Laipelí
Lēsoni 96: ʻAlamā 39


Lēsoni 96

ʻAlamā 39

Talateú

Naʻe valokiʻi ʻe ʻAlamā hono foha talangataʻa ko Kolianitoní, ʻa ia kuó ne liʻaki ʻene ngāue fakafaifekaú kae fakahoko ha angahala fakasekisuale. Naʻe akoʻi ia ʻe ʻAlamā kau ki he mamafa ʻo ʻene ngaahi tōʻongá mo fakahaaʻi ʻene loto mamahi ʻi he halaia ʻa Kolianitoni ʻi ha angahala mamafa pehē. Naʻe fekauʻi ʻe ʻAlamā hono fohá ke tuku e tulituli ki he holi ʻa hono matá kae fakatomala. (ʻOku hoko atu e faleʻi ʻa ʻAlamā kia Kolianitoní ʻi ha ngaahi meʻa kehe ʻi he vahe 40–42.)

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 39:1–8

ʻOku fakamatala ʻe ʻAlamā ki hono foha ko Kolianitoní ʻa e mamafa ʻo e angahala fakasekisualé

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení he palakipoé: Ko e hā ʻoku mamafa ange ai ʻa e ngaahi angahala ʻe niʻihi ʻi ha niʻihi?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau fakalongolongo ki ha ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení. Fokotuʻu ange ʻoku lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he faleʻi ʻa ʻAlamā ʻoku hiki ʻi he ʻAlamā 39 ke mahino ʻa e natula mamafa ʻo ha ngaahi angahala pau.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau sio ki he fakamatala ʻi ʻolunga ʻi he ʻuluʻi fakamatala ʻo e vahe 39. Kole ki he kau akó ke ʻai ke nau ʻilo pe ko hai ʻoku lea ʻi he vahe ko ʻení pea ko hai ʻoku lea ki aí (ʻOku lea ʻa ʻAlamā ki hono foha ko Kolianitoní). Fakamatalaʻi ange naʻe ʻalu fakataha ʻa Kolianitoni mo hono tokoua ko Sipiloní mo ʻAlamā ke malangaʻi e ongoongoleleí ʻi he lotolotonga ʻo e kau Sōlamí, ka naʻá ne tō ki he faiangahalá. Fakamahinoʻi ange ʻe tokoni ki he kau akó ʻa e mahino kiate kinautolu ʻa e fai hala ʻa Kolianitoní ke mahino lelei ange ʻa e faleʻi ʻa ʻAlamā kiate iá ʻi he vahe ko ʻení mo e ngaahi vahe ʻe tolu ka hokó.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 39:1–5. Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa hala ne fai ʻe Kolianitoní. (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻa e foʻi lea ko e fai feʻauaki ʻi heveesi 3 ʻoku ʻuhinga ia ki ha fefine taʻe angamaʻa pe paʻumutu.)

  • Ko e hā e meʻa hala ne fai ʻe Kolianitoní? Ko e fē ʻi heʻene ngaahi angahalá naʻe mamafa tahá? (anga taʻe haohaoa fakasekisualé.)

  • Naʻe pōlepole ʻa Kolianitoni ʻi hono iví mo hono potó ʻi he lotolotonga ʻo e kau Sōlamí (vakai, ʻAlamā 39:2). Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku lava ke fakaiku ai e ʻulungaanga hīkisiá ki he ngaahi angahala mamafa hangē ko e taʻe haohaoa fakasekisualé? Ko e hā ha ngaahi sīpinga fakaeonopooni ʻe niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungaanga hīkisiá ʻoku nau fakatupu e angahala fakasekisualé? (ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení, fakamahinoʻi ange ko e taimi ʻoku hīkisia ai e kakaí, ʻoku fuʻu tōtuʻa ʻenau falala ki honau mālohí, kau ai e malava ke taʻofi e ʻahiʻahí. Ko e niʻihi ʻeni ʻo e ngaahi sīpinga fakaeonopooní, ko e teiti kei siʻí mo e teiti mo e foʻi toko taha peé.)

