻuhí ʻe feinga e tamai ʻa Lamōnaí ke tamateʻi ia. Naʻá Ne toe fakahā foki naʻe nofo pōpula ʻa ʻĒlone ko e tokoua ʻo ʻĀmoní mo hono hoa ngāue ʻe toko ua ʻi he fonua ko Mitonaí. Naʻe fie maʻu ʻe ʻĀmoni ke fakatauʻatāinaʻi hono ngaahi tokouá. ʻI he fanongo ʻa Lamōnai kuo ʻilo ʻe ʻĀmoni e ngaahi meʻá ni ʻi ha fakahaá, naʻá ne ʻalu ke tokoni kia ʻĀmoni ke fakatauʻatāinaʻi hono ngaahi tokouá.

Kimuʻa pea fai e kalasí, hanga ʻo hiki e saati ko ʻení he palakipoé pe ʻi ha laʻipepa tufa maʻá e tokotaha ako takitaha:

1. ʻAlamā 20:8–13

Ko e hā ha ngaahi ongo te ke maʻu kapau naʻá ke ʻi he tuʻunga ʻo ʻĀmoní pea tukuakiʻi koe ʻe ha taha ko ha tokotaha loi mo kaihaʻa?

2. ʻAlamā 20:14–16

Ko e hā ha ngaahi lēsoni ʻoku tau ako mei he tali ʻa Lamōnai ki heʻene tamaí?

3. ʻAlamā 20:17–25

ʻI he ʻiloʻi ʻe he tamai ʻa Lamōnaí ʻe lava ʻe ʻĀmoni ʻo tamateʻi iá, ko e hā naʻá ne foaki ange maʻa ʻĀmoní? Ko e hā naʻe kole ʻe ʻĀmoni ko hono fetongí?

4. ʻAlamā 20:26–27

Naʻe takiekina fēfē ʻe he ʻofa ʻa ʻĀmoni kia Lamōnaí ʻa e tamai ʻa Lamōnaí? Ko e hā ha ngaahi founga ne takiekina ai ʻe he ngaahi lea ʻa ʻĀmoni mo Lamōnaí ʻa e tamai ʻa Lamōnaí?

Vahe e kau akó ke nau ngāue tauhoa. ʻI he ngaahi hoa ko ʻení, ʻai ke nau lau ʻa e ngaahi veesi ʻoku hiki he ʻotu 1–2 pea aleaʻi ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku ʻoatu fakatahá. Poupouʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí kotoa.

Hili hono aleaʻi tauhoa ʻe he kau akó ʻa e ʻotu 1–2, kole ki ha niʻihi tokosiʻi ʻo kinautolu ke nau lipooti e meʻa kuo nau ʻiló. Pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Mahalo ʻe vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi tali lahi, kae tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Te tau lava ʻo fai ʻetau fakamoʻoní ʻi he lea mo e tā sīpinga neongo ʻe feinga ha niʻihi ke fakalotoa kitautolu ke fai ʻa e meʻa ʻoku halá. Mahalo te ke fie maʻu ke fokotuʻu ange ke nau hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, hoko ki he ʻAlamā 20:15.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau ako e ngaahi veesi ʻoku hiki he ʻotu 3–4 pea aleaʻi e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻoatu fakatahá. Kole ange ke nau lipooti ʻa e meʻa kuo nau ʻiló. Pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení? (Neongo ʻe vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi, fakapapauʻi ʻoku mahino ʻeni: ʻI heʻetau fakahaaʻi e ʻofá mo akoʻi e moʻoní, ʻoku tau lava ai ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke fakamolū honau lotó pea maʻu ha ʻatamai fie fanongo ki he ongoongoleleí. Mahalo te ke fie maʻu ke poupouʻi e kau akó ke nau hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení he tafaʻaki ʻo e ʻAlamā 20:26–27.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe e ngaahi meʻa ne nau aʻusia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e moʻoni ʻo e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau ʻiloʻi ʻi he ʻAlamā 20. Mahalo te ke fie maʻu foki ke vahevahe haʻo aʻusia tonu ʻaʻau.

Fakaʻosi ʻaki haʻo poupouʻi e kau akó ke nau fekumi ki he tataki ʻa e Laumālié kau ki he founga te nau ala fakaʻaongaʻi ki ai e ongo tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí.

Paaki