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 39:5, ʻo kumi ʻa e anga hono fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā ʻa e mamafa ʻo e angahala fakasekisualé. (Mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi lea ko e fakalielia ko ha meʻa ʻoku angahalaʻia, kovi, pe fakalilifu.)

  • ʻOku fēfē ʻa e ongo ʻa e ʻEikí ki he angahala fakasekisualé? (ʻI he tali ʻa e kau akó, tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ko ia ko e angahala fakasekisualé ko ha meʻa fakalielia ia ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fika ua hake ai ʻa e mamafa ʻo e feʻauakí mo e tono malí ki he fakapoó?

Ke tokoniʻi e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e tuʻunga moʻui mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻoku ō fakataha mo e haohaoa fakasekisualé, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau fakalongolongo ʻa e palakalafi ʻe ua ʻuluaki ʻo e vahe ko e “Ko e Haohaoa Fakasekisualé” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Kole ange ke nau kumi e ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení lolotonga ʻenau laú. (Mahalo te ke fie hiki e fehuʻí ʻi he palakipoé. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange foki ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tali ʻoku nau maʻu ʻi he kiʻi tohí.)

  • Ko e hā ʻa e ngaahi lelei ʻo e kei haohaoa fakasekisualé?

Hili hono ʻoange ha taimi ki he kau akó ke nau lau mo lipooti e ngaahi tali naʻa nau maʻú, kole ange ke nau lau fakalongolongo ʻa e toenga ʻo e vahe ki he “Ko e Haohaoa Fakasekisualé,” ʻo kumi e ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi tuʻunga moʻui kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí maʻatautolu ke tau kei haohaoa fakasekisuale ai?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ko e hā e pōpoaki ʻoku nau ongoʻi ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke nau ako mei he meʻa kuo nau toki laú. Fai ha fakamoʻoni ki he mamafa ʻo e angahala fakasekisualé pea mo e ngaahi tāpuaki ʻoku haʻu mei he haohaoa fakasekisualé.

Fakamahinoʻi ange naʻe fakahoko ʻe ʻAlamā hono fatongia ko ha mātuʻá ʻaki ʻene faleʻi hono fohá kau ki ha kaveinga pelepelengesi. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha founga te nau tali ʻaki ha faleʻi mei heʻenau mātuʻá pe kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e haohaoa fakasekisualé. Fakaafeʻi kinautolu ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 39:7–8, ʻo kumi e taumuʻa ʻa ʻAlamā ki heʻene akoʻi ʻa Kolianitoni kau ki he mamafa ʻo e angahala fakasekisualé.

  • Ko e hā e ʻuhinga ne akoʻi ai ʻe ʻAlamā kia Kolianitoni ʻa e mamafa ʻo ʻene angahalá? (Ke tokoniʻi ʻa Kolianitoni ke fakatomala koeʻuhí ke ʻoua naʻá ne tuʻu halaia ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.)

  • Ko e hā e founga ʻoku totonu ke tau tali ʻakí he taimi ʻoku fakaafeʻi ai kitautolu ʻe ha taha ke fakatomalá?

Ke tokoniʻi e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaafeʻi ai kinautolu ʻe he mātuʻa, hangē ko ʻAlamaá, ke nau fakatomalá, lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

“Ko e fakaafe ke fakatomalá ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofá. … Kapau he ʻikai ke tau fakaafeʻi ʻa e kakai kehé ke nau liliu pe ʻikai ke tau fakatomala kitautolu, ʻoku ʻikai leva ke fakahoko e tefitoʻi fatongia ʻoku totonu ke tau fai ki he niʻihi kehé mo kitautolú foki. Ko hono moʻoní, ko e mātuʻa ko ia ʻoku nau tuku ke faʻiteliha pē ʻenau fānaú, pe ha kaungāmeʻa ʻoku fakahōhōlotó, mo ha taki ʻo e Siasí ʻoku manavasiʻí, ʻoku lahi ange ʻenau tokanga kiate kinautolu peé ʻi heʻenau tokanga ki he lelei mo e fiefia ʻanautolu ʻe lava ke nau tokoniʻí. ʻIo, ʻoku faʻa pehē ia he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai faʻa kātaki pe fakatupu loto mamahi ʻa e ui ke fakatomalá, pea aʻu pē ʻo fehiʻa ki ai, ka ko hono moʻoní, ʻi hono tataki ʻe he Laumālié ko ha ngāue ia ʻo e tokanga moʻoni ki ha taha” (“Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 39).

ʻAlamā 39:9–19

ʻOku poupouʻi ʻe ʻAlamā ʻa Kolianitoni ke fakatomala

Ke fakafeʻiloaki ʻa e faleʻi naʻe ʻoange ʻe ʻAlamā ki hono fohá kau ki he founga ke fakatomala mo tafoki ai ki he ʻEikí, hiki ʻeni ʻi he palakipoé: ʻOku kau he fakatomalá ʻa e …

Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 39:9–13. Kiʻi mālōlō ʻi he vahaʻa ʻo e veesi takitaha ke fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he kau akó:

ʻAlamā 39:9

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e “liʻaki hoʻo ngaahi angahalá”? (Ke tuku hono fakahoko kinautolú.)

  • Ko e hā e fekauʻaki e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení “pea ʻikai toe muimui ʻi he ngaahi holi ʻa ho matá” kae “fakafisi koe mei he ngaahi meʻá ni kotoa pē” mo hono liʻaki e angahalá? (Mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange, ʻi hotau kuongá ko e kupuʻi lea ko e “ngaahi holi ʻa ho matá” ʻoku ʻuhinga ia ki he ngaahi ʻīmisi mo e fakafiefia ʻoku fakaponokalafi ʻi ha faʻahinga founga pē. Ke fakamamafaʻi ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e ponokalafí, fakakaukau ke kole ki he kau akó ke nau lau ʻa e faleʻi ʻi he kaveinga ko ʻení ʻi he peesi 11-12 ʻo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Te ke lava foki ʻo fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “kae fakafisi koe” ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e mapuleʻi kitá pe puleʻi kitá; vakai, futinouti 9b.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe niʻihi ʻoku lava ke ngāue ʻaki ai ʻe he Kāingalotu kei talavou ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e mapuleʻi kitá ʻi he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e maʻa fakasekisualé pea ʻikai toe muimui ʻi he ngaahi holi ʻa honau matá? (Ke tokoniʻi e kau akó ke nau aleaʻi fakaikiiki ange ʻa e fehuʻi ko ʻení, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻoku mahuʻinga ki he ngaahi tūkunga mo e ngaahi talatukufakaholo hoʻo kau akó. Hangē ko ʻení, te ke lava ke lea ʻaki ha meʻa hangē ko ʻení: Kuo fili ha finemui Siasi ke “fakafisi [ʻe ia] mei he ngaahi meʻa ko iá,” ka ʻoku fakaafeʻi ia ʻe ha talavou ʻokú ne saiʻia ai ki ha paati ʻoku taʻe feʻunga. Ko e hā ʻoku totonu ke ne faí?)

Fakamahinoʻi ange ko e ʻAlamā 39:9 ko ha veesi fakataukei folofola ia. Mahalo te ke fie maʻu ke fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e veesi ko ʻení ʻi heʻenau folofolá koeʻuhí ke nau ʻiloʻi ngofua ia.

ʻAlamā 39:10

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku lava ai ʻe he fekumi ki he tanumaki fakalaumālié—mei he mātuʻá, kau taki ʻo e Siasí, ngaahi tokouá, pe ngaahi kaungāmeʻa falalaʻangá—ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fakatomalá?

ʻAlamā 39:11

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ʻoua naʻá ke tuku ke fakaheeʻi koe”? (Mahalo te ke fie fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea tuku ke fakangofua.)

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa “vaʻinga pe laulaunoa” ʻe niʻihi ʻokú ke sio ʻoku nau fakaheeʻi e kakaí he ʻahó ni?

ʻAlamā 39:12

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e tuku e ngaahi faihiá? (Ke fakaʻehiʻehi mei he faiangahalá.)

ʻAlamā 39:13

Fakamatalaʻi ange, ʻoku ʻuhinga ʻa e fakatomalá ke “fakatafoki hono lotó ki he ʻOtuá” (vakai, Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakatomalá”). ʻI he folofolá, ʻoku angamaheni ʻaki ʻa hono fakafofongaʻi ʻe he kupuʻi lea “tafoki ki he ʻEikí” ʻa e fakatomalá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e “tafoki ki he ʻEikí ʻaki ho ʻatamaí, iví, mo e mālohí kotoa”?

Fakamanatu ki he kau akó ko e lolotonga e ngāue fakafaifekau ʻa Kolianitoni ki he kau Sōlamí, naʻe hanga ʻe hono ʻulungāngá ʻo tohoakiʻi e kakai ʻe niʻihi ke ʻoua te nau tui ki he ngaahi lea ʻa ʻAlamaá (vakai, ʻAlamā 39:11).

  • ʻI he taimi ʻoku uesia ai ʻe heʻetau faiangahalá ʻa e niʻihi kehé, ko e hā e meʻa kuo pau ke tau fai ko ha konga ia ʻo ʻetau fakatomalá? (Fakahā pe vete ʻetau ngaahi koví kiate kinautolu kuo tau fakamamahiʻí pea fekumi ke fakaleleiʻi ʻa e mamahí.)

Hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku kau ʻi he fakatomalá ʻa hono fakahā mo hono liʻaki ʻo ʻetau ngaahi angahalá pea tafoki ki he ʻEikí ʻaki hotau ʻatamaí, iví mo e mālohí kotoa. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó ʻa e sētesi ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ofi ki he ʻAlamā 39:13. Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ako folofolá kau ki he meʻa ʻoku nau ongoʻi ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke nau fai ke tafoki kakato ange ai honau lotó mo ʻenau fakakaukaú kiate Ia.

Ke fakamamafaʻi ʻa e fatongia ʻo e Fakamoʻuí ʻi he founga ʻo e fakatomalá, kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 39:15–16, 19. Kole ki he kalasí ke nau kumi ha kupuʻi lea ʻoku ʻasi tuʻo tolu ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. (Ko e kupuʻi leá ko e “ongoongo fakafiefia,” mahalo te ke fie maʻu ke fakamatalaʻi ange hono ʻuhingá ko e “ongoongo lelei.”)

  • Ko e hā e “ongoongo fakafiefia” naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ki hono fohá? (ʻOku totonu ke ʻi he ngaahi tali ʻa e kau akó ʻa e foʻi moʻoni ko ia naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi ke ʻave ʻa e ngaahi angahala ʻa e māmaní. Mahalo te ke fie hiki ʻeni ʻi he palakipoé.)

  • Ko e hā e ʻuhinga naʻe hoko ai e hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí ko ha ongoongo lelei kia Kolianitoní? (ʻI he tali ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, mahalo te ke fie fakahā ange kiate kinautolu naʻe fakatomala ʻa Kolianitoni kimui mei heʻene ngaahi angahalá pea toe foki ʻo hoko ko ha faifekau [vakai, ʻAlamā 49:30].)

Fakakaukau ki hono vahevahe mo e kalasí ʻa e founga ʻoku hoko ai ʻa e pōpoaki ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko ha “ongoongo fakafiefia” kiate koe pe ko ha niʻihi ʻokú ke ʻilo. Tānaki atu hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo aleaʻi ʻe he kalasí mei he ʻAlamā 39. Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ki he ngaahi ueʻi fakalaumālie te nau ala maʻu lolotonga e lēsoní ke maluʻi ʻenau moʻui maʻá mo tafoki ki he ʻEikí ʻo fakafou he fakatomalá.

Fakataukei Folofolá—ʻAlamā 39:9

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe fā pe nima. ʻOange ki he kulupu takitaha ha foʻi meʻa lulu (dice) tapa ono mo ha penivahevahe. (Kapau ʻoku ʻikai ke maʻu ʻa e meʻa lulú, fakakaukau ke liliu ʻa e ʻekitivitií ʻaki hano ʻai ha fanga kiʻi laʻipepa, pea tohiʻi ʻa e mataʻifika 1 ki he 6 ʻi he laʻipepa takitaha, ʻo faʻo ʻi ha sila pe ha meʻa pē ke faʻo ai.) ʻE fie maʻu foki ʻe he tokotaha ako takitaha ha laʻipepa ʻoku ʻikai ke tohi ai ha meʻa. ʻAi e kulupu takitaha ke nau tangutu vāvāofi takatakai ʻi ha tēpile pe siakale. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakaava ʻenau folofolá ki he ʻAlamā 39:9.

Fakamatalaʻi ange ko e taumuʻa ʻo e ʻekitivitií ke te hoko ko e fuofua tokotaha ʻi he kulupú ke tohiʻi ʻa e ʻAlamā 39:9 ʻi heʻene kakató. Neongo ia, ko e toko taha pē ʻi he kulupu ʻe lava ʻo tohi ʻi he taimi ʻe taha koeʻuhí ko e taha pē ʻa e penivahevahé ʻi he kulupu. ʻE feʻunga ke ngāue ʻaki ʻe ha taha ʻa e penivahevahé ʻaki ʻene vilohi ʻa e tahá ʻi he foʻi meʻa lulú.

ʻAi ke taufetongi ʻa e kau mēmipa ʻo e kulupu takitaha hono vilohi ʻa e meʻa lulú (pe ko e ʻave ha laʻipepa pea toki fakafoki). Ko e taimi pē ʻoku vilohi ai (pe fili) ʻa e 1, te ne toʻo leva ʻa e penivahevahé ʻo kamata ʻene tohí, ʻo lea ʻaki leʻolahi ʻa e foʻi lea takitaha lolotonga ʻene tohi kinautolú. Lolotonga iá, ʻoku taufetongi ʻa e niʻihi kehe ʻi he kulupú hono vilohi ʻa e foʻi meʻa lulú ke nau lava ʻo ngāue ʻaki ʻa e penivahevahé. Ko e taimi pē ʻoku vilohi ai ʻe ha taha ʻi ha kulupu ʻa e 1, ʻe toʻo leva ʻe he tokotaha ko iá ʻa e penivahevahé mei he tokotaha naʻe toki ʻosi tohí peá ne kamata ke tohi ʻa e vēsí ʻi heʻene laʻipepá lolotonga iá te ne lea ʻaki e ngaahi foʻi leá. ʻE kau leva ʻa e tokotaha naʻe toki ʻosi tohí mo e toenga ʻo e kulupú ʻi hono vilohi e foʻi meʻa lulú. ʻI he taimi kuo lava ai ʻa e kau akó ʻo ngāue ʻaki e penivahevahé pea kuo nau ʻosi tohi ha konga ʻo e vēsí ʻi heʻenau laʻipepá, kuo pau ke nau lau leʻolahi ʻa e konga kuo nau ʻosi tohí kimuʻa pea toki hoko atu hono tohi ʻo e vēsí. (ʻOku hoko heni hono toutou lea ʻakí ke ne tokoniʻi e kau akó ke nau maʻuloto ʻa e vēsí.) ʻOku ʻosi ʻa e ʻekitivitií he taimi kuo tohi kakato ai ʻe he tokotaha ako mei he kulupu takitaha ʻa e ʻAlamā 39:9.

Kole ki he kalasí ke nau toutou lau fakataha ʻa e vēsí hili e ʻekitivitií.

Fakatokangaʻi ange: Koeʻuhí ko e natula mo e lōloa ʻo e lēsoni ko ʻení, mahalo te ke fie fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ʻi ha ʻaho kehe, he maʻu hao taimi lahi angé.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

ʻAlamā 39:3. Ngaahi nunuʻa ʻo e angahala fakasekisualé:

Naʻe lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki he mamafa mo e ngaahi nunuʻa ʻo e angahala fakasekisualé:

“ʻI he fuʻu tokanga mamafa pehē ʻa e ʻOtuá ki ha faʻahinga holi fakatuʻasino ʻoku ʻinasi kotoa ai e ʻunivēsí, ko e hā e meʻa ʻokú Ne feinga ke fakahā mai kiate kitautolu fekauʻaki mo Hono tuʻunga ʻi Heʻene palani maʻá e kakai tangata mo e kakai fefine kotoá? ʻOku ou talaatu, ko e meʻa tofu pē ia ʻokú Ne fakahokó—ko ʻEne fakamatala ʻo kau ki he palani ʻo e moʻuí. ʻOku mahino ʻa e kau ʻi he ngaahi meʻa ʻokú Ne hohaʻa lahi taha ki aí ʻa e founga ʻoku haʻu ai ha taha ki he māmaní pea mo e founga ʻoku mavahe ai ha taha mei aí. Kuó Ne ʻosi fokotuʻu ha ngaahi fakangatangata pau ki he ngaahi meʻá ni. …

Ko e sinó ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e laumālié. ʻOku fakamamafaʻi ʻe he tokāteline mahino mo fuʻu mahuʻinga ko ʻeni ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e ʻuhinga ʻoku fuʻu mamafa ai ʻa e angahala fakasekisualé. ʻOku mau pehē ko ha taha ʻokú ne fakaʻaongaʻi ʻa e sino ʻo ha taha kehe kuo foaki ange ʻe he ʻOtuá taʻe fakamafaiʻi fakalangí ʻokú ne ngāue hala ʻaki ʻa e laumālie ʻo e tokotaha fakafoʻituitui ko iá, ʻokú ne ngāue hala ʻaki ʻa e uho ʻo e taumuʻa mo e ngaahi ngāue ʻo e moʻuí ʻaki ʻa e ‘kī pē ʻe taha’ ki he moʻuí, ʻo hangē ko hono ui ko ia ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka [vakai, Ensign, July 1972, 113]. ʻI hono kumi faingamālie ʻaki ko ia ha sino ʻo ha tahá—ʻa ia ko hono ʻuhingá ko e ngaohikovia e laumālié—ʻoku hanga ai ʻe ha taha ʻo fakaʻuliʻi ʻa e Fakalelei ʻa Kalaisí, ʻa ia naʻá ne fakahaofi ʻa e laumālie ko iá mo foaki kiate ia ʻa e faingamālie ke ne maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá. ʻI he taimi ʻoku manuki ai ha taha ki he ʻAlo ʻo e Māʻoniʻoní, ʻoku hū ai ʻa e tokotaha ko iá ki ha feituʻu ʻoku vevela mo toputapu ange he laʻā he hoʻatā mālié. He ʻikai ke ke lava ʻo fai pehē taʻe te ke vela ai.

“Kātaki ʻoua muʻa naʻa ʻi ai ha taimi te ke lea ai: ‘Ko hai ʻoku mamahi aí? Ko e hā hono kovi haʻate kiʻi tauʻatāina? Te u lava ʻo maumau-fono he taimí ni ka u toki fakatomala ʻamui.’ Kātaki muʻa kae ʻoua te ke vale mo siokita. He ʻikai ke ke lava ke ʻtoe tutuki pē ki he ʻakaú ʻa Kalaisi’ taʻe te ke ʻefihia ai. [Vakai, Hepelū 6:6.] Naʻe kalanga ʻa Paula ʻo pehē, ‘Puna mei he feʻauakí,’ [vakai, 1 Kolinitō 6:18], pea naʻe tānaki mai ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ke tau hola mei he ‘faʻahinga meʻa peheé,’ [vakai, T&F 59:6; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí]. Ko e hā nai hono ʻuhingá? ʻOku taha pē ʻa hono ʻuhingá, koeʻuhí ko e faingataʻaʻia taʻe hano tatau naʻe kātekina ʻe he Fakamoʻui ʻo māmaní ʻi he sinó mo e laumālié fakatouʻosi kae lava ke tau hola [vakai, tautefito ki he T&F 19:15–20]. ʻOku tau moʻua kiate Ia koeʻuhí ko ʻEne feilaulau ko iá. Ko hono moʻoní ia, ʻoku tau moʻua kiate Ia ʻi he meʻa kotoa pē koeʻuhí ko e meʻa ko iá. ʻOku pehē ʻe Paula, ʻʻOku ʻikai ʻamoutolu ʻa kimoutolu. He kuo fakatau ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e totongi: ko ia ke fakaongolelei ʻa e ʻOtuá ʻi homou sinó, pea ʻi homou laumālié, ʻa ia ʻoku ʻo e ʻOtuá.’ [1 Kolinitō 6:19–20; tanaki atu hono fakamamafa’i; vakai foki, v. 13–18.] ʻI he taimi ʻoku fakahoko ai ha feʻauakí, ʻoku tuʻu leva ʻa e moʻuí ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki—ʻa e sinó mo e laumālié. …

“{2425}ʻI he tafaʻaki ʻo e feohi fakaesinó, kuo pau ke ke tatali! Kuo pau ke ke tatali kae ʻoua leva kuo lava ke ke foaki ʻa e meʻa kotoa pē, pea he ʻikai ke ke lava ʻo foaki ʻa e meʻa kotoa pē kae ʻoua kuó ke mali ʻi he founga totonu mo fakalaó. ʻI he taimi ko ia te ke foaki taʻe fakalao ai ʻa ia ʻoku ʻikai ʻaʻau ke foakí (manatuʻi, ʻʻoku ʻikai ʻamoutolu ʻa kimoutolu’) pe ko haʻo foaki fakakonga ʻa ia he ʻikai lava ke ke foaki kakato ʻamui angé, ko ha toki meʻa taʻepau mo fakamamahi moʻoni ia. Kapau ʻokú ke vilitaki ʻi hono fakafiemālieʻi e fie maʻu fakasinó taʻe kau ai e fakangofua ʻa e langí, ʻokú ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻo e hoko ha maumau fakalaumālie mo fakaʻatamai te ne holoki [fakatouʻosi] ai hoʻo fakaʻamu ki ha feohi fafale fakaesinómo e malava ke tuku kakato ho lotó ki hao ʻofaʻanga ʻamui. Te ke toki aʻu mai ki he momeniti moʻoni ko ia ʻo e ʻofa ne tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá, ʻo e hoko ʻo taha moʻoní ka ʻe toki tā ai hoʻo fakatomalá he naʻe totonu ke ke tauhi maʻu ʻa ia kuó ke fakamolekí, pea ko e ʻaloʻofa pē ʻa e ʻOtuá ʻe taha te ne lava ke fakahaofi koe mei he ʻauha fakakongokonga ʻo e angamaʻa naʻá ke foaki noaʻiá. Ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha te ke lava ke foaki ki ho hoa taʻengatá ʻi he ʻaho ko ia ʻokú mo mali aí, ʻa e lelei taha ʻo ho sinó—maʻa, haohaoa, pea taau mo e angamaʻa te ne foaki atú” (“Personal Purity,” Ensign, Nov. 1998, 76–77).

ʻAlamā 39:6. Ko e hā ʻa e angahala ʻoku ʻikai toe fakamolemoleʻí?

Naʻe ʻomi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ʻilo lahi ange kau ki he angahala ʻoku ʻikai toe fakamolemoleʻí:

“ʻE fakamolemoleʻi e ngaahi angahala kotoa pē, tukukehe ʻa e angahala ki he Laumālie Māʻoniʻoní; he ʻe fakahaofi kotoa ʻe Sīsū tukukehe ʻa e ngaahi foha ʻo e malaʻiá. Ko e hā kuo pau ke fai ʻe ha tangata ke ne fakahoko ai ha angahala ʻoku ʻikai faʻa fakamolemoleá? Kuo pau ke ne maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, fakaava ʻa e ngaahi langí kiate ia, peá ne ʻilo ʻa e ʻOtuá, peá ne toe faiangahala kiate ia. Hili e faiangahala ʻa ha tangata ki he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku ʻikai ha fakatomala maʻana. ʻOkú ne pehē ʻoku ʻikai ke ulo ʻa e laʻaá lolotonga iá ʻokú ne mamata ki ai; kuó ne fakaʻikaiʻi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he taimi kuo fakaava ai ʻa e ngaahi langí kiate iá, pea fakaʻikaiʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi he fakaʻā hono matá ki hono moʻoní; pea mei he taimi ko iá kuó ne hoko ko ha fili. Ko e meʻa ʻeni ʻoku hoko ai e ngaahi hē lahi mei he moʻoní ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní” (ʻi he History of the Church, 6:314).

Ko ha tokotaha ʻokú ne maʻu ha fakamoʻoni ki he Laumālie Māʻoniʻoní peá ne toe hē pe hoko ʻo māmālohi ʻi he Siasí ʻoku ʻikai ke halaia ia ʻi he angahala ʻoku ʻikai toe fakamolemoleʻí.

ʻAlamā 39:13. Fakatomala: “ke tafoki ki he ‘Otua”

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e fakatomalá ko ha tafoki pe foki ki he ʻOtuá:

“ʻOku tau mamaʻo mei he ʻOtuá he taimi ʻoku tau faiangahala aí. ʻI he taimi ʻoku tau fakatomala aí, ʻoku tau tafoki ai ki he ʻOtuá.

“ʻOku tātātaha ke hoko e fakaafe ke fakatomalá ko ha leʻo ʻo e tauteá, ka ko ha tautapa ia ʻi he angaʻofa ke tafoki pea ʻfoki’ ki he ʻOtuá” (“Fakatomala … Koeʻuhí Ke u Fakamoʻui ʻa Kimoutolu,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2009, 40).

ʻAlamā 39:15. ʻE toʻo ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi angahala ʻa e māmaní

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he founga ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakaleleí:

“Ko e fakatomalá pē taha te ne fakafoki atu ha taha ki ha moʻui ʻoku toe lelei angé. Ko e fakatomalá pē ʻe lava ai ke tau maʻu ʻa e fakaleleí mo e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e fakamoʻuí. Ko e fakatomalá ko ha meʻaʻofa fakalangi, pea ʻoku totonu ke tau fiefia ʻi he taimi ʻoku tau talanoa ai ki aí. ʻOkú ne tataki kitautolu ki he tauʻatāiná, loto-falalá mo e melinó. ʻOku ʻikai uesia ʻe he meʻaʻofa ʻo e fakatomalá ʻa e fiefiá, ka ko ia ʻoku tupu mei ai ʻa e fiefia moʻoní.

“ʻOku ʻi ai ʻa e fakatomalá ke fili mei ai koeʻuhí pē ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko ʻEne feilaulau taʻe fakangatangatá ʻokú ne “ʻomi ai ha ngaahi founga ki he tangatá ke nau maʻu ai ha tui ke fakatomala.’ ( ʻAlamā 34:15). Ko e fakatomalá ʻa e tuʻunga ʻoku fie maʻú, pea ko e ʻaloʻofa ʻa Kalaisí ʻa e mālohi ʻa ia ʻʻoku lava ʻe he ʻaloʻofá ʻo totongi ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fakamaau totonú’ ( ʻAlamā 34:16). …

“… ʻOku fie maʻu ki he fakatomalá ʻa e fakamātoato ʻo e taumuʻá mo e loto fiemālie ke vilitakí, neongo ʻa e mamahí. Mahalo ʻe ʻaonga ki ha niʻihi ʻa e feinga ke faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi sitepu pau ʻo e fakatomalá, ka ʻe hoko pē ia ko ha ngāue pē ke fai ʻo ʻikai ha ongoʻi moʻoni pe ha liliu. ʻOku ʻikai fakangalingali ʻa e fakatomalá. ʻOku talamai ʻe he ʻEikí ha tefitoʻi meʻa ʻe ua ʻoku fie maʻu: ʻTe mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia’ (T&F 58:43)” (“Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2011, 38, 40).

Paaki